O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli ta’Lİm wa’ZİRLİGİ berdaq atindag’I
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ultraabissalda
- Gipergalinlik
a’h’miyetke iye. Son’g’ılardın’ tu’rlerinin’ sanı 400 jetedi. Lizo h’a’m makroplanktonnın’ tigine bo’listiriliwinde aydın’ ayırmashılıqlar ko’rinedi. Mezoplanktonnın’ tiykarg’ı massası 750 m aspag’an teren’likte jasaydı. Onın’ massası bul jerde bir neshe ju’z mg/m3 menen anıqlanadı. Onnan teren’ jerlerde mezoplankton az. En’ suw betindegi jasawshılar fitoplankton menen azıqlanıwshı tu’rlerden quralg’an. Ortasha teren’lik oblastlarında (500 m h’a’m onnan da ko’p) dene jewshiler u’lken a’h’miyetke iye. Abissal ushın bolsa detrit penen azıqlanıwshı mayda tu’rlerdin’ jasawı xarakterli. Makroplankton (mollyuskalar, krevetkalar, ayrım balıqlar h’a’m olardın’ qurt-shabaqları) u’lken jıyındılardı 500, 1500, 2000 m teren’liklerde quraydı. Onın’ tiykarg’ı azıg’ın mezoplankton h’a’m h’a’r qıylı organikalıq qaldıqlar quraydı. Makroplankton tigine qaray azıq migratsiyaların ju’rgizip turadı. Bental jasawshıları. Okean ultanının’ en’ o’nimdarlıq zonalarının’ birin litoral quraydı. Ondag’ı jasawshılar quramına mın’lag’an h’aywanlar h’a’m o’simlikler tu’rleri kiredi. O’simlikler ishinde ko’p jıllıq fukoidlar h’a’m ayrım qızıl shalan’lar u’stemlik etedi. Omırtqasızlar jasawshı 3 ten 8 shekem poyaslardı belgileydi, h’a’r qaysısında tek 1-3 tu’r g’ana boladı. Bunday tik zonalarg’a bo’listiriliw tu’rlerdin’ qorshag’an do’gerektin’ h’a’r qıylı o’zgeriw faktorlarına shıdam beriw qabiletlerine baylanıslı. Azıqlıq o’z-ara qatnasıqlar u’lken a’h’miyetke iye. Mısalı: iri midiyalar h’a’m ten’iz emen g’ozaları joqarg’ı zonalarda jasay almaydı, sebebi o’zlrinin’ azıg’ı esaplang’an-sestondı taba almaydı. Taslı litoralda o’simlikler massası bir neshe onlag’an kg bir 1m g’ quraydı, al h’aywanlar massası 1m g’
bir neshe kilogramm. Litoralda balıqshılıq a’h’miyetine iye ko’plegen balıqlar azıqlanadı. 20-30 m teren’likke tu’siwshi sublitoraldın’ joqarg’ı podzonası o’simliklerge ju’da’ bay. Bul jerde uzınlıg’ı bir neshe onlag’an metr bolg’an o’simlikler h’a’m omırtqasızlardın’ tiykarg’ı massası jaylasqan. Omırtqasızlardın’ tu’rlerinin’ h’a’r qıylılıg’ı ju’da’ ullı: ju’z mın’ tu’rge shamalas, al biomassası bolsa ko’plegen kg 1m g’ quraydı. Sublitoraldın’ to’mengi podzonası ushın o’simliklerdin’ ulıwma joqlıg’ı xarakterli tek tropiklarda olar 180 m teren’likke shekem tu’sedi. Omırtqasızlar massası 100-300 g/m g’
g’ jetedi.
Sublitoral tu’rlerinin’ ko’plegen bo’legi materik sayızlıg’ında 500-1000 m teren’likte jaylasqan. Sonın’ menen bir qatarda Du’nya okeanının’ ayrım rayonlarında teren’ suwlı fauna usı gorizontlarda ushırasadı. Sublitoraldın’ joqarg’ı podzonasında balıqshılıq u’lken a’h’miyetke iye bolg’an barlıq, omırtqasızlar, o’simliklerdin’ tiykarg’ı bo’legi jaylasqan. Okeannın’ batial zonasında faunanın’ tu’rler quramının’ almasıwı h’a’m sanının’ kemeyiwi bolıp o’tedi. Bul jerde eki podzonanı ajıratadı. Birinshisi 200-300 m den 1000-1500 m teren’likte sozılg’an, ekinshisi materiklik sayızlıqtın’ qalg’an bo’legin quraydı. Ekinshi zonada jasawshılar sanı birinshi zonag’a qarag’anda 2-4 ese kem. Tu’rlerdin’ tek g’ana 4 % joqarg’ı ja’ne to’mengi podzonalar ushın ulıwma bolıp esaplanadı. Bentos massası joqarg’ı batial podzonasında bir neshe onlag’an gramm 1m 2
g’ quraydı.
Du’nya okeanının’ ko’plegen rayonlarında joqarı batial balıqlardın’ ko’plegen tu’rleri jasawshı o’nimdarlıq zonası bolıp esaplanadı. Abissal xalqı bental jasawshılarının’ ulıwma sanının’ 3 O’ g’ana o’z ishine aladı, biomassası 0,1 den 1g/m g’ aspaydı. Abissal faunasında tu’rler sanı boyınsha birinshi orındı yinedeneliler iyeleydi, birinshi gezekte goloturiyalar, olar ulıwma bentostın’ 50 % quraydı h’a’m omırtqasızlardın’ 60 O’, yag’nıy endemikler (endemos-jergilikli). Abissal balıqları arasında endemikler sanı 52 %. ultraabissal jasawshıları arasında h’a’zirgi waqıtta 900 jaqın tu’rler belgili, bul abissalg’a qarag’anda 9 km aslam teren’likte 70 shamalas ko’p kletkalı endemikler sanı bul jerde 88% quraydı.
orında ko’p ju’nli qurtlar, ko’p kletkalı h’aywanlar massası orta poyaslarda 2-5 g/m g’ quraydı, al tropik nawalarında tek on, ju’z bo’lekli g/m g’ . Ultan faunasında a’piwayılar h’a’m birinshi gezekte foraminiferalar u’lken a’h’miyetke iye, 6 km aslam teren’likte olardın’ massası 2 den 10 g/m g’ o’zgeredi. Ultraabissal faunasındag’ı rawajlanıwdın’ sapalı ayırmashılıqları Du’nya okeanının’ h’a’r oblastlarında azıqlanıw jag’dayına, ultan sho’gindilerinde organikalıq zatlardın’ barlıg’ına baylanıslı. Gipergalinlik suw bolıwına baylanıslı suwlardı ten’iz h’a’m materiklik dep ajıratadı. Birinshileri bo’linip shıqqan ten’iz uchastkalarınan ibarat. Olarg’a dushshı suw tu’speydi, puwlanıw da’rejesi ullı, sonın’ ushın duzlanıwı ko’terilip baradı. Mısalı: Sivash ko’li solay payda bolg’an. Materiklik gipergalinlik suwlardın’ payda bolıwının’ tiykarg’ı sha’rayatları: suwsız klimat, ag’ıssız shun’qırlıq, belgilengen suwdın’ ximiyalıq quramı, topıraqtın’ quramı. Materiklik payda bolg’an gipergalinlik suwlar maydanı boyınsha, duzlanıw quramı h’a’m jıynag’ı boyınsha h’a’r qıylı. Bunday suw orınları Avstraliyanın’, Qubla Amerikanın’, Aziyanın’ sah’ralarında h’a’m suwsız rayonlarında ushırasadı. Araviya yarım atawında du’nyadag’ı en’ teren’ gipergalinlik suw-O’li ten’izde jaylasqan. Onın’ teren’ligi 300 m shekem, al duzlanıwı 275
‰ . Gipergalin suwlarının’ duzlanıwı ma’wsimlerge baylanıslı o’zgeredi: jawın-shashın periodları duzlanıw 1,5-2,0 ese kemeyedi, al suwsızlıqta bir neshe ret artadı. duzlanıwı 100 ‰
aslam gipergalinlik suwlardı duzlı suw dep ataydı. Bul basseynlardı toltırıwshı duzlıqlar duz erindilerinen quralg’an bolıp, toyıng’ang’a jaqın kelip rapalar dep atalg’an. Ko’binese rapalar ashıq sarı yamasa qızıl ren’ge boyalg’an, bunda g’alaba tu’rde Serratia Salinaria bakteriyalarının’ rawajlanıwın ko’rse boladı. duzlı ko’ller xojalıq a’h’miyetine iye. Onnan h’a’r qıylı mineral birikpelerdi qosındılardı aladı.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|