Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §3. Siyasi rejim Siyasi rejim
- Totalitarizm
Hansı idarə formasının - respublika və ya monarxiya - yaxşı olması haqqqmda sual ritorik xarakter daşıyır. Müasir Avropanın təcrübəsi göstərir ki, bir çox inkişaf etmiş və sabit ölkələrdə monarxiya üsul idarəsidir. Amerika tədqiqatçısı S.Lipset monarxiyanın müasir cəmiyyətin bütün təbəqələrinə münasibətdə mediativ, yəni barışdırıcı roluna diqqqət yetirmişdir. O, qeyd edir ki, inqilab nəticəsində monarxiyanın devrildiyi və hakimiyyətin varislik yolu ilə keçməsi qaydası pozulduğu ölkələrdə hakimiyyətə gələn respublika rejimi əhalinin mühüm təbəqələri arasında qanunçuluğu bərpa etməyə qadir olmamışdır. Başqa sözlə desək, monarx əxlaqi atribut rolunu yerinə yetirir, xalqın gözündə milli mənafelərin təminatçısı kimi çıxış edir. Bununla belə, bir çox ölkələrdə dövlət idarəçiliyinin respublika forması kifayət qədər uğurla fəaliyyət göstərir.
həyata keçirilməsi vasitələri və metodlarının məcmusu nəzərdə tutulur. Totalitarizm, avtoritar'ızm, liberalizm və demokratiya kimi siyasi rejimləri ayırmaq olar. Bu gün totalitarizm və demokratiya xüsusi maraq doğurduğundan bunları ətraflı təhlil etmək məqsədəuyğundur. Totalitarizm (latınca totalis) - cəmiyyət həyatının bütün sahələri - siyasi, iqtisadi və mənəvi - üzərində nəzarəti həyata keçirən dövlət quruluşudur. Belə bir cəhəti də tələbələrin nəzərinə çatdırmaq lazımdır ki, bu quruluşda vətəndaşların fikirləri də diqqətdən kənarda qalmır - «başqa cür düşünənlər» termininin yaranması dediklərimizə əyani sübutdur. Totalitarizm - sanki müasir 280 istibdaddır. Əvvəllər də qəddar, amansız rejimlər olmuşdur, lakin totalitarizm - nisbətən yeni hadisədir. Bu onunla izah olunur ki, mətbuat, radio və televiziya kimi kütləvi kommunikasiya vasitələrinin yaranması ilə vətəndaşlar üzərində tam nəzarət etmək mümkün olmuşdur. Totalitar siyasi rejim ayrıca bir fərdi Şərq istibdadı şəraitində olduğundan da daha çox hüquqsuz vəziyyətdə saxlayır; fərd dövlət maşını ilə təkbətək qalır və ona tabe olur. Totalitar rejimin
əlamətləri aşağıdakılardır: hakimiyyətin sərt piramida şəkilli strukturu (belə demək olar ki, cəmiyyəti geriyə əlaqəsi olmayan bir təşkilat kimi idarə edirlər), kütləvi terror, daxili və xarici düşmənlərin daima axtarışı, cəmiyyətdəki üfqi strukturun ləğv edilməsi və nəhayət, idarə rejimi adlanan rəsmi ideologiyanın hökmranlığıdır. Totalitarizmin psixoloji köklərini Z.Freyd «Kütləvi psixologiya və insan Mən-inin təhlili» əsərində tədqiq etmişdir. Totalitarizm yalnız kütlələrin itaətə razılaşmasına əsaslanmır. O, xüsusi psixologiya, təfəkkür üslubu fomalaşdırır; bu hal üçün hakimiyyətə pərəstiş, insan hüquqlarına hörmət etməmək, sadə qərarların axtarılması, dixotomik təfəkkür xarakterikdir. Totalitarizm rejimində hakimiyyət bir partiyah sistemə əsaslanır. Bu termini rəhbərlik etdiyi hərəkat və rejimin xarakteristikası üçün B. Mussolini işlətmişdir. O, İtaliya filosofu Cantileninin ideyalarından istifadə etmişdir. Cantileni belə hesab edirdi ki, insan həyatına dövlətin qarışmasının heç bir həddi yoxdur. Bu rejim vətəndaşların azadlığını qəbul etmir və bu azadlığın qorxulu olduğunu qeyd edir. Bu dövlət üçün əsas prinsip - ona və onun maraqlarına xidmət etməyənlərə qarşı
281 dözülməzlik prinsipidir. Mərkəzi hakimiyyət hər şeyi bilməli, görməli, planlaşdırmalı, bununla da xalqın azad fəaliyyətini məhdudlaşdırmalıdır. Totalitarizmin ifrat forması olan faşizm haqqında da məlumat vermək yerinə düşər. Faşizm - açıq temorist diktatura olub bütün demokratik azadlıqları və mütərəqqi ictimai hərəkatları boğmağa yönəldilmişdir; dövlət maşını ilə kütləni boğur, kütləvi terrorlar həyata keçirir, hamını öz ideologiyasının quluna
çevirməyə çalışır. Faşizmin ideologiyası - mübariz irqçilik, şovinizm, zorakılıq, rəhbərə pərəstiş, dövlətin totalitar hakimiyyəti, şəxsiyyət üzərində hərtərəfli nəzarət, həyatın
bütün sahələrinin hərbiləşdirilməsidir.
əsrdə yaranan totalitarizmdə dövlət hakimiyyəti cəmiyyətdə gedən bütün hadisələrə və proseslərə nəzarət edir. Bu nəzarət əsasən üç ünsür: 1) güclü reprcsiya aparatı; 2) bütün cəmiyyətə sirayət edən kütləvi təşkilatlar, əsasən, partiyalar; 3) kütləvi təbliğat - vasitəsi ilə həyata keçirilir. Totalitar rejim yalnız qorxu deyil, həm də məcburiyyət üzərində qurulur. Diktaturanın totalitarizmlə yanaşı
avtokratiya (hakimiyyət bir nəfərə və onun ətrafına məxsusdur) və oliqarxiya (hakimiyyət bir qrup əməkdaşlara, məsələn, hərbiçilər qrupuna aiddir) haqqında da qısa məlumat vermək məqsədəuyğundur. Totalitarizmə əks olan - demokratiyadır (yunanca demos - xalq və kratos - hakimiyyət). Öz mənşəyinə görə demokratiya son dərəcə Avropa fenomenidir. O, qədim Yunanıstanda yaranmış və kifayət qədər çoxsaylı azad sahibkarlar quruluşunun marağını ifadə edirdi. İctimai fəlsəfi fikir tarixində ona olan münasibət lap əvvəllərdən
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|