Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2. Cəmiyyətin siyasi həyatında dövlətin rolu Cəmiyyətin siyasi sisteminin mühüm ünsürü - dövlətdir.
- Dövlət nədir
larini və fəaliyyətlərini əxlaq normalarına uyğunlaş- dınnağı öz vəzifəsi hesab edir. Siyasi təlimlər tarixində təkrarlanan bir fikrə: - siyasət - çirkli işdir - deyiminə də münasibət bildirmək maraqlı olardı. Makiavellinin fikrincə, dövlət əxlaqı ayrıca adamın əxlaqından fərqlənir və öz kürsüsünü qorumaq istəyən hökmdar yaxşı olmasa da yeri gələndə belə görünməyi bacannabdır və ya şəraitə uyğun olaraq belə görünməməlidir. Mütəfəkkirlər siyasi və əxlaqi meyarları bir- birindən fərqləndirirdilər. Siyasi xadimlərin həyat yolunu izləyən hər kəs görür ki, bu xidmət üçün həm intellektual, həm də əxlaqi hazırlıq vacibdir: siyasət - ən incə, dərin, mürəkkəb və ən başlıcası isə ən məsuliyyətli fəaliyyət növüdür. Bəzən belə yanlış təsəvvür yaranır ki, siyasət kimi incə bir iş üçün yalnız zirəklik, təşəbbüskarlıq, inadkarlıq, əldən çevik olmaq və yaxşı dil lazımdır. Dünya ölkələrinin, o cümlədən Azərbaycanın dövlət tarixi təcrübəsi göstərir ki, bu heç də belə deyildir. Mühazirədə 90-cı illərdə Azərbaycanda hakimiyyətə gələn Xalq Cəbhəsinin üzvlərinin ölkəni idarə edə bilməmələri və səriştəsizliklərini qeyd etmək yaxşı olardı. Ölkəni vətəndaş müharibəsi vəziyyətinə çatdıran siyasi hakimiyyət öz bacarıqsızbğını vaxtında hiss edərək düzgün çıxış yolu tapa bildi. Belə bir böhranlı vaxtda ölkəni əsil siyasətçi, dövlət idarəçiliyi sahəsində böyük təcrübəsi olan, siyasətdə əxlaqlı davranış metodunun mahir bilicisi kimi özünü dünya səviyyəsində tanıtmış Heydər Əliyev xilas edə bildi. Cəmiyyətin siyasi həyatının mühüm tərəflərindən biri də onun siyasi institutlarının fəaliyyət göstərməsidir. Onların məcmusu cəmiyyətin siyasi sistemini yaradır.
Dövlət, siyasi partiyalar və digər ictimai təşkilatlar onun ünsürləridir, onların fəaliyyəti siyasi xarakter daşıyır. §2. Cəmiyyətin siyasi həyatında dövlətin rolu Cəmiyyətin siyasi sisteminin mühüm ünsürü - dövlətdir. F.Engelsin «Ailənin, xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi» əsərində dediyi kimi, istəniiən dövlətin əsas əlaməti hakimiyyət aparatının, ərazinin və verginin olmasıdır - fikri öz düzgünlüyünü bu gün də saxlayır. Dövlət nədir? Aristotelə görə, dövlət ümumi mənafe şüurundan yaranır və əsasən xöşbəxt yaşamaq üçün qurulur. T.Hobbs isə əksinə, dövlətin əsasında qorxu intizamını görmüş və dövləti çoxsaylı adamların razılaşma əsasında yaratdıqları fərdi və ya kollektiv sima ad- landırmışdır, məhz bu sima onlara sülhü və ən ümumi müdafiəni təmin edir. B.Spinoza da buna yaxın fikirləri müdafiə edir. Hegel dövlətin başlanğıcını zorakılıqda görür. F.Engels və V.İ.Lenin isə dövlətə bir sinfin başqasını əzməsi və istismar etməsi maşını, aləti kimi baxmışlar. M.Veber dövləti bir qrup adamların digərləri üzərində legitim (qanuni sayılan) zorakılığa əsaslanan münasibəti hesab edir. N.Tusiyə görə, dövlət adamların öz mənafeləri naminə könüllü surətdə birləşmək istədikləri anda yaranmışdır və əqlin gücünün nəticəsidir. Dövlət probleminə sinfi yanaşma Sovet ictimai elmində aparıcı olmuşdur. Məsələn, sosiologiya üzrə qısa lüğətdə verilən tərifə görə, dövlət bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan müəssisə və təşkilatların məcmusudur, müəyyən siniflərin maraqlarına uyğun cəmiyyəti idarə edir, sinfi rəqibləri əzir.
Problemə müasir yanaşma çərçivəsində dövlət - cəmiyyətin siyasi sisteminin əsas institutudur, adamların, ictimai qrupların, siniflərin və cəmiyyətlərin birgə fəaliyyətini və münasibətlərini təşkil edir, istiqamətləndirir və nəzarət edir. Dövlət cəmiyyətdə mərkəzi hakimiyyət institutudur və bu hakimiyyət vasitəsi ilə yığcam siyasət həyata keçirir. Dövlətin ən ümumi vəzifəsi ümumi yaşayışın əsasını qorumaqdır, çünki belə olmasa bəşəriyyət mövcud ola bilməz və insanın bütün gücünün inkişafına kömək etmək olmazdır. Ona görə də bəziləri belə hesab edir ki, dövlət - «qayda-qanunu müdafiə edən» bir təşkilatdır, öz vətəndaşlarının rahatlığını qomyur. «Dövlət» anlayışını elmi ədəbiyyata N.Makiavelli gətirmişdir. Beləliklə, dövlət - cəmiyyət orqanlarının sistemidir, xalqın bir bütöv tam kimi mütəşəkkil daxili hüquqi həyatını təmin edir, öz vətəndaşlarının hüquqlarını müdafiə edir, hakimiyyət institutlarının - qanunverici, icraedici və məhkəmə - nonual işləməsini həyata keçirir, öz ərazisinə nəzarət edir, xarici təhlükədən öz xalqını qoruyur, başqa dövlətlər qarşısında götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə təminat verir, təbii mühiti və mədəni dəyərləri qoruyur, cəmiyyətin yaşamasına və onun tərəqqisinə kömək edir. Dövlətçilik xalqın bütün münasibətlərinə, onun vətəndaşlarının əxlaq və şüuruna nüfuz edir. Eyni zamanda dövlət qumluşu xalqın özünü düşünməsinin xarakterindən və inkişafından asılıdır: hər bir xalq onun ruhuna «müvafiq olan» və «uyğun gələn» dövlət quruluşuna malik olur. Dövlət müəyyən struktura malik ictimai orqanizmdir.
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|