Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
197
ları zəminində yaranan bu ilk bəstəkar mahnıları tarixi baxımdan böyük rol oynayıb. Simfonik musiqiyə müraciət Müslüm Maqomayev yaradıcılı- ğında ciddi əhəmiyyətə malik hadisədir. Bəstəkarlıq yaradıcılığının ən parlaq nailiyyətlərindən olan simfonik orkestr üçün musiqi zəngin bədii ifadə vasitələrinə malikdir. Bu isə həyat həqiqətlərini hərtərəfli əks etdirmək, mürəkkəb mövzuları dinləyiciyə asanlıqla çatdırmaq imkanı yaradır. Buna görə də təəccüblü deyil ki, simfo- nik orkestr üçün əsərlər yaratmaq ən zəruri vəzifələrdən biri kimi Üzeyir Hacıbəylini və Müslüm Maqomayevi daima düşündürür və narahat edirdi. Azərbaycanda simfonik musiqi sahəsində olan ilk təcrübələri bəstəkarların inqilabdan əvvəl yazdığı musiqili səhnə əsərləri ilə – opera və musiqili komediyalarla başlayır. Təsadüfi deyil ki, ilk Azərbaycan opera və musiqili komediyalarının oskestrləşdirilmiş bir çox parçaları indiyədək müstəqil əsərlər kimi ayrıca ifa olunur. Ü.Hacıbəyli “Leyli və Məcnun” operasının sonuncu səhnəsinin müqəddiməsi, “Arşın mal alan” musiqili komediyasının uvertürası, M.Maqomayevin “Şah İsmayıl” ope- rasından uvertüra və rəqslər buna nümunədir. 20-ci illərin sonu 30-cu illərin əvvəllərində formalaşmağa başlayan yeni quruluş incəsənət xadimləri qarşısında yeni tələb- lər qoyur. Bu dövrdə musiqi sahəsində başlayan güclü inkişaf, yeni janrların yaranması, bəzi janrlarda, o cümlədən opera kimi mürəkkəb bir janr sahəsində əldə edilən uğurlar artıq milli sim- fonik əsərlərin meydana gəlməsi məsələsini gündəmə gətirir. Ü.Hacıbəyli ilə birgə Azərbaycan musiqi həyatının ən aktual problemlərinə, tələblərinə dərhal səs verən, böyük diqqət və mə- suliyyətlə yanaşan M.Maqomayev məhz bu dövrdə böyük cəsa- rətlə simfonik musiqi sahəsində işləməyə başlayır. Simfonik or- kestr üçün yazdığı əsərlərlə (“Azərbaycan çöllərində”, “Ceyran” rapsodiyası, “Azad azəri qadınının rəqsi”, “Pionerlər marşı”, “Partiyanın XVII qurultayına həsr olunmuş marş” və s.) bəstəkar diqqətini çox mühüm yaradıcılıq məsələsinin həllinə yönəldir. Həmin məsələ simfonik musiqinin mürəkkəb formalarında Azərbaycan xalq melosundan, Azərbaycan folklorunun müxtəlif
198
şəkil və növlərindən, o cümlədən muğamdan sənətkarlıqla faydalanmaqdan ibarət idi. M.Maqomayev həm məruzə və çıxışları, həm də şəxsi yara- dıcılıq nümunəsilə bəstəkarlarımızı simfonik orkestr vasitəsilə Azərbaycan musiqisini səsləndirməyə çağırırdı: “Formaca milli, məzmunca sosialist türk musiqisi dünya musiqi mədəniyyətinin nailiyyətlərindən biri olan simfonik orkestrin ifasında səslənmə- lidir. Dönmədən, səylə çalışmaq, buna nail olmaq lazımdır.” 1
sində ona rəğbət oyatmaq üçün yollar axtarırdı. Çünki o, yaxşı bilirdi ki, ciddi musiqiyə maraq oyatmaq, daha doğrusu, dinləyi- ci zövqünü tərbiyə etmək bəstəkardan, simfonik əsərin ifaçısın- dan böyük ustalıq tələb edir. Elə buna görə də M.Maqomayev geniş dinləyici auditoriyasını ələ almaq, cəlb etmək məqsədilə ilk növbədə simfonik orkestr üçün xalq musiqi nümunələrini iş- ləyir. Onun xalq rəqs mövzuları əsasında simfonik orkestr üçün yazdığı “Turacı” və “Əsgərani” pyesləri məhz həmin təşəbbüsün bəhrələridir. 1928-ci ildə M.Maqomayevin simfonik orkestr üçün yazdığı Azərbaycan kolxozçularının zəhmətkeş həyatına həsr olunmuş “Azərbaycan çöllərində” rapsodiyası Azərbaycanda simfonik musiqi sahəsində ilk təcrübə idi. M.Maqomayev bundan sonra bir-birinin ardınca ondan artıq simfonik orkestr üçün əsər yara- dır. “Azad Azəri qadınının rəqsi”, “Pişdəramədi çargah”, “Dər- viş” (1930), “Pioner marşı” (1930), “Azərbaycan radiosunun marşı” (RV-8), “Şəlalə” simfonik pyesi, “Ceyran” rapsodiyası (1933), “Rəngi Şüştər”, “Təsnif Şur”, “Turacı”, “Əsgərani” rəqsləri, “Dəramədi Şüştər” və başqaları kiçik formalı simfonik musiqi nümunələridir. M.Maqomayevin simfonik orkestr üçün yazılmış, demək olar ki, bütün simfonik əsərləri proqramlıdır. Proqramlılıq həmin əsərlərin daha tez başa düşülməsinə səbəb olur, dinləyici diqqətini cəlb edir və aydın obrazlı məzmuna yö- nəldir. Bu baxımdan müasir həyatdan götürülmüş konkret obraz-
1 Biz türk mövzusunda əsərlər bəstələməliyik, İsmaylova Q. Müslüm Maqomayev. Bakı, 1985, s. 18-19. 199
larla bağlı olan “Azərbaycan çöllərində” rapsodiyası və “Azad Azəri qadınının rəqsi” daha cəlbedicidir. M.Maqomayevin simfonik orkestr üçün yazdığı əsərlər bə- dii-estetik məziyyətlərilə yanaşı, bəstəkarın özünün nəzərdə tut- duğu kimi, milli və beynəlmiləl ənənələrin vəhdətinin ifadəsi ki- mi də diqqəti cəlb edir. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin əsərlərin bu xüsusiyyəti sonralar Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığı- na təsir göstərmişdir. Bəstəkarın “Ceyran” rapsodiyası öz formasına görə daha müfəs- səl və genişdir. Burada M.Maqomayev folklor mövzusundan, o cümlədən “Ceyranı” xalq rəqsinin melodiyasından istifadə etmişdir. Xalq havalarına böyük məhəbbət və qayğı ilə yanaşan bəstə- kar onların intonasiya əsasını saxlamışdır. Onun öhdəsinə düşən vəzifə folklor mövzusunu simfonik orkestrin əlvan boyaları və zəngin ifadə vasitələri ilə bəzəyib təsvir etmək idi. Belə bir iş- ləmə üsulu o zaman çox zəruri idi. Eyni zamanda bəstəkar bunu da dərk edirdi ki, musiqinin digər janrları kimi simfonik orkestr üçün yazılan musiqi də müasir həyatın güzgüsü olmalıdır. M.Maqomayevin yeni mövzulara həsr olunmuş əsərləri geniş dinləyici auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuşdu. Onlarda o dövrə məxsus kütləvi mahnıların ruhu aydın hiss edilir. Bu baxımdan, bəstəkarın radio gününə həsr etdiyi “Marş RV-8” (“Radio marşı”), “Partiyanın XVII qurultayına həsr olunmuş marş”ı öz mahiyyəti etibarı ilə musiqi plakatı səciyyəlidir. Burada milli musiqinin melodik və ritmik özəllikləri zamanın özündən doğan intona- siyalarla, yeni musiqi dili ilə üzvi vəhdət halında ifadə edilmişdir. Azərbaycan radiosunda M.Maqomayevlə birgə işləyən əmək- dar artist Soltan Nəcəfov xatirələrində yazırdı: “1930-cu ilədək Azərbaycan radiosunda verilişlər əsasən səhər radio şəbəkəsi və o qədər də güclü olmayan kiçik radio stansiyaları vasitəsilə yayılırdı. 1930-cu ildən isə güclü “RV-8” radio stansiyası işə düşdü. Bu stansiyanın açılması şərəfinə Müslüm Maqomayev “RV-8” adlı radio-marşını bəstələdi. Bu marş əvvəllər simfonik orkestrin ifasında səslənərkən melodiyanın müəyyən yerlərində dirijorun işarəsilə diktorlar ... “RV-8” və “Danışır Bakı” söz- lərini marşın əzəmətli ahəngi altında təntənə ilə elan edərdilər. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|