bizim üçün təhlükə altına düşən heysiyyətimiz, özünəvurğunluq və özünəhörmət
hissimiz qədər böyük dəyər kəsb etmir... Azhərfli “mənim” sözü insan münasibət-
lərində başqa sözlərdən daha vacibdir və bununla lazımi surətdə hesablaşmaq
məişət müdrikliyinin əlifbasını mənimsəmək deməkdir. Bu istər “mənim”
naharım, “mənim” itim, “mənim” evim və ya “mənim” ölkəm olsun – o, bərabər
qüvvəyə malikdir. Bizi yalnız üzümüzə saatımızın düz işləmədiyinin və ya bizim
avtomobilimizin nasaz olduğunun deyilməsi yox, həm də bizim Marsdakı
kanallarla bağlı biliklərimizin və ya salisil turşusunun terapevtik effekti ilə bağlı
baxışlarımızın düzgün olmadığı və yaxud da “ekşktet” sözünü düzgün necə
tələffüz etmək lazım olduğu ilə bağlı ehtimallar da hiddətləndirir... Biz həqiqət
kimi qəbul etməyə vərdiş etdiklərimizə sadiq olmağı sevirik və bizim
mənimsədiklərimiz şübhə altına alınanda hiddətlənirik və ondan yapışaraq, onun
müdafiəsi üçün hər cür dəlillər axtara-axtara inadla müqavimət göstəririk.
Nəticədə bizim, necə deyərlər, mülahizələrimizin əksəriyyəti məhz
inandıqlarımıza inanmağa aparan arqumentlərin axtarışlarından ibarət olur”.
Bir dəfə mən öz evimdə otaqların bəzilərində drapirovka etdirmək üçün
dekoratorla, interyer üzrə mütəxəssislə danışdım. Mən görülmüş işin hesabını
alanda nəfəsim kəsildi.
Üstündən bir neçə gün keçəndən sonra bir tanış xanım evimə qonaq gəldi və
mənim təzə pərdələrimi gördü. Bunların qiymətini deyəndə o sanki zəfər notları
ilə heyrətləndi: “Nə! Bu, dəhşətlidir! Qorxuram ki, o, sizin hesabınıza əməlli-başlı
varlanıb”.
Bu məhz elə belə də idi. Bu xanım həqiqət olanı demişdi, ancaq insanların
çoxu özlərinin ağılla hərəkət etdiklərinə kölgə salan həqiqəti eşitməyi sevmir.
Mən bir insan kimi özümü müdafiə etməyə çalışdım. Mən buna işarə etdim ki, ən
yaxşı olan çox nadir hallarda ucuz olur; dedim ki, ucuz haqq müqabilində yüksək
keyfiyyətli və artistik ifa gözləmək əbəsdir və s. və i.a.
Növbəti gün başqa bir tanış xanım evimə baş çəkdi və mənim pərdələrim
onu valeh etdi. O, öz evini bu cür incə zövqlü drapirovka ilə bəzəmək niyyətini
böyük ehtirasla bildirdi. Bu dəfə isə mənim reaksiyam tamamilə başqa idi.
“Düzünü desəm, – deyə mən bildirdim, – mən belə bir həzzi özümə qıya
bilmərəm. Bunlar mənə həddən artıq baha başa gəldi. Bu drapriləri sifariş
etdiyimə indi peşman olmuşam”.
Biz səhv edəndə özümüzü asanlıqla bağışlayırıq. Amma əgər biz
hərəkətlərimizdə nəzakət və nəcibliyi rəhbər tuturuqsa, onda başqalarının da
səhv etmək hüququnu tanıyır, özü də bu vaxt böyük ürək sahibi və geniş
baxışlara malik olduğumuza görə müəyyən qürur da duyuruq. Kimsə boğazımıza
tamamilə yeyilməz cəfəngiyatı tıxamaq istədiyi hallar, əlbəttə, istisna olmaqla.
Amerikada çox tanınmış naşir olan Qorasiy Qrili Vətəndaş müharibəsi
dövründə Linkolnun siyasətinin qatı əleyhdarı idi. O, əmin idi ki, Linkolna qarşı
kəskin tənqid və təhqir, Linkolnu məsxərəyə qoymaq kampaniyasını başlamaqla
onu özü ilə razılaşmağa məcbur edə bilər. O, bu qəzet müharibəsini günbəgün,
ilbəil aparırdı. Şəxsən prezident Linkolna tuşlanmış kobud, kinayəli həmlələr
olan məqalə onun qələmi altından Butun atəşinin nöqtə qoyduğu gün çıxdı.
Bütün bu həmlələr Linkolnu Qrili ilə razılaşmağa məcbur etdimi? Heç bir
halda. Məsxərə və təhqirlər razılaşmanın yol yoldaşları deyildir.
downloaded from KitabYurdu.org
Əgər bununla əlaqədar və özünü insanlarla ünsiyyətdə necə aparmaq, özünü
necə idarə etmək və şəxsiyyətini necə kamilləşdirməklə bağlı bir neçə çox gözəl
məsləhət almaq istəyirsinizsə, “Bencamin Franklinin avtobioqrafiyası”nı –
Amerikanın mədəni mirasının ən klassik əsərlərindən biri və insan həyatının nə
vaxtsa qələmə alınmış ən valehedici tarixçələrindən olan kitabı oxuyun.
Franklin bu tərcümeyi-halda özündə dərin kök salmış mübahisə etmək
vərdişinə necə qalib gəldiyi və Amerika tarixində ən istedadlı, nəzakətli və
diplomatik adamlardan birinə necə çevrildiyini nəql edir.
Bir dəfə, Ben Franklin hələ gənc olanda icmadan olan bir sinli kvaker onu
kənara çəkir və onun heysiyyəti üçün çox acı olan, aşağıda göstərilənlər kimi
həqiqətlərlə yaxşıca kötəkləyir:
“Benya, sən tab gətiriləsi adam deyilsən. Sənin dediyin fikirlər səninlə razı
olmayan adamlar üçün təhqiredici səslənir. Sən öz fikirlərini büruzə verməkdə o
qədər dözümsüz olmusan ki, onları heç kim artıq eşitmək istəmir. Hətta sənin
dostların da başa düşürlər ki, sən onların arasında olmayanda onlar vaxtlarını
daha yaxşı keçirirlər. Sən o qədər çox bilirsən ki, səninlə mübahisə etməyə can
atan adam artıq tapılmaz, çünki bu, pis vəziyyətə gətirir və xoşagəlməz hallar
yaşadır. Sən bu minvalla öz tanışlarının dairəsinin nə vaxtsa genişlənəcəyinə
ümid vermirsən, dairən isə indinin özündə də çox kiçikdir”.
Onun bu söhbətə reaksiyası Bencamin Franklinin həyatından mənə məlum
olan ən gözəl faktların sırasına daxildir. O, kifayət qədər böyük və kifayət qədər
müdrik idi ki, bunu düzgün qəbul etmiş olmasın. O başa düşdü ki, üstündə
danlandığı çatışmazlıqlar onu ictimai həyatda səhvlərə və konfliktlərə məhkum
edir. Onda o, hərbiçi kimi “sağa, geriyə dön” əmrini həyata keçirtdi və adamlarla
təhqiredici – dözülməz münasibətini dərhal dəyişməyə başladı.
“Kiminsə bildirdiyi fikrə münasibətdə birbaşa inkardan və öz tərəfimdən nə
isə əlavə etməkdən, – deyirdi Franklin, – ümumiyyətlə, özümü saxlamağı bir
qayda elədim. “Əlbəttə”, şübhəsiz” və s. bu kimi özündə kateqorik notlar ehtiva
edən sözlərin istifadəsini özümə qadağan etdim və öz leksikonumda onları bu
ifadələrlə əvəz etdim: “təsəvvür edirəm ki...”, “ehtimal edirəm ki...”, “zənn edirəm
ki, bu, belə və ya elə olmalıdır” və yaxud “hazırda mən bunu bu şəkildə təsəvvür
edirəm”. Bir kimsə, mənim nöqteyi-nəzərimcə, sözsüz səhv olan nəyisə
bildirəndə ona qəti şəkildə etiraz etmək, onun ehtimallarının absurd tərəfini
dərhal çılpaqlığı ilə göstərmək ləzzətini özümə rəva görmürdüm və bu haqda
danışmağa başlayırdım ki, bəzi hallarda və ya müəyyən şərtlər daxilində onun
fikrinin düzgün olduğu meydana çıxa bilərdi; lakin konkret olaraq bu halda mən
təsəvvür edirəm və ya mənə belə gəlir ki, bu fikir bir qədər uyğun deyil və s.
Tezliklə mən maneralarımdakı bu çevrilmənin faydasına əmin oldum, iştirak
etdiyim söhbətlər əhəmiyyətli qədər sakit keçməyə başladı. Öz rəyimi təklif
etməyə başladığım təvazökar manera buna kömək etdi ki, onları etirazsız qəbul
etməyə başladılar. Səhv edərdimsə, öz səhvlərimi düzəltməkdən indi imtina
etmirdim və əvvəllər olduğu kimi xoşagəlməz vəziyyətlərə düşmürdüm və birinci
olduğumdan başqalarının yanlış fikirlərini ona görə daha asan üstələyirdim ki,
onların səhvlərini öz ayağıma yazırdım.
Öz təbii meylim üzərində başlanğıcda müəyyən zorakılıqla mənimsəyə
bildiyim belə bir manera vaxt keçdikcə mənim üçün o qədər əziyyətsiz oldu və o
downloaded from KitabYurdu.org