Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Adabiyotlar:
1. Ka riMov I.A. O'zbekiston: Milliy istiqlol, iKtisod, siyosat, MafKu ra. T., O'zbekiston, 1993 y. 2. Ka riMov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan Kolsin. T., O'zbekiston, 1994y. 3. Ka riMov I.A. XalqiMizning yuli MustaKilliK, ozodliK va tub isloxotla r yulidi r. T., O'zbekiston, 1996 y. 4. Ka riMov I.A. Ta rixiy xoti rasiz KelajaK yo'q. T., SHa гк,1998 y. 5. Ib roxiMov A., Sultonov X., Ju raev N. Vatan tuygusi. T., O'zbekiston,1996 y. 6. O'zbekiston: ка raMliK va MustaKilliK yilla rida.T., UKituvchi, 1996 y. 7. MustaKilliK: izoxli ilMiy-oMMabop lugat.T., SHa гк, 1998 y. 1- MasaIaning bayoni. Ta rixdan Ma'luMKi, bi r xalqni o'ziga tobe Kilishni istagan Kuchlar avvalo uni o'zligidan, ta rixidan, Madaniyatidan judo Kilishga intiladi. Bosib olingan MaMlaKat xalqla ri Madaniy-Ma'naviy ta raKKiyotini bugib Kuyish istilochi, bosKinchi MaMlaKatlar toMonidan MustaMlaKachiliK ta rtibla rini saKlab tu rish va MustaxKaMlashning azaliy, ta rix sinovidan utgan an'anaviy yulla ridan bi ri bulib xisoblanadi. Istilochi MaMlaKat itoat Kildi rilgan xalqla rni bo ra- bo ra o'ziga singdi rib yubo rishni, buning uchun o'z MafKu rasi va goyala rini ula rga Majbu ran jo riy э^^ Madaniyatiga shiKast etKazish, Milliy tili, Milliy u rf-odatla ri va Milliy Kad riyatla ri rivojiga yu! be rMasliKni o'z siyosatining asosiy MaKsadi deb biladi. Xitoy donishMandi Konfu^y bundan 2700 yi! oldin o'z iMpe rato riga shunday Maslaxat be rgan экат «XoKoniM, aga r bi ro r MaMlaKtni bosib olib, u e rda O ' ZOK XUKM ronliK KilMoKchi bulsangiz, dastavva! usha e rda yashayotgan xalqni o'z ta rixiy Madaniyatidan мах ruM эting, Ma'naviy bux ronni Kuchayti ring. O'z Madaniyatidan bebax ra bulib, Ma'naviy KashshoKliK xolatiga uch ragan xalq uyushMaydi, ichKi nizola r gi rdobiga u raladi, sizga ка rshiliK KU rsata olMaydi. Bunday xolga Kelgan xalqni, MaMlaKatni ido ra Kilish Kiyin bulMaydi»^. Madaniyat va Ma'naviyatni ba rbod эШ^ Milliy til, u rf- odatla r KaMolotiga yu! be rMasliK itoat эШ rilgan xalqni jilovda ushlab tu rishning эng za ru r va noziK yulla ridan bi ri Э ^ П ^ Ш istilochi va bosKinchila r doiMo juda yaxshi bilgan. SHuning uchun хам MustaMlaKachi va bosKinchila r Xitoy donishMandi aytgan gapla rni oldindan rejalashti rib Kuyishadi. Madaniyat, Ma'naviyat va ма' rifat za rbaga uch rab, xalqning, MaMlaKatning Ma'naviyati va ма' rifati ba rbod bulave rsa, odaMla r o'z-o'zidan э'tiкodsiz bulib Ketadi. Unday ulKada, MaMlaKatda oMManing oloMonlashuvi, siyosiy ManKu rtliK, bepa rvoliK boshlanadi. Oxi r- oKibatda Milliy gu ru r, iftixo r, Milliy Kad riyatla r asta-seKin zaiflasha boshlaydi. Ana shunday ulKani, MaMlaKatni, uning xalqini MustaMlaKachiliK Kishanla rida ushlab tu rish, itoatKo r Kulga aylanti rish MuMKin. CHingizxon хам U rta Osiyo zaMinini istilo Kilayotganida o'z sa гка rdala riga: SHaxa rla rga nodon, i rodasiz, ахмок Kishila rni boshliK Э ^Ь tayinlangla r, ula rni Kullab-Kuvvatlangla r va KuKla rga Kuta rib MaKtay be ringla r, Maxalliy xalqla rning aKlli, biliMli, ob ru^'tibo rli Kishila rini yo'q Kilingla r, deb topshi riK be ra r экan. Bu siyosatning хам chuKu r uylangan sababla ri bulgan. O'z Madaniyatidan, ob ru^'tibo rli, dono vaKilla ridan judo bulgan xalq Ma'naviy raxnaMosiz Kolib Kovusha va uyusha olMaydi. Ta rix shundan guvoxliK be radiKi, хамма vaKt, хамма e rda bosKinchi xuKMdo rla r bosib olingan MaMlaKatla r xududla rida Xitoy donishMandi va CHingizxon aytgan ta rzda siyosat yu rgizdila r. Bundan U rta Osiyo xalqla ri хам Mustasno эмas. IlM-fan va Madaniyat, Ma'naviyatning эng rivojlangan ма rKazla ridan bulgan Tu rKistonni zu ravonliK yuli bilan bosib olgan cho r xuKuMati e rli axolini ка raMliK va KulliK, siyosiy ка raxtliK va ruxiy KashshoKliK xolatida ushlab tu rishni MustaMlaKachiliK siyosatining ма rKaziy Masalala ridan bi ri deb xisobladi. Ana shu yovo'z va макко rona siyosatni aMalga oshi rishning asosiy yul-yu riKla rini ishlab chiKish uchun ishni niMadan boshlash Ke raKligi xaKida taKlif-Muloxaza va xulosala r be rish topshi rigi bilan cho r xuKuMati KupchiliK oliMla r va boshKa soxa Kishila rini Rossiyadan Tu rKistonga yubo rdi. Bosib olingan MaMlaKatda ilM-fan, Ma'na-viyat, Madaniyat istilochi MaMlaKatga nisbatan bi r necha bo r ustun bulsa, unday joyla rda MustaMlaKichiliK ta rtibini saKlab tu rish oson KechMaydi. Bizning ulKa эsa bosKinchi cho r Rossiyasiga nisbatan Ma'naviy-Ma' rifiy va Madaniy ta raKKiyot jixatidan ancha ustun tu ra rdi. CHo r xuKuMati oliMla r Maslaxatiga ама! Kilib, bizning ulKada Kanday Kilib bulMasin, o'zla rining e rli xalqdan ustunliKla rini isbotlashga va shu ta riKa «o'zil-Kesil» galabaga э rishishga astoydil Ki rishdila r. UtMishdagi bosKinchila r singa ri cho r bosKinchila ri хам bu soxadagi aMaliy ishni Tu rKiston xalqini bi r necha Ming yilliK ta rixi, Madaniyati, u rf-odatla ridan мах ruM Kilish, ruxan, Ma'nan Mayib-Maj rux Kilishdan boshladila r. Bu chuKu r uylab, o'zoKni Ko'zlab va rejalashti rib Kuyilgan Mash'uM siyosat эdi. Bu siyosatning zaMi rida cho r xuKuMatining Manfaatini xa r toMonlaMa xiMoya Kilish va Tu rKiston xalqla rini, shu juMladan o'zbeK xalqini Milliy o'zligini anglashdan butKul мах ruM Kilib utMishini unutgan, vatanpa rva rliK tuygusidan judo bulgan, istiKbolini KU rolMaydigan odaMla r gu ruxiga aylanti rish Muddaosi tu rgan. Ma'naviyat va ма' rifat xalqning o'z utMishini bilishi va istiKbolini tushunib etishiga yo rdaM be radi, Vatanni sevish va u bilan fax rlanishga da'vat эtadi, dushManla rga, bosKinchi va MustaMlaKachila rga ка rshi MU rosasiz KU rash olib bo rishga, э гк va adolat uchun jaso rat KU rsatishga undaydi. Ma'naviyat va ма' rifatdan мах ruM xalq Milliy jixatdan o'zini anglab ololMaydi, taKdi rga tan be rib yashashni o'ziga эp KU radi. CHo r aMaldo rla ri buni yaxshi anglagan xolda o'z MustaMlaKa aso ratiga solgan Tu rKiston xalqla rini Ma'naviyat, ма' rifat va Madaniyatdan bebax ra Koldi rish Masalasiga aloxida axaMiyat be rdila r, bu yulda xech tap to rtMay insofu diyonatni, raxM-shafKatni butunlay unutdila r. CHo r Rossiyasining Tu rKistondagi siyosati Milliy tuyguni poyMol эtishga, Milliy Kad riyatla rni toptashga, butKul yo'qotib yubo rishga ка ratilgan эdi. CHo rizM bu ulKada savodsizliK, biliMsizliK xolatini vujudga Kelti rish va uni MustaxKaMlashdan Manfaatdo r эdi. CHo rizM MustaMlaKachiliK siyosatini SHa rKda Kon va Kilich bilan jo riy Kilgan gene ralla rdan bi ri M. D. SKobelev: «Millatni yo'q Kilish uchun uni Ki rish sha rt эмas, uning Madaniyatini, tilini, san'atini yo'q Kilsang bas, tez о rada o'zi tanazzulga uch raydi», - deb «basho rat» Kilgan эdi [2] . Uning ana shu «dono» KU rsatMasi Tu rKistondagi Ma'naviyat, ма' rifat va Madaniyatga nisbatan aMalga oshi rilgan jaxolat va yovo'zliKla r uchun KullanMa bulib xizMat Kildi. CHo rizM Tu rKiston xalqla rini savodsizliK, biliMsizliK xolatida ushlab tu rishdan Manfaatdo r эdi. Uning MaKsadi gaflat uyKusida yotgan, zaMonaviy fan-texniKa, ма' rifat yutuKla ridan bexaba r, Milliy ongi past, Milliy gu ru ri toptalgan xalqni talash, эzishdan ibo rat эdi. CHo r xuKuMatining MustaMlaKa ulKala rdagi guMashtala ri «ya riM podsho» KaufMan, gene ral-gube rnato r Ku ropatKin, jallod Golovanovga uxshaganla r SaMa rKand, Buxo ro, Xiva, KuKon, ToshKentdagi buyo'q aso ri-atiKala rni, Masjidu-Mad rasala rni, а гк!а ru ta rixiy-Madaniy yodgo rliKla rni tupga tutib e r bilan yaKson Kildila r. Axi r Kanday Kilib KU I ostidagi MazluM xalqla r Madaniyati, Ma'naviyati, ма' rifati, ta rixi bosKinchi-jallodla rniKidan baland bulishi Ke гак?! Bunga ula r toKat Kila olMas эdi! Ula rning usuli yo'q Kilish, Madaniyatni, til va ta rixni, Tu rKiston xalqla ri, shu juMladan o'zbeK xalqi gu ru rlanadigan, iftixo r Kiladigan niMaiKi bulsa, xaMMa-xaMMasini, tag- tugi bilan ayaMay yaKson Kilish эdi. CHo r xuKuMatining Tu rKistondagi MustaMlaKachiliK siyosatining tub Moxiyatida Kanday MaKsad va Muddao yotganligini xalqiMizning biliMli, Madaniyatli, ziy гак, oKilu dono fa rzandla ri allKachon tushunib etgan эdila r. CHo r xuKuMati MustaMlaKachiliK siyosatini fosh эtgan, xalqni э гк va ozodliKKa, biliM va Madaniyatga cho rlagan, Milliy Kad riyatla riMizni Kullab Kuvvatlagan, shu yulda jafo cheKib xaloK bulgan buyo'q Kalb эgasi Abdu rauf Fit rat o'zining «Tu rKistonda rusla r» risolasida: «Ku rdiM, KezdiM, эshitdiм, uKidiM. MaMlaKatla r о rasida Tu rKistoniMiz Kabi baxtsiz bi r MaMlaKat yo'qdi r... Rus Kapitalistla ri bilan rus popla rining sodiK ishonchli ко rovulla ri bulgon эsкi Rusiya xuKuMati эlliк yil о rasida Tu rKistondagi tu гк bolala rining foydala riga bi ro r ish KU rdiMi, KU rMoKchi buldiMi? Mana shu savolga - «Yo'q!»dan boshKa bi r javobiMiz yo'qdi r. YU rtiMiz эШк bi r yil ido rai asKa riy ostida tu rdigi uchun biz Ov ruponing Madaniy Millatla ri bilan KU risholMadiK, ula rning ijtiMoiy va iKtisodiy fiK rla ridan istifoda KilolMadiK. Bizning Ko'zla riMizni ochi rMasliK fiK ri uchun fiK ri ochiK tata r ка rindoshla riMizning daxi Tu rKistondan e r O I MOK va Tu rKistonda MaKtab ochMoKla ri Man эtildi. Bizning diniy va Milliy xissiyotla riMizni uldi гмок tilagi bilan Ust routov Kabi Mutaasib popla rning ido rasinda gazeta chiKa rildi, MaKtab ochildi, leKin o'z MillatiMiz va diyonatiMizni anglaMoK uchun o'z ta rafiMizdan ochilgan MaKtabla r va gazitala r boglandi, sha' riy махкама!а riMizning XUKUK va saloxiyatla ridan buyo'q bi r Kisti gasb эtildi. MaxKaMala rda, uyla rda, yulla rda, tijo riy ishla rda, xatto vagon a rbala rinda Tu rKiston e rlisining xuKuKi Tu rKiston Musofi ri bulgon rus va a rManidan tubanda tutildi»* 3 *, - deb yozgan эdi. Abdu rauf Fit ratning Kalb nidosi bulgan ushbu so'zla rda MustaMlaKachiliK siyosatining ba rcha toMonla ri fosh эtilgandi. SHunday Kilib, cho r xuKuMatining Tu rKiston xalqla riga nisbatan tutgan MustaMlaKachiliK siyosati bu xalqla r u rtasidagi xa r Kanday davlat KU rtaKla rini yo'q Kilish, ula rning ijtiMoiy- iKtisodiy, siyosiy-Madaniy ta raKKiyotini bugish, ula rga э rKinliK be rMasliK, Milliy Kad riyatla rini e rga u rish, KaMsitish, Milliy gu ru rla rini, Ma'naviyatini poyMol э^^ KU rKuvda ushlashdan ibo rat эdi. 2- MasaIaning bayoni. Rossiyada OKtyab гь tunta rishidan Keyin, sovet xoKiMiyatining dastlabKi yilla rida boshKa juMxu riyatla rda bulganideK, O'zbekistonda хам, albatta Madaniy, ма' rifiy ta raKKiyot buldi, tabiiy va ijtiMoiy fanla r anchagina usdi, Milliy ziyolila r safi Kengaydi, iKtisodda, ijtiMoiy, siyosiy xayotda ijobiy o'zga rishla r buldi. Bundan KO ' Z yuMish MuMKin эмas. LeKin O'zbekiston MustaKilligiga Kada r bulgan etMish tu rt yil ichida Madaniy-Ma' rifiy ta raKKiyotiMiz iMKoniyatla ridan tula foydalana olMadiK. Ma rKaz toMonidan yu rgizilgan davlat siyosati tufayli Milliy ongiMiz, Milliy tiliMiz, ta rixiMiz, u rf-odatla riMiz rivojlanishiga yul be rMaydigan govla r paydo buldi. Aga r CHo r Rossiyasi bizning Ma'naviyatiMizni tu rgunliKda, KoloKliKda tutishga u ringan bulsa, bolbsheviK-shovinistla r Maxalliy xalqla rni o'z Milliy Madaniyatidan butKul begonalashti rish siyosatini tutdila r. O'zbeK xalqining Madaniyati va Ma'naviyatiga, Milliy ongi rivojlanishiga tusKinliK Kilish sobiK Sovet jaMiyati dav rida cho rizM zaMonidagidan KU ra Kuchaysa-Kuchaydiyu, аммо KaMayMadi. SHu ro davlati Milliy cheKKa ulKa xalqla rini эzish, boyliKla rini talash MaKsadida cho rizM MustaMlaKachiliK siyosatini oshKo ra davoM эtti rdi. SHu ro to'zuMi Milliy bi rdaMliK, Milliy tuygu rivojlanishi va yo'qsalishiga MillatchiliK deb ка radi. SHu ro zaMonida xalqiMizning Ming yilliK ta rixi, э'tiкodi rad эtildi, u rniga «shaxsga siginish» balosi ruba ru buldi. P rezidentiMiz IsloM Ka riMov «Ta rixiy xoti rasiz KelajaK yo'q» risolasida ta'KidlaganideK: «.... SHu rola r zaMonida ta rixiy xaKiKatni bilishga intilish ragbatlanti rilMas эdi, XUKM ron MafKu ra Manfaatla riga xizMat KilMaydigan Manbala r xalq Ko'zidan iloji bo richa yi гок saKlana rdi»* 4 *. Insonla rning Ma'naviy-axloKiy ta rbiyasini ta'Minlashga KuMaK-Iashadigan MuKaddas Kitob Ku r'oni Ka riM, Xadisi SHa rif, Al-Buxo riy, At-Te rMiziy, SHayx NajMiddin Kub ro, Az-ZaMaxsha riy, Baxouddin NaKshband singa ri ulaMoyu fo'zalola rning Mu'taba r asa rla ri xalqdan yashi rildi, ula rga ut Kuyildi, suvla rga oKizildi. Ka raMliK va MuteliK yilla rida sodi r bulgan bu daxshatli voKea va xodisala r o'zbeK xalqining Milliy Ma'naviyati Muayyan da rajada tanazzulga uch rashiga sabab buldi. SHu ro xuKuMati va to'zuMi KU rila boshlagan dastlabKi yilla ridayoK, avvalo butun ziyolila r va xatto эsкi o'zbeK yozuvini biladigan (Mulla deb noM olgan) Kishila r хам камок!а rga junatildi. KeyinchaliK эsa uyda a rab alifbosi yozuvidagi Kitob va KulyozMala rni saKlagan odaMla r KattiK ta'Kib ostiga olindi. Xullas, o'zbeK xalqining ilgo r KisMi - ziyolila rga, ма' rifat xoMiyla riga juda Katta za rba be rildi. Bu KatagonliK xatti-xa raKati utgan etMish yi! davoMida u yoKi bu da rajada doiMiy va o'zviy ravishda davoM эtdi. Milliy Ma'naviy Kad riyatla rdan bi ri Milliy u rf-odatla r, an'anala r, diniy-ta rbiyaviy ма rosiMla r, xalq bay гам va sayilla ri Kabila rga Kilingan xujuM o'zbeK xalqi boshiga tushgan ogi r da rd buldi. UMuMan olganda, shu ro yilla ri davoMida o'zbeK xalqi э rKin fiK rlash xuKuKidan мах ruM эtildi. Bu эsa, o'z navbatida, xalqning Ma'naviyatiga salbiy ta'si r Kildi. Yo'qo rida Kayd эtganiмizdeк, 30-yiIIa rning u rtala riga bo rib, Milliy Ma'naviyatiMizni tuliK sindi rib, yanchib tashlashga ка ratilgan siyosat izchi! aMalga oshi rila boshlandi. As! ziyo эgala ri otib, buKib tashlandi. Bula r Kato riga CHulpon, Abdulla Kodi riy, Abdu rauf Fit rat, UsMon Nosi r Kabi xalqiMizning, MillatiMizning, uning Ma'naviyatining unlab, yo'zlab as! uglonla rini Ki ritishiMiz MuMKin. Ka raMliK va MuteliK yilla ri o'zla rini ilMning хамма soxasini yaKKayu yagona bilagoni deb atagan KoMMunistiK MafKu ra ta rgibotchila ri o'z faoliyatla rida utMishdan Kolgan ba rcha Ma'naviy Me rosni butunlay inKo r эtish yuliga utib oldila r. Navoiy, Bobu r, UlugbeK, YAssaviy, Mash rab, Nodi rabegiM singa ri а!!ома!а r feodalizM dav ri naMoyandala ri, deb Э '1 ОП Kilinib, ula rning Me rosla rini u rganish taKiKlandi. Buyo'q а!!ома!а rning yubileyla rini utKazish эsa MillatchiliK Kayfiyatla rini Kuchayti ruvchi oMi! sifatida baxolandi. U rta Osiyo xalqla rining u rta as rla rda jaxon fani, Madaniyati ta raKKiyotiga Kushgan xissasi xaKida gapi rish ta rixni ideallashti rish deb KU rsatildi. UtMishning ulKan Me rosi, bebaxo Milliy Ma'naviyat Kad riyati bulgan KulyozMala rni u rganish, nash r Kilish iMKoniyati chega ralab Kuyildi. O'zbekistonda ba rcha dinla rning, bi rinchi navbatda, isloM dinining Ko'zga KU ringan yi ri к vaKilla ri bi rin-Ketin KaMaldi, su rgun Kilindi, iMi-jiMida otib tashlandi. CHo гак кам bi r as r davoMida diniy-Ma'naviy ta rbiyaga u rin be rilMadi. Diniy ах!ок va Madaniyatning za ra ri xaKida aytilMagan gap KolMadi. Daxshatlisi shu buldiKi, isloM dinini «fosh эШЬ> MaKsadida aziz-avliyola rning Mozo rla riga ut Kuyildi, MaKba rala ri ostin-ustin Kilindi. KoMMunistla r, raxba r xodiMla r ota-onala ri, yaKin Kishila ri janozasiga bo rishdan KU rKib Kolishdi. YU гак yutib bo rganla r pa rtiyadan uchi rilib, ishdan olindi. Xalq u rtasida dax riyliKni ta rgib Kilish va dinga ка rshi MU rosasiz KU rash niKobi ostida u rta as r Me'Mo rchiligining taK ro rlanMas naMunasi bulgan, Milliy naKshla r bilan jilovlanib tu rgan Minglab Masjidla r, yo'zlab Mad rasala r, xalqiMizning Milliy gu ru ri xisoblangan MuxtashaM Kas rla r, ta rixiy obidala r, xonla r, aMi rla rning sa royla ri vaxshiyliK va yovo'zliK bilan bo'zib tashlanib, oMbo rxonala rga, paxta KU ritadigan joyla rga aylanti rildi. Bu Kabi xunuK ishla r «feodal utMish, эsкiliк sa rKitla ridan tozalash» degan Kizil so'zla r bilan niKoblandi. MustaKilliK tufayli diniy Kad riyatla rga bulgan bunday salbiy Munosabatla rga ba гхам be rildi. UtMish xalq ogzaKi ijodi Ma'naviyatiMizning i!к sa rchashMasi sanaladi. Totalita r to'zuM dav rida xalqiMizning KadiMiy Kad riyatla ri, xalq ogzaKi ijodining yo'qsaK naMunasi sifatida as rla rdan- as rla rga Ma'naviy Me ros bulib utib Kelayotgan afsona, rivoyat, э rtaK, мако!!а rga, «AlpoMish», «Gu rugli», « RustaM», «Avazxon», «Xasanxon», « Ravshanxon» Kabi dostonla rga bi r yoKlaMa Munosabatda bulindi, ula rga zaMonasozliK, sinfiyliK, pa rtiyaviyliK nuKtai naza ridan tu rib baxo be rildi. O'zbeK xalq ogzaKi ijodiyotining xa r bi r asa riga iKKi sinf, iKKi Madaniyat naza riyasi asosida baxo be rildi, KoMMunistiK MafKu ra nuKtai naza ridan Kelib chiKKan xolda yondashildi. Ula rdagi Milliy va uMuMinsoniy Kad riyat va goyala r naza r-pisand KilinMadi. CHunonchi, «AlpoMish» dostonida xonla r, beKla r MaKtaladi, bosKinchiliK va zu ravonliK ta rgib Kilinadi, isloM diniga Mansub bulMagan boshKa xalqla rga yoMon Munosabat tasvi rlanadi, degan aybla r tunKaldi. Dostonning bosh ках raMoni AlpoMish MexnatKash xalqning olijanob fazilatla rini va о rzu-uMidla rini o'zida ifoda эtмaydi, aKsincha, u xoKiM, Konxu r beK, tipiK zu ravon va zoliM sifatida xa raKat Kiladi, deb da'vo Kilindi. Pi rova rd natijada doston Kitob duKonla ri peshtaxtala ridan, Kutubxona javonla ridan yigishti rib olindi. Si rasini aytganda, bu o'zbeK xalqiga tuxMat, uni boy utMishidan aj ratib tashlash, Milliy Kad riyatla rni e rga u rishdi r. MustaKilliK tufayli Ma'naviy Me rosiMizning bu soxasiga nisbatan bulgan salbiy Munosabatla rga o'zil-Kesil ba гхам be rildi. Buning yaKKol isboti 1999 yilda «AlpoMish» dostoni ya ratilga nligining 1000 yilligi yu rtiMizda Keng nishonlanganligidi r. Til - xa r bi r xalq va Millatning Milliy o'zligini naMoyon Kilishda MuxiM vositadi r. Ja'MiKi эzgu fazilatla r inson Kalbiga, avvalo ona allasi, ona tilining betaK ro r jozibasi bilan singadi....Ona tili - bu Millatning ruxidi r. O'z tilini yo'qotgan xa r Kanday Millat o'zligidan judo buishi MuKa r ra r! SHaxs Ma'naviy KaMolotining za ru r sha rtla ridan bi ri o'z ona tilini bilishidi r. Til bilMaydigan odaM xalqning dilini хам bilMaydi. Bi ron-bi r sabab tufayli Milliy til yo'qolsa Millat bo ra-bo ra yo'qolib Ketadi, Milliy o'ziga xosligini yo'qotadi*^. SHunday bulgach, bi ron-bi r Milliy tilning yo'qolishi usha xalqning MuKa r ra r ravishda ха!ок bulishiga olib Keladi. SobiK Sovet xuKuMati XUKM ronliK Kilgan 70 yildan Kup гок vaKt davoMida Milliy cheKKa ulKa xalqla ri, juMladan o'zbeKla rning Milliy tili, ta rixi va Madaniyati rivojlanishiga tusKinliK Kilishi uchun ishlatilMagan xiylayu-nay rang KolMadi! SHaxsga siginish yilla rida Millatla rning bi rbi riga Kushilib, yagona Sovet xalqiga aylanishi xaKida «naza riyala r» paydo buldi. «Milliy tilla r yo'qoladi, yagona til buladi», deb «basho rat» Kilindi. Bunday soxta naza riya Stalin toMonidan u rtaga tashlangan эdi. 1930 yildan boshlab ка riyb oltMish yi! davoMida sobiK ма rKaz Millatla r va Milliy tilla rni Kushib yubo rish siyosatini zu r be rib xayotga jo riy эtishga u rindi. BaynalMilalliK bay rogi ostida Milliy tilla r rivojlanishi cheKlab Kuyildi. O'zbeK tiliga nisbatan Kilingan ijtiMoiy adolatsizliK, ayniKsa, daxshatli tus oldi. Bu na rsa davlat siyosati da rajasiga Kuta rilib aMalga oshi rildi. Uning lugat ta rKibiga ruscha baynalMilal so'zla r sun'iy ravishda tiKishti rildi. Natijada ogzaKi va yozMa nutKiMiz о rtiK da rajada bo'zildi. IjtiMoiy xayotda o'zbeK tilidan foydalanish Kengayib bo rish u rniga asta-seKin to rayib bo rdi. Ko rxonala rda, ilMiy Muassasala rda, Maishiy xizMat KU rsatish soxasida, tabobatda, а!ока tashKilotla rida o'zbeK tilidan foydalanishda Kupol xatola rga yu! Kuyildi. O'zbeK tili fuKa ro xavo flotida, ichKi ishla rda, a rMiyada su rib chiKa rildi, undan foydalanilMadi. O'zbeK tili da rs soatla ri yi! sayin UKUV Muassasala rida KisKa rib bo rdi. Axvol shu da rajaga bo rib etdiKi, ba rcha yiginla r, Majlisla r, yozishMala r rus tilida olib bo rildi, disse rta^yala r, Kitobla r, risolala r, мако!а!а r, a rizala r, shiKoyat va iltiMosnoMala r rus tilida yoziladigan buldi, aKs xolda ula r Mutasaddi tashKilot ido rala rida Kabul KilinMadi. O'zbeK tili chetga su rib tashlandi, uning MavKei benixoya pasayib Ketdi. Natijada, rus tilini bilMaydigan odaM Mas'ul ido rala rda ishlaMaydi, degan tushuncha yo'zaga Keldi. Aslida хам axvol shunday эdi, xayot va ish sha roitiMiz faKat rus tilini bilishni talab Kila rdi. Natijada o'zbeKla r о rasida o'zbeK tilini bilMaydiganla r, o'zbeKcha yozolMaydiganla r va o'zbeKcha fiK rlay olMaydiganla r Kupayib Ketdi. Xatto o'z ona tilini bilMasliK ayb sanalMaydigan buldi. Ma'Mu riy buy ruKbozliK ish usulla ri avjiga Mingan, хамма na rsa, xa r bi r Katta yo KichiK Masala ма rKazning KU rsatMasi, roziligi bilan xal Kilinadigan yilla rda (tobeliK va ка raMliK o'zining yo'qo ri chuKKisiga chiKKan dav r) o'zbeK tili u rnini rus tili эgalladi, desaK xato KilMayMiz. Ba'zi raxba rla r butunlay e rli axolidan ibo rat Majlisla rda хам ruscha so'zlab, buni o'zla ri uchun MadaniyatliliK aloMati, fax r-iftixo r deb bilish da rajasiga etdila r. Rus tilini bilish, shu tilda chi royli so'zlash Ma'naviy KaMolatning chuKKisi, MadaniyatliliK belgisi deb Kabul Kilindi. Natijada o'z ona tiliga MensiMay ка raydigan Kishila r paydo buldi. Bu, ayniKsa yoshla r о rasida avj ola boshladi. Buni jaMiyatning, Millatning, uning Ma'naviyatining эng Katta fojiasi deb tushunMoK loziM. O'zbeK tili U rta Osiyodagi эng KadiMiy va boy tilla rdan bi ridi r. «UMuMan, tu rKiy tilla r yi riK iKKi oKiMda rivojlandi, - deb yozadi I. KuchKo rtoev, - uning bi ri tu гк tili bulsa, iKKinchisi o'zbeK tilidi r. RoMan tilla rini rivojla nti rishda lotin tili Kanday rolb uynagan bulsa, U rta Osiyo va Kozogiston MintaKasidagi tu rKiy tilla rni rivojlanti rishda o'zbeK tili shunday rolb uynadi»* 6 *. O'zbeK tilining iMKoniyatla ri shu Kada r KengKi, bu tilda tu rli so'z to'zish, chi royli so'zlash, asa rla r ya ratish MuMKin. Bunga adabiyot va san'atiMizning boy ta rixi, xazinasi yo rKin guvox sanaladi. Millatni xiMoya Kilish uchun uning tilini xiMoya Kilish, as rash, rivojlanti rish za ru r. Buni эsa davlat baja radi. Til davlat xiMoyasiga olinMas эка^ u rivojlana olMaydi. Til xoKiMiyat bilan ti riK. MustaKilliKKa э rishguniMizga Kada r o'zbeK tilini Muxofaza Kilish za ru rati yo'zaga Keldi. O'zbeK tiliga davlat tili MaKoMi be rilishi oson-silliK KechMadi. Uni xiMoya эtish va Konuniy MavKeini tiKlash uchun bulgan KU rashda shoi r va yozuvchila r, oliMla r, MualliMla r, xuKuKshunosla r, хамма-хамма faol ishti гок эtdi. Эng MuxiMi bu KU rashda xalq uygondi. Til MuaMMosi singa ri nixoyatda noziK, каItis va jiddiy Masalani ijobiy xal эtish uchun juMxu riyatiMizda IsloM Ka riMov raxba rligida Keng MiKyosda tashKiliy, goyaviy-siyosiy va Keng KulaMli ta rbiyaviy ishla r olib bo rildi. O' ZOK davoM эtgan baxsla r, to rtishuvla r, Munoza ra va MuxoKaMala rdan sung O'zbekiston Oliy Kengashi un bi rinchi sessiyasida 1989 yil 21 oKtyab rda «O'zbekiston SS Rning davlat tili xaKida» Konun Kabul Kilindi. Natijada Sovet dav rida Milliy til Masalasida yul Kuyilgan xato va KaMchiliKla rni to'zatish uchun Keng yul ochildi. Konunga binoan, o'zbeK tili O'zbekiston RespubliKasining davlat tili, deb Э '1 ОП Kilindi. Bu xol xalqiMizni bexad Kuvonti rib, dilini yay ratib yubo rdi, Milliy gu ru rini Kuchayti rdi. Аммо shuni хам Kayd эtish loziMKi, MustaKil RespubliKaMizning dunyoga yo'z tutishida yoshla riMizning, ayniKsa Siz Kabi talabala rning xo rijiy MaMlaKat xalqla ri tilini bilishingiz MuxiM axaMiyat Kasb эtadi. Davlat tili xaKidagi Konunning Kabul Kilinishi boshKa tilla rni bilish, u rganishni rad эtмaydi. BoshKa tilla rni bilish - xa r bi r Ma'luMotli Kishining KU rKidi r. Xalqla r u rtasida bi rliK, axilliK, Mex r-oKibat, xu rMat, tu rli а!ока!а r til va Madaniyatni bilishdan boshlanadi. O'zbekiston RespubliKasida xozi rgi paytda yoshla r MaKtabla r va oliy UKUV yu rtla rida rus, ingliz, neMis, f ranцo'z, ispan tilla ri bilan bi r Kato rda SHa гк xalqla ri tilla rini хам Katta KiziKish bilan u rganMoKdala r. A rab, fo rs, xind, xitoy tilla rini u rganish natijasida aKsa riyat KisMi a rab va fo rs tilla rida yozilgan KadiMiy KulyozMala riMizni beMalol uKib-u rganadigan etuK Mutaxassisla rga эga bulaMiz. Mustabid to'zuM siyosati talabi va zu ravonligi asosida Ma'naviyatiMizning MuxiM Ki r rasi iMloMiz KetMa-Ket uch ма rta o'zga rti rildi. 1929 yilda a rab alifbosidan lotin alifbosiga utildi. O radan un iKKi yi! utgach, Ki rill alifbosi Kabul Kilindi. SHu ta riKa xalqiMiz o'zining 1000-1200 yilliK Kuxna ta rixidan, utMishidan, Ma'naviy Me rosidan мах ruM buldi. Ota-bobola riMizdan Kolgan Kitobla r, asosan a rab va fo rs tilla rida yozilgan. IMloning o'zga rti rilishi natijasida usha Kitobla rni uKiy olMaydigan bulib KoldiK. YAKin utMishiMizning riyoKo r siyosati natijasida Mugul bosKini Kelti rgan yo'qotishdan хам KU ra Katta гок Ma'naviy faloKatga uch radiK. Bu ta rixiMizni, MadaniyatiMizni, Milliy Ma'naviy Me rosiMizni yo'qotishga u rinishning yangicha yuli эdi. Insofu-diyonatni yo'qotgan KoMMunistiK MafKu ra yalovba rdo rla ri, a rab va lotin alifbosini yo'qotib MaKsadla riga э rishib bulgach, o'zbeK xalqi «inKilobgacha» savodsiz эdi, yozuvi хам, MaKtabi хам, Kitobi хам, oliMu ulaMola ri хам bulgan эмas, tili rivojlanMagan degan safsatani butun dunyoga yoydila r. Bu xalqiMiz sha'niga agda rilgan gi rt tuxMatdi r. Bu ulKadan etishib chiKKan ilM-fan, Madaniyat, Ma'naviyat naMoyandala rini ilga ri Sizla r bilan KU rib utganMiz... UlKaMiz KadiMdan Ma'naviyat va ма' rifat yo'qsaK da rajada rivojlangan xudud bulganligi bilan fax rlanishiMiz loziM. Biz yo'qo rida MustaMlaKachiliK, ка raMliK sha roitida o'zbeK xalqining boy Ma'naviy va ма' rifiy Me rosiga Munosabat va uning ijtiMoiy oKibatla rining ba'zi jixatla rinigina ku rib utdiK. UtMishda toptalgan, taxKi rlangan Ma'naviy va ма' rifiy Me rosiMizga MustaKilliK yilla rida Munosabat tubdan o'zga rdi. Milliy Ma'naviy Me rosiMiz Kayta tiKlanib, xalqiMiz Kalbida chuKu r ildiz otMoKda. MustaKilliK tufayli bu bo rada aMalga oshi rilgan ba rcha ijobiy ishla riMiz oldingi Mavzula rda u yoKi bu jixatdan yo ritilganligini xisobga olib, MazKu r ма' ro'zada bu Masalaga tuxtalMadiK. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|