Paul karl feyerabend 13 Ocak 1924'te Viyana'da doğdu. Avusturya asıllı abd'li filozof. Bilimsel gelişmenin ancak yeni kuramların eskilerini yadsımasıyla sağlanabileceğini ileri
Yüklə 8,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
hena’nın (annesiz doğmuştur) oyunu Orestes lehine kullanmasıyla oylar eşitlenir ve Orestes, Eumenides’in gazabından kurtulur. Bu arada Athena, sahip oldukları dünya görüşünün gözden ka- çırılmaması gerektiğini de beyan eder: sitenin onun büyümesini sağlamış, sağlamakta olan tüm eyleyicilere ihtiyacı vardır, onların bir tekini bile kaybetmeyi göze alamaz. Tamam, şimdi yeni yasalar ve yeni bir ahlâki sistem söz konusudur -Apollon’un temsil ettiği Zeus yasaları- ama bu yasaların kendinden önceki yasaları bir yana itme hakkı yoktur. Bu yeni yasalara siteye girme hakkı, hüküm gücünü öncelleriyle paylaşmaları şartıyla bağışlanmıştır. Bu çerçevede, bir kuşak önce Herodot’un popüler yasa, gelenek ve göreneklerinin geçerli olduğu ilan edilmiş, ama onların geçerliliği başka eşit ölçüde önemli yasa, gelenek ve göreneklere yer bırakmak amacıyla kısıtlanmıştır. (16. Dipnot ve ilgili metinde aktardığımız Mili’in felsefesiyle aradaki benzerliğe dikkat çekmek isterim.) Demokratik görecilik nesnel, yani düşünce, algı ve toplumdan bağımsız bir gerçeklik arayışını dışlamaz. Kendini nesnel olgular bulmaya adamış araştırmaları memnuniyetle karşılar ama onları (öznel) kamuoyunun kontrolü altında tutmayı da ihmal etmez. O açıdan bir sonucun nesnel olduğunu göstermenin onun herkes için bağlayıcı olduğunu göstermek anlamına geldiğini reddeder. Nes- nelciliği gelenekler arasında bir gelenek olarak alır, toplumun temel bir yapısı olarak değil. Böyle bir muameleden kaygıya düşmek ve onun önemli başarıları tuz buz edeceğinden korkmak için hiçbir neden yok. Çünkü her ne kadar nesnelciler keşfetme sürecinden bağımsız durum ve olguları keşfediyor, tasvir ediyor ve sunuyor olsalar da söz konusu durum ve olguların onların keşiflerine yol açan tüm bir gelenekten bağımsız olmalarını garanti edemezler (krş. Kesim I). Ayrıca birçok Batılı entelektüelin en gelişmiş nesnel araştırma biçimleri olarak gördüğü usûllerin en sıkı (ve en çok parasal destek alan) uygulamalarının bile bize evrensel ve nesnel hakikat idesinin söylediği türden bir birlik sunmakta şimdiye kadaı başarısız kaldıklarını da unutmayalım. Bu konuda ortalıkta dolaşan tumturaklı vaadler vardır, tektip bir yapıya ulaşıldığını söyleyen gabice iddialar vardır ama gerçekte tanık olduğumuz, Herodot tarihinde olağanüstü parlak bir şekilde an- latılan bölgecilikle aynı yapıda çeşitli bilgi bölgeleridir. Kimyanın ve onun aracılığıyla biyolojinin sözüm ona çekirdeğini oluşturan fizik, en azından üç ana alt bölüme ayrılır: çekim kuvvetlerinin yönettiği ve dizginlerini Einstein’ın genel görelilik teorisinin (ve onun üzerinde yapılan çeşitli değişikliklerin) tuttuğu en büyükler alanı; yeğin nükleer güçlerin yönettiği fakat dizginleri henüz kapsamlı bir teori tarafından ele geçirilmemiş (Gell- Mann’a göre “Büyük Birleşik Teoriler” ya da “BBT’ler” “ne büyüktür ne de birleşik; hattâ bir teori oldukları bile söylenemez -fazlasıyla büyütülmüş modellerdir, o kadar”) en küçükler alanı; ve son olarak, kuantum teorisinin rakipsiz saltanat sürdüğü ara alan. Fiziğin dışında ise henüz anın (the moment) “temel bilimi” haline çevrilmemiş, biyoloji, kimya ve jeoloji parçaları ve sağduyuyla yüklü niteliksel bilgilerimiz yer ahyor. Belli alanlardaki süreçleri tanımlayan teori ya da bakış açılarını evrenselleştirmeye kalksak, yani her birinin tüm koşullar altında geçerli olduğunu varsayacak olsak ya biribiriyle çelişirler ya da bütünüyle an- lamsızlaşırlar. Dolayısıyla onları ya doğru veya gerçek gibi şeylerle bir alıp vereceği olmayan öndeyi araçları olarak yorumlayacağız; ya da özgül sorunlar, usûller ve ilkelerle tanımlanmış belirli özgül alanlar “için doğru” olan teoriler olarak göreceğiz. Ya da üçüncü bir şık yaratıp, teorilerden birinin dün- yanın temel yapısını yansıttığını fakat diğerlerinin ikincil görüngülerle uğraştığını da söyleyebiliriz. Ama unutmayalım ki bu durumda doğruluğun ölçütü deneysel araştırma olmaktan çıkıp yerini spekülasyona bırakacaktır. Çoğulculuk aynen devam eder, sadece metafizik bir düzleme kay(dırıl)mıştır. Herodotvari sözlerle durumu şöyle özetleyebiliriz: R7: bilimadamlan ve antropologlarımızca tanımlandığı şekliyle dünya kendi özgül yasaları ve gerçeklik kavramları olan (toplumsal ve fiziksel) çeşitli bölgelerden oluşur. Toplumsal alanda kendi özel ortamlarında varlıklarını sürdürme becerisi göstermiş ve büyük uyarlanma güçleri olan görece istikrarlı toplumlar vardır. Fiziksel alanda kendi alanlarında geçerli ama onun dışında uygulanabilirlikleri olmayan farklı bakış açılan vardır. Bu bakış açılarından bazıları daha ayrıntılıdır -bunlar bilimsel teorilerimizdir; bazılan daha basit fakat daha geneldir -bunlar da “gerçeklik” inşası üzerinde etkili olan çeşitli felsefi ya da sağduyusal görüşlerdir. Evrensel hakikati (hakikati bul- manın evrensel yolunu) yürürlüğe sokma girişimi toplumsal alanda felaketlere, doğa bilimlerinde asla-yerine-getirilemeyecek vaatlerle süslü boş formalizmlere yol açmıştır. Dikkat edelim ki, R7 beni evrensel bir hakikat olarak oku- malısınız gibi bir şey söylemiyor. Özel bir gelenek (bilimsel so- nuçlardan yola çıkıp bilimsel sonuçlara varan Batı entelektüel tar- tışma geleneği) içinde ifade edilmiş, bu geleneğin kurallarına göre açıklanmış ve savunulmuş (yeterli ya da yetersiz bir düzeyde) ve o geleneğin tutarsız olduğunu gösteren bir bildirimdir bu. Bir Pigmenin ya da Lao-Tsu takipçisinin hiç ilgisini çekmez (her ne kadar İkincisi, tarihsel nedenlerle onu inceleyebilirse de). Yine dikkat edelim ki, R7’yi oluşturan parçalar bilgi iddialarının özel bir değerlendirmesine dayanır: bu değerlendirme kuantum mekaniği ya da görelilik teorisinin maddi evrene dair eşit ölçüde önemli, eşit ölçüde başarılı ve eşit ölçüde kabul edilebilir görüşler olduklarını varsayıyor. Bazı eleştirmenler (Einstein de bunlar arasındadır) durumu daha farklı değerlendirir. Onlara göre görelilik fiziği işin esasına iner oysa kuantum teorisi daha temelli bakış açılarının eşiğinde duran, önemli ama henüz oldukça yetersiz bir başlangıçtır. Bu fizikçiler R7’yi reddeder ve halihazırda evrensel olarak geçerli teoriler bulunduğunu iddia ederler. Yukarda da söylediğim gibi bu tutum, nesnellik iddialarının öznel bir tartıdan geçmiş bilgi iddialarına dayandırıldığı metafizik sanıları (conjectures) işe karıştırır. Ve bu türde bir değil birçok yaklaşım vardır (ortodoks yaklaşım bunlardan biridir), yani çoğul(cu)luk bertaraf edilmemiş, (metafizik bir şekle) dönüştürülmüştür. Tartışmanın bu yönünü aşağidaki kesimde ele alacağım. Modem demokrasilere yol gösteren felsefe demokratik görecilik değildir: günümüz demokrasilerinde iktidar uzak iktidar merkezlerine tahsis edilmiştir, önemli kararlar hep uzmanlar ya da “halkın temsilcileri” tarafından alınır, “halk”ın kendisinin karar aldığı durumlar çok nadirdir. Yine de kendilerinin ve hem- cinslerinin hayatlarını geliştirmeye çalışan Batılı entelektüeller için demokratik görecilik (yurttaş inisiyatiflerinin geliştirilebileceği) Yüklə 8,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|