Paul karl feyerabend 13 Ocak 1924'te Viyana'da doğdu. Avusturya asıllı abd'li filozof. Bilimsel gelişmenin ancak yeni kuramların eskilerini yadsımasıyla sağlanabileceğini ileri
Yüklə 8,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İrade ve Tasarım Olarak Dünya
- Phaedo 60a7. Claire Goll, leh verzeihe keinem
- Der: John Keane sivil toplum ve devlet Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar İnceleme I 438 sayfa
- Demokrasi ve Sivil Toplum adlı çalışmasına eşlik eden Sivil Toplıun ve Devlet bu tartışmaları bir arada sunan en kapsamlı
tiyacı olduğunu açıkça bildiklerine inanmalarında, kendi zavallı suretlerinden yeni insanlar yaratma yolundaki amansız gayretlerinde; hastalarını, iyice gözünü korkulup elini ayağım tutmaz hale getirdikten sonra, yüklü faturalar karşılığı kesip biçen kimi hekimlerimizin çocuksu megalomanilerinde; hayvanlara sistematik bir şekilde işkence eden, çektikleri azabı inceleyen ve zalimliklerinin karşılığını ödüllendirilerek alan birçok sözüm ona araştırmacının duygusuzluğunda kendini gösteriyor. Benim görebildiğim kadarıyla Auschwiiz’in uşaklarıyla bu “insanlık hizmetkârları” arasında hiçbir fark yoktur -her ikisi de insan hayatını özel amaçlar uğruna kötüye kollanır. Sorun, manevi değerlerin giderek itibardan düşmesi ve yerlerine zaman zaman insancıllık bile denebilen kaba ama “'bilimsel” bir maddeciliğin almasıdır: insan (yani, uzmanlar tarafından yetiştirilmiş insanlar) tüm sorunların üstesinden gelebilir -başka bir eyleyici odağa güvenmesine, ordan yardım beklemesine gerek yoktur, diyen bir maddecilik. Kendinden uzakta işlenmiş suçlara yanıp yakılan ama bizzat kendi mahallesindeki suçlulara övgüler dizen bir adamı nasıl ciddiye alabilirim? Ve gerçekliğin her zaman en müthiş hayal gücünün çizebileceğinden daha' zengin olduğunu bile bile nasıl bir durum hakkında uzaktan karar verebilirim? Zulüm ve baskıya karşı kavganın ön saflarında yer almak başka bir şeydir, koltuğuna kurulup başını sallayarak İyi ve Kötü hakkında karar vermek başka. İlkinde düşmanınızı görebilir, koklayabilirsiniz ve tüm varlığınız, sadece durumu şa- iraneleştirme yeteneğiniz değil, onu defetmek için seferber olur. İkinci duruma gelince. Ellerini arkalarında kavuşturup böyle kararlar verebilecek birçok arkadaşım var -hiç şüphe yok ki oldukça gelişkin bir vicdan sahibiler. Öte yandan ben, mesafeyi ciddiye alarak, Kötü nasıl Yaratılış’m bir parçasıysa Hayatın da bir parçasıdır, diyen farklı bir görüşe saygı göstermek taraftarıyım. İnsan kötülüğe hoşgeldin demez -ama çocukça tepkilerle de yetinemez. Kötüye sınırlar koyabiliriz -ama kendi alanında yaşamasına izin vererek. Çünkü onun her şeye rağmen ne kadar iyi içerdiğini kimse bilemez, çünkü son derece önemsiz de olsa iyi bir şeyin varlık bulması ile son derece vahşice işlenmiş bir suç arasında ne ölçüde bir bağlantı olduğunu hiç kimse bilemez. H. AKLA VEDA Bu bölümde üzerinde durduğum eleştiriler nerden kaynaklanmıştı? Ve ben niçin cevap verme gereği duydum? İlk soruyu cevaplamak kolay. Sekiz yıl kadar önce (1979) Hans Peter Duerr meşhur Suhr- kamp Yaymevi’nin yazarları arasına katılmak üzere Almanya’ya davet edildi. Yapması gereken başka işleri vardı, kabul etmedi. Fakat vicdanı rahat etmedi -Hans Peter için dostça bir daveti reddetmek kolay bir şey değildi. Bir insandaki vicdan rahatsızlığının kokusunu alma kabiliyeti konusunda ancak yine kendine ait bir meziyetle, bu kabiliyeti kullanma ustalığıyla boy ölçüştürülebile- cek Dr. Unseld, Suhrkamp Yayınevi’nin bir numaralı yöneticisi, Hans Peter’in ruh halini sezerek onu izzet ikrama boğdu. Sonuç: Hans Peter kendini bir Paul Kari Feyerabend festivali hazırlama fikrine evet demek zorunda hissetti ve dört bir yana mektuplar göndermeye başladı. Mektupların bazıları hiç açılmadan, bazıları fikrin ne kadar yerinde .olduğu üzerine görüşlerle, bazıları ise bildik zaman yokluğu özürüyle birlikte geri döndü -sadece birkaç insan beni retorik çemberler içine alarak saplantılarımdan uzaklaştırma, övme ya da lanetleme kararı aldı. Diyeceğim, bu girişim sonunda ortaya çıkan derleme, varlığını benim “eserlerim”in değerine değil alkolün gücüne borçludur. İkinci sorunun cevabı kat be kat zor. Birçok insan -bilimadamı, sanatçı, hukukçu, politikacı, rahip- meslekleri ve hayatları arasında bir aynm gözetmez. Eğer mesleklerinde başarılıysalar bunu varoluşlarının doğrudan bir olumlanması sayarlar. Başarısızsalar, insan olarak da başarısız olduklarını düşünürler; arkadaşlarına, çocuklarına, karılarına, aşıklarına, köpeklerine ne kadar neşe vermiş olduklarının bir önemi yoktur. Kitaplar yazıyorlarsa, diyelim romanlar, şiir derlemeleri ya da felsefi incelemeler, bu kitaplar tam da onların gerçek özünden inşa edilmiş bir yapının bir parçası haline gelirler. Schopenhauer, “Ben kimim?” diye soruyor ve şöyle cevaplandırıyordu, “Ben İrade ve Tasarım Olarak Dünya 'yı yazmış ve o büyük varlık sorununa çözüm getirmiş insanım.” Anne- babalar, erkek ve kız kardeşler, kocalar, metresler, papağanlar (İngiliz okur için muhabbet kuşları), hattâ yazarın en mahrem duygulan, düşleri, korkulan, beklentileri ancak bu yapıya göre bir anlam kazanır, ona göre bir tanım bulur: karı, hımm, yernek yapmasını, temizlik işlerini, çamaşır yıkamasını ve yazmak için gereken ortamı yaratmasını bilir; arkadaşlar, hımm, çalıştığı sıralar şu yoksul delikanlıya anlayış gösterir ve desteklerini esirgemezler, ona borç verirler, doğuracağı olağanüstü şeyleri dünyaya getirmesi için ona canla başla yardım ederler, vesaire, vesaire. Yaygın bir tutumdur bu. Hemen tüm biyografi ve otobiyografilerin temel güzergâhını oluşturur. Gerçekten büyük düşünürler arasında rastlandığı da olur (Sokrates ölümünden birkaç saat önce, çok sevdiği öğrencileriyle mühim mevzular üzerinde sohbet edebilmek için karısını ve çocuklarını başından savar: Phaedo 60a7. Claire Goll, leh verzeihe keinem [Münih 1980] isimli otobiyografisinde sanatçılar arasındaki buna paralel bir tutumu kendine has üslûbuyla, büyük bir nefretle anlatır) fakat günümüz akademik kemirgenleri arasında son derece yaygındır. Bu tutum bana garip ve anlaşılmaz gelir, biraz da uğursuz bir koku alınm. Doğrusu, bir zamanlar uzaktan bana da çok cazip gelmişti; onun üssü olan kalelere girmeyi, çok bilmiş şövalyelerin tüm dünya ölçeğinde başlattığı aydınlanma savaşlarına katılmayı hayal etmiştim. Fakat zamanla konunun daha vasat yönleri dikkatimi çekti: şövalyeler -profesörler- onlara para veren ve ne yapmaları gerektiğini söyleyen efendilerine hizmet ediyorlardı: herkes için bir uyum ve mutluluk peşinde koşan özgür kafalar değil, birer memurdular (o şahane Almanca sözcükle, Denkbeamte) ve düzen manileri aklı başında bir araştırmanın ya da insanlığa duydukları bir yakınlığın ürünü değil mesleki bir hastalıktı. Onun için çalıştığım yerlerde elimden gelen çok az şey karşılığı aldığım dolgun ücretlerden son meteliğine kadar nimetlenirken, bahsettiğim hastalıkla derslerime devam eden yoksul insanları (ve Berkeley Üniversitesinde köpekleri, kedileri, rakunları, hattâ zaman zaman bir eşeği) gözetmeye özen gösterdim. Her şeyden önce, diyordum kendi kendime, bu insanlara karşı belli bir sorumluluğum var, on- ların güvenini kötüye kullanmamalıyım. Onlara hikâyeler anlattım ve doğal dikbaşlılıklarmı bilemeye çalıştım, çünkü, öyle inanıyordum ki, yüz yüze gelmekte oldukları ideolojik sokak şarkıcılarına karşı en iyi savunma buydu: en iyi eğitim, insanları eğitimin sistematik çabalarına karşı bağışık hale getirmekten ibaretti. Fakat bu samimi düşünceler bile mesleğimle aramda yakın bir bağ oluşmasına yetmedi. Bir gün Berkeley’de, birgün Londra ya da Berlin’de, ya da ücretimi gerçek İsviçre Frangıyla aldığım Zürih’te, üniversite hayatına kapılmış giderken sık sık, “onlardan biri” olduğum düşüncesiyle irkildim. “Bir profesörüm”, diyordum kendi kendime, “imkansız -nasıl oldu bu?” Sözüm ona “fikirlerim” konusunda da tutumum tıpatıp aynıydı. Arkadaşlarımla din, sanat, siyaset, seks, cinayet, tiyatro, kuantum fiziğinde ölçme ve daha bunun gibi bir sürü şey üzerinde tartışmak hep hoşuma gitmiştir. Tartışmalarda birgün başka, diğer gün daha başka bir yaklaşımı savunuyordum: yaklaşımlarımı -hattâ hayatımın şeklini- değiştirip duruyordum, kısmen can sıkıntısından kurtulmak için, kısmen (Kari Popper’in bir defasmda üzüntüyle belirttiği gibi) bir bay muhalefet olduğumdan, kısmen de giderek daha fazla, en aptalca ve en gayri-insani bir görüşün bile bir değeri olduğu ve kaygısızca savunulmayı hak ettiği kanaatine varmamdan. Belli bir tez öne sürerek başlayan hemen tüm yazılı, ...peki öyle diyelim, “eserlerim” bu tür tartışmalardan doğmuştur ve tartışmaya katılan tarafların etkileriyle biçimlenmiştir. Bir ara kendime has düşüncelerim olduğu inancına kapıldım -kim zaman zaman bu tür yanılsamaların kurbanı olmaz ki- fakat hiçbir zaman bu düşünceleri beni ben yapan vazgeçilmez şeyler olarak görmek gibi bir kuruntuya saplanmayacaktım. Ben, diyordum konu hakkında düşündüğümde, ortaya koyduğum en yüce buluştanken derinden hissettiğim ve tüm varlığımı kucaklayan bir inançtan bile çok daha başka bir şeyim ve bu tür buluş ve inançların üstümde egemenlik kurmasına ve beni sadık hizmetçisi haline getirmesine asla izin vermemeliyim. Bir “taraf’ da olabilirdim (pratik ve hattâ bu püriten çağrışımlı sözcük beni bundan caydırmasına rağmen), fakat böyle bir durumda bunun nedeni “vicdan” ya da başka türden bir saçmalık değil, gelip geçici bir heves olacaktı. “Taraf’ olmaya gönülsüzlüğümün ardında yatan başka bir neden daha olduğunu ancak çok yatan bir zamanda keşfedebildim." YK’yı kısmen Lakatos’a takılmak (o da bir cevap yazmayı düşünüyordu fakat ömrü elvermedi), kısmen de felsefi adaletin hükmüne karşı bilimsel pratiği savunmak için yazdım. On beş yaşlarında Ernst Mach’ı yutmuş ve fizikte Hans Thirring ve Felix Ehrenhaft'm öğrencisi olmuş birisi olarak, bi- limadamlanmn çalışmalarının kendi kendine yettiğini, ayrıca dışardan herhangi bir meşrulaştırmaya ihtiyacı olmadığını fazla düşünmeden benimsemiştim. O karmaşık bilimsel araştırma sürecini hiç yaşamadığı halde, onun ne üzerinde döndüğünü, nasıl daha ileri götürülebileceğini bildiğini iddiaya kalkışan birtakım insanlar asabımı bozuyordu. Sanıyorum bir tür bilimsel libenerdim ve savaş çığlığım “bilimi bilimadamlanna bırakın!” olabilirdi. Şüphesiz ben de bir zamanlar akılcıydım -fakat akılcı nutukların sığlığını görmem ve tekrar Mach’a dönmeye karar vermem için basit pratik bir örnek, Hamburg’da, 1965’ten önce (sanıyorum). Prof. von Weizsackerin somut argümanları yetmişti. Üzerimde olağanüstü etkisi olan yaşadığım ikinci bir şey daha vardı. Bunu ilk kez tarif ettiğim biçimiyle buraya alıyorum (ÖBTB, s.118 vd.): 1964’te ve sonraki ydlarda, yeni eğitim politikaları sonucunda, üni- versiteye MeksikalIlar, Zenciler, Kızılderililer de girmeye başladı. Bir “eğitim” edinebilme umuduyla, bir miktar meraklı, bir miktar mağrur, bir miktar da kafaları karışık, öyle oturup duruyorlardı. Peşinden sürükleyecek insan arayan bir peygamber için ne bulunmaz bir fırsat! Aklın yaygınlaştırılmasına ve insanlığın daha da gelişmesine katkıda bulunmak için -akılcı dostlarım böyle diyorlardı- ne bulunmaz bir fırsat! Ama ben çok farklı düşünüyordum. Zira anlıyordum ki o güne kadar az çok yontulmuş dinleyicilerime an- Iatageldiğim o incelikli savlar ve güzel öyküler, fikirleriyle kendi dışında kalan herkesi köleleştirmeyi başarmış küçük bir grubun kendini beğenmiş düşlerinden, düşüncelerinden başka bir şey olmayabilirdi. Ben kim oluyordum da bu insanlara neyi nasıl düşünmeleri gerektiğini söylüyordum? Birçok sorunları olduğunu bilsem de bu sorunların ne olduğunu bilmiyordum. Öğrenmeye hevesli olduklarını bilsem de ilgi duydukları şeylerle, duygularıyla, korkularıyla tanışıklığım yoktu. Felsefecilerin yıllar boyu biriktirdikleri ve liberallerin de yutulması kolay olsun diye dokunaklı sözlerle be- zedikleri tatsız tuzsuz yutturmacalan, topraklan, kültürleri, onurları yağmalanmış ve şimdi de kendilerini köleleştiren sözüm ona insanların sözcülüğünü yapanların anemik fikirlerini sabırla özümsemek ve ardından da tekrarlamak durumunda olan bu insanlara sunmak doğru muydu? .Çevrelerindeki bu garip dünyayı bilmek istiyorlardı, öğrenmek istiyorlardı, anlamak istiyorlardı -bu insaniann hakkı daha iyi bir gıda değil miydi? Bunların ataları kendilerine aiî kültürler, renkli diller, insanla insan ve insanla doğa arasındaki ilişki konusunda ahenkli görüşler geliştirmişlerdi -bunların kalıntıları. Bati düşüncesindeki ayrılma, çözümleme, ben-merkezcilik eğilimlerinin yaşayan birer eleştirisidir... Dinleyicilerime baktıkça aklımdan geçen bu düşünceler, yerine getirmek durumunda olduğum görevden tiksintiyle ve dehşetle soğumama neden oldu. Zira bu görev -şimdi gayet iyi anlıyordum ki- çok usta, çok hilekâr bir köle çalıştırıcısının göreviydi. Ben ise bir köle çalıştırıcısı olmak istemiyordum. Yapı olarak bu deneyim, fizikte yaşadığımın aynısıydı. Orda da, dört başı mamur bir pratiğe müdahale etmek isteyen bir felsefenin yapmacık ve küstah tavırlarını ta içimde hissetmiştim. Ancak arada bir fark vardı. Bilim, kültürün yalnızca bir parçası olduğu ve tam bir yaşama kavuşmak için başka öğelere de ihtiyaç duyduğu halde dinleyicilerimin ait olduğu gelenekler işin başından itibaren tamamlanmış şeylerdi. O açıdan burdaki müdahale çok daha ciddiydi ve ona karşı koymak için çok daha güçlü bir direnç gerekiyordu. Böyle bir direnç kurmaya çalışarak bu yolda en- telektüel çözümler üzerinde kafa yordum, demek ki başka insanlar için çeşitli politikalar oluşturmanın ben ve benim gibilere ait olduğu düşüncesini hâlâ veri kabul ediyordum. Şüphesiz Başkan Johnson ve kalkınma yardımları tarafından dayatılan politikalardan çok daha iyi politikalar oluşturmaktı niyetim, ama bunu yaparken yine de Johnson gibi, yardım etmek istediğim insanların karar ve sorumluluğunu pek önemsemiyor, onlara sanki kendilerini idare etme güçleri olmayan birileri gözüyle ba- kıyordum. Öyle anlaşılıyor ki bu çelişkinin farkmdaydım ve bu bi- linçdışı farkmdalık beni uzak ve ilgisiz bir davranış tarzına itiyor ve “bir taraf olma”yı redde götürüyordu. Bu yolda yaşadığım üçüncü bir olay daha var -nazik ama ka- rarlı bir banş ve özgüven savaşçısı Grazia Borrini ile tanışmam. Grazia da bçnim gibi fizik okumuş ve yine benim gibi bunu çok kısıtlayıcı bulmuştu. Fakat ben daha geniş ve daha insani bir bakış açısına varmak için birtakım soyutlamalarla uğraşıp dururken (“özgür toplum” düşüncesi gibi) o düşünceleriyle (şu benirn kabızlık çeken söyleyiş tarzıma bir daha dönecek olursak) “tarihsel gelenekler” içinde yer alıyordu. Bu gelenekler hakkında gerçekten birçok şey biliyordum ve hattâ Grazia ile karşılaşmadan önce onlar üzerine yazılar yazmıştım, ama bundan nasıl bir sonuç çıktığını görmem için yine somut bir rastlaşma gerekiyormuş. Grazia ayrıca bana ekonomik ve kültürel değişim/alışveriş sorunlarıyla uğraşan değerli bilginler tarafından kaleme alınmış çeşitli kitap ve incelemeler de verdi. Gerçek bir buluştu benim için. Şimdi ilk kez elimde, bilimsel yaklaşımın sınırlan üzerine başvurmayı âdet edindiğim örneklerden (astroloji, voodoo, biraz da tıp) çok daha iyi örnekler vardı. İkincisi, çabalanırım boşa gitmediğini ve onları gerek kendimin gerekse başkalanmn gözünde işe yarar hale getirmek için yalnızca küçük bir tutum değişikliğinin yeteceğini fark ettim. Kitap yazarak insanlara yardım edebilirdiniz. Farklı kültürlerden, faaliyetlerine saygı duyduğum çeşitli insanlann yazdığım kimi şeyleri okuduğunu ve memnunlukla karşıladığını fark ettiğim zaman çok şaşırdım ve derinden sarsıldım. Ve sonunda öz- kinizmi bir yana bırakıp, son ama iyi bir kitap yazmaya karar verdim, Grazia için çünkü onu tanıyordum, çünkü karşımda gülümseyen bir yüz olduğunda daha iyi yazıyordum (hatırlarsanız, YK’yi Lakatos’un anısıyla birlikte yazmıştım) ve onun aracılığıyla açlığa, zulme, savaşlara rağmen yaşamaya ve hayatlanna bir parça değer ve mutluluk kazandırmaya çalışan tüm insanlar için. Böyle bir kitap yazmak istiyorsam şüphesiz, beni hâlâ o soyut yaklaşıma bağlayan son zincirleri de koparmak zorundaydım ya da tekrar o bildik sorumsuz söyleyiş tarzıma döner(s)ek, artık şöyle demek zorunday(d)ım A K L A V E D A Der: John Keane sivil toplum ve devlet Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar İnceleme I 438 sayfa “Sivil Toplum” (erimi, Türkiye solunun gündemine ilk kez 1980'li yılların ortalarında girdi ama demokrasi ve siyaset konusunda anlamlı bir tartışma yürütme imkânı olarak kullanılmadan bir kenara atıldı. Klasik anlamda siyasetin tam bir kriz içine düştüğü günümüzde solun, kendine ait kavramları böylesine cömertçe harcama alışkanlığı yüzünden geldiği yer, giderek arkaik ve maıji- nal bir konuma sürüklenmesi ya da tamamen liberalleşerek kimliğini yitirmesi oldu. Etkili bir sol siyaset üretilemedi, çünkü siyaset yapmanın başka bi- çimleri, başka alanları tahayyül bile edilmedi. Kapitalizmle farklılaşarak “sahici bir sol alternatif kimlikle” yaşama çabası içinde olunmadı. Bu anlamda, bugün sosyalistlerin önündeki esas sorun "siyasetin yeniden tanımlanması” bizce. Üstelik bu hâlâ mümkün: Bütün geleneksel literatürün taranıp eleştirilmesi, kavramların yeni baştan içeriklendirilmesi koşuluyla... Batı’da son dönemde “sivil toplum” teriminin canlanması etrafında “yurttaşlık”, “kimlik”, “kamusal alan”, “demokrasi” ve “devlet” kavramları çok önemli tartışmaların odak noktası haline geldi. John Keane’in Demokrasi ve Sivil Toplum adlı çalışmasına eşlik eden Sivil Toplıun ve Devlet bu tartışmaları bir arada sunan en kapsamlı ve en yeni derleme. Medeniyet kavramının doğuşundan toplum sözleşmesi anlayışının içerdiği ataerkil boyuta, Doğu Avrupa’daki totaliter rejim ve muhaliflerinden refah devletinin bunalımına dek çok geniş bir konu yelpazesine sahip. Yazılara bir ortak payda belirlemek gerekirse şu denilebilir: Yazarlar, “sivil toplum”u, lehinde ya da aleyhinde tavır alınabilecek bir siyâset ölçütü olarak değil, “sahici bir demokrasinin' 1 oluşturulabilmesi için şu ya da bu yönlerden eleştiri ve düzeltme işlemlerine tabi tutulması gereken bir “müdahale alanı" olarak görüyorlar. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinden on altı kuramcı, sivil toplum r devlet ayrımının kökenleri ve tarih içinde buna yüklenen anlamların değişmesinin yanı sı- ra ayrımın günümüzde taşıdığı sosyolojik anlamı da tartışıyorlar. Ama daha önemlisi totalitarizme karşı direnme, yeni muhafazakârlığın ve özelleştirme- ciliğin yükselişi, yeni toplumsal hareketler, kapitalizm ve refah devletinin geleceği gibi güncel gelişmeler karşısında sivil toplum kavrayışının sunabileceği siyasal imkânlar üzerinde durarak pozitif öneriler getiriyorlar. Anti- politik politika, kamusal-özcl alanlar arasındaki ayrımın yeniden çizilmesi, toplumsal görünürlüğün arttırılması, her türlü gizli örgütün ilgası bu önerilerden birkaçı... “Çevre", “katılım” gibi “Sivil Toplum” kavramının da sindirilmeden tüketilmeye çalışıldığı ülkemizde “demokrasiyi derinleştirerek tanımlamak” git» bir kaygısı olanlar için vazgeçilmez bir kitap... Document Outline
Yüklə 8,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|