Paul karl feyerabend 13 Ocak 1924'te Viyana'da doğdu. Avusturya asıllı abd'li filozof. Bilimsel gelişmenin ancak yeni kuramların eskilerini yadsımasıyla sağlanabileceğini ileri
Yüklə 8,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
çağa ait denilip yasaklandı. Ve bunun gibi. Böyle geçmişteki eşit şanslardan söz eden yaklaşımlar bir noktayı daha gözden kaçırıyor. İlginç bir görüşün açık ve dolaysız bir şekilde çürütülmüş olması bile onun ömrünün dolduğu anlamına gelmez (buradan çıkan sonuçlar için krş. ÖBTB, s. 100 vd. ve elinizdeki kitapta I. Bölüm, Kesim A); çürütme araçları (deney donanımı, ulaşılan sonuçların yorumlanmasında kullanılan teoriler) sürekli değişir ve onlarla birlikte de çürütücü argümanın yapısı. Buradaki başarı argümanıyla Nazilerin 1933 zaferinden sonra yaptıkları yorumlar arasındaki çarpıcı benzerliğe de dikkat çekmek isterim, şöyle diyordu Naziler: Liberalizmin de aynı şansı vardı, fakat milli güçler tarafından bozguna uğratıldılar ve onu yeniden diriltmeye çalışmak aptallık olacaktır. Son olarak beğendikleri gelenekleri seçmek yurttaşların işidir. Diyeceğim, demokrasi; eleştirinin mukadder tamamlanamazlığı; bir görüşün egemenlik kurmasının asla tek başına akılcı ilkelerin uygulanmasına bağlı bir sonuç olmadığı ve olamayacağının keşfedilmesi; tüm bunlar eski geleneklerin canlandırılması ve bilim karşıtı görüşlerin gündeme sokulması yolundaki girişimlerin yeni bir aydınlanma çağının başlangıcı olarak alkışlanması gerektiğini söylüyor, orada eylemlerimize sırf yobazca ve çoğu kez olduğu gibi, kuşbeyinli sloganlar değil içgörü rehberlik edecektir. F. AKIL VE PRATİK Buraya kadar söylediklerim iki cümlede ifade edilebilir: (A) bilimsel sorunlarda yaklaşım ve çözüm tarzı sorunların ortaya çıktığı ortam ve koşullara; dönemin mevcut (formel, deneysel, ideolojik) araçlarına; ve uğraş sahiplerinin arzularına bağlıdır; bilimsel araştırmanın hiçbir daimi sınır koşulu yoktur. (B) toplumsal sorunlarda ve kültürler arası etkileşim sorunlarında yaklaşım ve. çözüm tarzı da sorunların ortaya çıktığı ortam ve koşullara; dönemin mevcut araçlarına; ve uğraş sahiplerinin arzularına bağlıdır; insani eylemin hiçbir daimi sınır koşulu yoktur. Bu çerçevede, (C) ile göstereceğim görüşü -bilim ve insanlık kişisel arzulardan ve kültürel ortam ve koşullardan bağımsız ola- rak belirlenebilecek birtakım koşullara uymak zorundadır, diyen- görüşü eleştirdim. Ve sorunları uzaktan, ilgili insanlar yanında herhangi bir faaliyete katılmadan çözmek mümkündür (D) şeklindeki varsayımı reddettim. (C) ve (D) toplumsal sorunlara (ve bilime) entelektüel yaklaşım diye adlandıracağım tutumun esasını oluşturur. Akademik Mark- sistlerin, liberallerin, toplumsal bilimcilerin, işadamlarının, “azgelişmiş uluslara” yardım etme isteğindeki politikacıların ve “yeni çağ” peygamberlerinin doğal kabul ettikleri şeylerdir bunlar. Bilginin sınırlarını genişletmek ve insanlığı kurtarmak isteyen ve ortalıktaki fikirlerden de (örneğin indirgemecilik) pek tatmin olmayan her yazar, kurtuluşun ancak yeni bir teoriyle gelebileceğini ve böyle bir teori geliştirmek için gereken tüm şeyin birkaç münasip kitap ve birkaç zekice düşünce olduğunu düşünür. (C) ve (D) benim siyaset hakkında söylediklerimi gözden düşürmek için de kullanılmaktadır. Eleştirmenlerime göre ben çok gürültü çıkarıyor ama pek bir şey yapmıyorum. Yaklaşımım tümüyle olumsuz bir yaklaşımmış. Belli usûlleri reddediyor ama yerine hiçbir şey koymuyormuşum. Özellikle Marksistler, iki gözde oyuncakları, Batı bilimi ve insanlık aşkı karşısındaki alaycı kayıtsızlığıma kuduruyorlar. Söylenenler tümüyle doğru. Gerçekten de yapacağım olumlu bir öneri yok. Fakat bu, konuyu büsbütün unutmuş olmamdan ya da akademisyen arkadaşlarımın spekülatif yetenekleriyle boy öl- çüşemeyeceğimden ileri gelmiyor -nedeni, sahip olduğum entelektüel donanımla yollarını aydınlatmam beklenen geleneklere olan saygım. Bunlar soyut değil tarihsel geleneklerdir (bkz. yukarda Kesim B, C ve D ve III. Bölüm). Tarihsel gelenekler uzaktan anlaşılamazlar. Varsayımları, imkanları, taşıyıcılarının (çoğu kez bilinç dışı) arzuları ancak içlerine girmekle bulunabilir, yani insan hayatı dönüştürmek istiyorsa onu yaşamalıdır. Tarihsel geleneklerde ne (C) ne de (D) geçerlidir. Ne idüğü belirsiz spekülasyon ustaları tarafından icad edilmiş çözümler ve sınır koşullar çok isteniyorsa hâlâ dayatılabilir, ama ancak muhatapların tüm insanlığını kurban etmek pahasına. Bu dayatmadan yana olan entelektüeller işin “insani boyutu”ndan habersiz değillerdir; el altında “insan teorileri” vardır ve onları eylemlerinde rehber edı- nirler. Fakat bu teoriler kurbanlarının dünyasını yansıtmaz; ortaya çıktıkları jerin zihniyetini yansıtırlar -esas olarak üniversite odaları ve seminer salonları (krş, yukarda Kesim D’de Tibor Macham hakkında söylediklerim): toplumsal sorunlara getirilen entelektüel çözümler karşısında benim temel itirazım, bunların sınırlı bir kültürel arkaplandan hareketle oluşturulması, evrensel geçerlilik ile taçlandırılması ve başkalarına dayatılmak üzere güç kullanılmasıdır. Bu tür aklofaşist düşlerle hiçbir alaveremin olmamasına dikkat etmem çok mu şaşırtıcı? İnsanlara yardım etmek, sonunda onları bir başkasının cennetine varıncaya kadar itiş kakış diyar diyar gezdirmek demek değildir, insanlara yardım etmek bir dost olarak, bir kişi olarak, yani onların erdemleriyle olduğu kadar budalalıklarıyla da özdeşleşebilir ve bunlardan İkincisinin galebe çalmasına bile ses çıkarmayacak kadar olgun bir kişi olarak bir değişiklik teklif etmek demektir: tanımadığım ve durumlarına aşina olmadığım insanların hayatları üzerine soyut bir tartışma, sadece zaman kaybı değil aynı zamanda gayri insani ve küstahça bir davranıştır. Zaman kaybıdır çünkü oluşturulan teorilerin pratiğe aktarılmasından önce her zaman, teorinin öngördüğü temel programı ıskartaya çıkartabilecek düzeyde sayısız değişiklikler yapmak gerekir. Küstahçadır çünkü: hiç tanımadığım bu insanların yaşam koşullarına, onların bu koşulları algılayış tarzına aşina değilsem, onların düşlerini, korkularını, arzularını doğrudan pay- laşamıyorsam, kendi standartlarımı, sözüm ona bilgimi (fukara ya da göz alıcı -hiç önemli değil), kendi zaten yeteri kadar sınırlı insanlığımı kalkıp “nesnel” teşhis ve önerilerin temeli yapmayı red- dediyorum (ancak çok toy ya da tahammülsüz insanlar “insanın doğası”nı incelemenin kişisel temaslardan daha önemli olduğuna inanabilir, özel hayatta ya da siyasette fark etmez). Bir bayan adı taşıyan ama en saldırgan erkek akademisyen mesai arkadaşlarının şovenizmini aratmaya azimli görünen Jutta, benim yürek ve hayal gücünden yoksun olduğumu söylüyor. Oysa durum tam tersi: Ben hayatım boyunca aklımdan geçmemiş, kitaplarda tarif edilmeyen, bilimadamlarının hiçbir yerde karşılaşmadığı ve karşılaşsa bile kavrayamayacağı durumlar tahayyül edebiliyorum. Ve bu tür durumların çok sık olduğuna inanıyorum; ve yine bu tür durumların Yüklə 8,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|