Paul karl feyerabend 13 Ocak 1924'te Viyana'da doğdu. Avusturya asıllı abd'li filozof. Bilimsel gelişmenin ancak yeni kuramların eskilerini yadsımasıyla sağlanabileceğini ileri
Yüklə 8,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Discovery of Mindv, Heinrich Schaefer’in tartıştığımız konuyla smırlanamayacak bir değere sahip Principles of Egyptian Arf\\
- Die Perspective als Symbolische Form
- Philosophical Papers, 2. Cilt, 1. Bölüm; Wissenchaft als Kunsr
- Ancient Medicinem yazan
- (Philosophical Papers
olarak, kavramsal sorunlar cinsinden dile getiriyordum (kıyaslananı azlık; açıklama teorisindeki '‘öznel” Öğeler). YK, 17. Bölüm üzerinde çalışmaya başladıktan bir süre sonra gerek bilimlerde gerekse bilim felsefesinde soyut usûller kullanmanın doğru olup olmadığını sorgulama noktasına geldim. Bu noktada üç kitaptan çok şey öğrendim: Barbara Feyerabend’in tavsiyesiyle okuduğum, Bruno Snell’in muhteşem Discovery of Mind'v, Heinrich Schaefer’in tartıştığımız konuyla smırlanamayacak bir değere sahip Principles of Egyptian Arf\\ Vasco Ronchi’nin Optics , the Science of Vision* u). Bugün bunlara Panofsky’nin sanat tarihi üzerine yazılarını (özellikle çığır açıcı incelemesi Die Perspective als Symbolische Form ) ve Alois Riegl’in, sanatsal görecilik öğretisini sade bir şekilde ama güçlü argümanlarla açıklayan Spdtrömische Kunstindustrie adlı eserini ilave etmek isterim. Bu argümanları bilimlere yaygınlaştırmak için yapmam gereken tüm iş bilimadammın da sanat eseri ürettiğini kavramaktı -aradaki fark bilimadamının malzemesinin boya, mermer, metal ya da melodik ses değil düşünce olmasmdaydı. Düşünce planında ise, göreli olarak soyut gelenekler ve tarihsel gelenekler diye adlandırdığım iki tür geleneği biribirinden ayırarak pozitivizmden uzaklaşmaya başladım (ayrıntılar için bkz. Philosophical Papers, 2. Cilt, 1. Bölüm; Wissenchaft als Kunsr .; ayrıca bu kitabın IH. Bölüm’ü). Bu gelenekler çeşitli şekillerde karakterize edilebilir. Aralarındaki çok yararlı bir başlangıç noktası olarak düşündüğüm farklardan biri bu iki geleneğin kendi konularım (insanlar, fikirler, tanrılar, madde, evren, toplumlar -vb.) ele alış tarzlarıdır. Soyut gelenekler cümleler formüle eder. Bu cümleler belli kurallara tabidir (mantık kuralları; test kuralları; tartışma kuralları - vb.) ve olaylar ancak bu kurallara uygun olarak cümlelerde değişikliklere yol açarlar. Böylece cümlelerle taşman malûmatın ya da onlarda içerilen “bilgi”nin “nesnelliğinin” güvenceye alındığı söylenir. Tanımlanan konunun/nesnenin tek bir örneğini bile görmeden bu cümleleri anlamak, eleştirmek ya da geliştirmek mümkündür (örneğin temel parçacık fiziği; davranış psikolojisi; hayatlarında tek bir köpek ya da fahişe görmemiş insanlar tarafından yürütülebilecek moleküler biyoloji). Tarihsel geleneklerin üyeleri de cümleler kullanırlar, fakat söyleyiş tarzları çok farklıdır. Adeta nesnelerinin/konularının kendilerinin bir dili varmış da onlar da bunu öğrenmeye çalışıyormuş gibidirler. Ve o dili dil teorileri üzerinden değil, tıpkı küçük ço> cukların dünyayla aşinalık kurması gibi, o nesnenin/konunun dünyasına garkolarak öğrenmeye çalışırlar. Soyut yaklaşımdaki nesnel doğruluk gibi kategoriler hem nesnelerin hem de gözlemcilerin hususiyetlerini yansıtan bu tür bir süreci ta- rifleyemez (yerine göre acımasız yerine göre üzgün bir gülümseme olarak görülebilecek bir gülüşün “nesnel varlığından” bahsetmenin bir anlamı yoktur). Soyut ve tarihsel gelenekler Batı düşünce tarihinin ta başlangıcından beri birbiriyle mücadele içinde olmuştur. İlk kez “felsefe ile şiir arasındaki kadim savaş”ta karşı karşıya gelir (Platon, Devlet , 607b -bkz. elinizdeki kitabın HI. Bölüm’ü) ve tıpta devam ederler. Tıp alanında Empedokles’in teorik yaklaşımı ve Element- hekimleri Ancient Medicine'm yazan tarafından eleştirilir (ayrıntılar için bkz. I. Bölüm, Kesim F ve VI. Bölüm, Kesim A). Aynı uzlaşmaz karşıtlık Thukydides’in Herodot eleştirisine de damgasını vurur ve günümüze kadar devam eder -psikolojide (davranışçı yöntemlere karşı “ verstehende ” yöntemleri), biyolojide (moleküler biyolojiye karşı niteliksel biyolojik araştırma biçimleri), tıpta (“bilimsel” tıbba karşı tüm çeşitleriyle şifa ve sağaltma biçimleri), ekolojide ve hattâ matematikte (ilk kez Poincare tarafından önerilmiş terimlerle söylersek, Kantorculuğa karşı konstrüktivizm). Soyut gelenekler bunalım ve devrim dönemlerinde birer tarihsel geleneğe dönüşürler; bu da benim iyi bilimin kitabi anlamda bir bilim değil bir sanat ya da beşeri bilim ol duğu yolundaki tezimi destekliyor. lan Hacking’in deneysel usûller hakkındaki analizi bilimsel araştırmanın sanat-veçhesinin mükemmel bir gösterimidir. Alan Musgrave antik astronomideki araçsalcı geleneğin Duhem’in düşündüğünden çok daha zayıf olduğunu gösteriyor. Ama modern bilimsel gerçekçiliğin niteliklere ve niteliksel yasalara dayalı bir araçsalcılık kullandığını söylemeyi unutmuş: gerçekçiler, bilim kapsamına girmediği halde bize bilime katkıda bulunma imkanı veren niteliklerin araştırmamızı yanlış yönlere sevk etmeyeceğini veri kabul ederler. Zihin-gövde sorununu yaratmış ama hiçbir çözüm getirememiş modern bilim ta en temelinde araçsalcıhktan yararlanır -ve bunu saklamaz (örneğin kuantum fiziği ölçme teorisinde). Musgrave, yazısının ana gövdesiyle hiçbir ilişkisi olmayan ve bir sonsöz gibi sonradan yazıldığı anlaşılan kısa girişte, eski yazılarımdan birinin (Philosophical Papers, 1. Cilt, 11. Bölüm’de yeniden basıldı) tuhaf bir eleştirisini yapıyor. Bu yazıda ben gerçekçilik lehine verilen felsefi gerekçelerden çoğunun onlara yöneltilen fizik çıkışlı karşı- gerekçelerle baş edemeyecek ölçüde zayıf olduğunu, güçlendirilmeleri gerektiğini tartışıyor ve bu türden güçlü gerekçeler geliştirmeye çalışıyorum. Musgrave’in dediğine göre yaptığım bunun tam tersi -araçsalcılık lehine evrensel argümanlar kurmaya çalışmışım! Aian’ın yazdıklarımı yanlış anladığını sanmıyorum, dikkatli bir eleştirmendir ve eleştirdiği yazı benim en açık metinlerimden biri -geçici bir cinnet gibi bir özrü koşa koşa kabul etmeye razıyım. Aklıma gelmişken şunu da söyleyeyim ki söz konusu yazıda geliştirdiğim türden genel argümanların bilimleri anlama konusunda bir işe yarayacağına artık inanmıyorum. Grover Maxwell’in zihin-gövde sorunu üzerine yazdığı güzel denemede dikkat çektiği nokta ve itirazların hemen tümüne ka- tılıyorum. Bütün iyiniyetime rağmen benim de “sık sık anlamı apriori bir tarzda ... ele alan ampirist... bir tutum içine girdiğim” doğrudur (fakat aklımın başımda olduğu anlar da olmuştu ve bunlardan birinde anlamlan nörofizyolojik yapılar ya da “programlar” olarak değerlendirmiştim: bkz. Philosophical Papers, 1. Cilt, 6. Bölüm; 2. Cilt, 9. Bölüm). Kimi zaman pragmatik gözlem teorisinin olumsal yapısını unutmuş olduğumu da kabul edebilirim (bu konuda aklımın başında olduğu anlar için krş. Ayn Rand’ın Amerikalı tüm felsefecilere yazdığı açık mektupta beni lanetlemesine neden olmuş “Science Without Experience” başlıklı küçük notum, Philosophical Papers, 1. Cilt, 7. Bölüm). Yüz yüze bilgiyi (acquaintance) eleştirirken “hasırdan bir korkuluk yarattığımı” kabul ediyorum. Aslında hasır korkuluğu yaratan ben değil duyu-verisi taraftarlandır -fakat ben onu ortadan kaldmnca yüz yüze bilginin tüm görünümlerini de ortadan kaldırdığımı sandım -ve bu konuda kesinlikle yanılıyordum. Fakat yaptığım ha- Yüklə 8,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|