Paul karl feyerabend 13 Ocak 1924'te Viyana'da doğdu. Avusturya asıllı abd'li filozof. Bilimsel gelişmenin ancak yeni kuramların eskilerini yadsımasıyla sağlanabileceğini ileri
Yüklə 8,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
aracılığıyla”, gönülsüz kurbanlara dayatılmasmın zorunlu olduğunu düşünüyor (bkz. VI. Bölüm, Kesim A). Niye bu kadar çok entelektüelin hâlâ aynı miyopluk içinde tartışıp durdukları konusunda çeşitli nedenler sayılabilir. Bunlardan birisi cehalettir. Entelektüellerin çoğunun Batı uygarlığı dışında kalan dünyanın pozitif başarıları konusunda en küçük bir fikri yoktur. Bilim üstün, diğer her şey düşük kalitelidir diyen birtakım söylentiler: tüm bildiğimiz buydu (ne yazık ki hâlâ da bu). Diğer bir neden, akılcılann önlerine çıkan güçlüklerden yakayı sıyırmak için sahneye koyduğu birtakım hamlelerde bulunabilir. Örneğin akılcılar temel bilimle onun uygulamalarını birbirinden ayırırlar: eğer bir tahribat varsa bu güvenilir ve masum teorisyenlerin değil uygulamacıların işidir. Fakat teorisyenlerin böyle masum olduğunu kim söyleyebilir. İnsanı konu alan dallarda bile, en az anlamak kadar analiz de etmek gerekir diyen, bu yönde tavsiyelerde bulunan onlar değil mi; yine ana hedefi tüm insani öğelerden kurtulmak olan bir usûlün eninde sonunda gayri-insanı eylemlere yol açmaya mahkum olduğunu kavramaktan uzak bir tutumla bilimde “akılcılığı” ve “nesnelliği” yüceltenler onlar değil mi? Ya da bilimin “ilke olarak” yapabileceği iyi şeyler ile gerçekte yaptığı kötü şeyleri birbirinden ayırırlar. Bunun kimseyi rahatlatacağını sanmıyorum. Tüm dinler de “ilke olarak” iyidir -fakat ne yazık ki bu soyut İyi, onların uygulayıcılarının bir alçaklar sürüsü gibi dav- ranmasını ancak nadiren engelleyebilmiştir. Bazı avanaklar her “makul” insanın bilimin en doğrusunu bildiğine inandırabileceğini söylemeyi âdet edinmişlerdir. Onlara argümantasyonun bir zaafını hatırlatmak gerekir: argümanlar herkese değil ancak uygun bir şekilde donatılmış kişilere hitap eder. Ve tüm ideolojik tartışmalarda ortak, genel bir özelliktir bu: belirli bir görüşü savunmak üzere kurulmuş argümanlar belli kültürlerde kabul, belli kültürlerde ise red edilen varsayımlara dayanır, fakat argüman sahibi taraf, cehaleti yüzünden bunların evrensel geçerliliği olduğunu sanır. Kekes’in göreciliği halletme girişimi bu konuda kusursuz bir örnek teşkil ediyor. Kekes üç varsayımda bulunur: (1) sorunları çözmek Önemlidir; (2) sorun çözmek için şu ya da bu ölçüde belirsizlikten uzak çeşitli yöntemler vardır; (3) tüm geleneklerden bağımsız belli sorunlar vardır -Kekes’in yaşam Sorunları dediği türden sorunlar. Kekes ayrıca açık kavramlaştırmalarm sorunların tanınması, formüle edilmesi ve çözülmesinde önemli bir rol oynadığını da varsayar. Fakat Batılı bir entelektüelin sorun olarak görebileceği şeylerin birçoğu Orfeusçular, kimi Hıristiyanlar ve kimi İslamcı köktenciler için insani maharetlerle halledilmeyi bekleyen tatsız durumlar değil, tersine, ya ahlâki sağlamlığın ölçüldüğü sınavlardır (krş. kabul ayinlerinin işlevi), ya zor bir göreve ha- zırlayıcı mahiyetteki olaylar, ya da onlarsız insanilik özelliğini kaybedecek bir hayatın olmazsa olmaz parçalarıdırlar. Bazı kültürler sorunları korkutucu değil eğlencelik tuhaflıklar olarak görür; onları “çözmeye” çalışmak yerine yakasını bırakır ki olup bitsinler. Orta Afrika’da beyaz memurlar, saptayıp siyah mesai arkadaşlarına ilettikleri sorunlar karşısında onların, adamakıllı bir ciddiyet ve titizlikle sorunun üstüne eğilmek yerine, gülüp geçtiklerini görerek sık sık sinirlenir, ne yapacaklarını şaşırırlar: sorun ne kadar büyükse duydukları kahkaha da o kadar büyük olmaktadır. Bu, diyordu, beyaz akılcılar, çok akıldışı bir tutum -ve gerçekten de öyleydi, ama onların standartlarına göre. Fakat savaşlardan ve onların yarattığı ağır sıkıntılardan kurtulmak için ne hoş bir yöntem! “Bir şeyler yap”, her zaman “çekiver kuy- ruğunu”dan üstün değildir. Kekes sadece belirli geleneklerde adet olmuş usûlleri açık bir ifadeye kavuşturuyor -yoksa “nesnel”, yani gelenekler ötesi ilkeler sıralıyor filan değil. Kekes’in dediği anlamda “yaşam sorunları” maddeci-insancıl bir eğilim taşıyan özel, görece genç kültürler bünyesinde yer alan şeylerdir. Burada bulunacak çözümler diğer kültürler için tarafsız bir kıstas olamaz. Dahası laik çözümler bile bilimler dışında birçok yaşam tarzına izin vermektedir -görünüşte sağlık gibi “nesnel” kavramlarla (krş. Foucault) kaplanmış şu geniş, renkli yelpaze ve sanatçılarımız tarafından gösterildiği gibi. Birçok değerin ve birçok kültürün varlıktan kesildiğini teslim etmek zorundayız; yok edildiler ve bugün onları hatırlayan çok az kişi var. Fakat bu, onlardan bir şey öğrenemeyeceğimiz anlamına gelmiyor, ayrıca Kekes görecilik sorununa teorik bir çözüm bulmak da istiyor - lâkin ufukta henüz böyle bir çözüm yok. Aynı şeyler Noretta Körtge’nin ilginç ve kışkırtıcı yazısı için de geçerli. Körtge, yurttaşların söz konusu olduğu bir yerde görünüşün en az (her durumda bilimler alanında revaçtaki uzmanların olup biteni nasıl gördüğünden ibaret olan) “gerçeklik” kadar önemli olduğunu vurgulamasıyla övgüyü hakediyor: “yalnızca adaletin sağlanması yetmez, [insanlara] adalet sağlanıyor gibi de gelmelidir”. İyi söz! Bir demokraside önemli olan yurttaşların deneyimleridir, yani otist küçük entelektüel çetelerinin gerçek ilân ettikleri değil, yurttaşların öznellikleridir (eğer uzman sıradan insanların fikirlerini beğenmiyorsa tüm yapacağı gidip onlarla sohbet etmek ve onları farklı bir şekilde düşünmeye iknaya çalışmaktır; yalnız bunu yaparken tövbekâr öğrencilerinin kafasına bir parça hakikat sokmaya çalışan bir “öğretmen” olmadığını, basit bir ricacı olduğunu unutmamalıdır). Fakat Körtge’nin bu deneyimi bahse konu “gerçeklikken ayırma girişiminin başarılı olması mümkün değil. Bilimlerin ve onlar çevresinde kurulmuş uygarlıkların “uzman kanaati” diye bir şey içerdiğine ve bunun uzmanların “yaygın boş inançlar” diye adlandırdığı şeyden farklı olduğuna katılıyorum -fakat bunun başka uygarlık ve gelenekler için de doğru olduğunu hatırlatmak isterim (örneğin Gri- aule’nin olağanüstü çalışmasında gösterdiği gibi, Dogon için doğrudur). Uzman kanaatinin zaman zaman belli bir tektipleşme gösterdiğine de katılıyorum -tüm kiliselerde geçici tek- tipleşmelere rastlanır- fakat, bazı alanlarda ve arasıra görülen bu tür kesişme (ve kaynaşmalar) başka alanlardaki anlaşmazlıklar tarafından fazlasıyla telafi edilir. Ne de uzman kanaatlanndaki bu kesişmenin (ve kaynaşmanın) nesnel bir otorite oluşturmaya yettiğini söyleyebiliriz ya da yetse bile aralarında seçim yapabileceğimiz birçok otorite var demektir: uzman-gerçeklik ile avami-görünüş ayrımı, uzmanlar da dahil olmak üzere hepimize gibi gelen şeyler içinde çözünür. Nesnel ve akılcılık çığırtkanlığı yapan akılcıların aslında kendi oymaklarının amentüsünü satmaya çalışmaktan ibaret foyaları, oymağın daha az marifetli bazı üyelerinin tepkilerine baktığımızda iyice meydana çıkıyor. Meşum bir şekilde Akıl Vakfı diye ad- Yüklə 8,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|