Po‘lat arqon. Ularning turlari va konstruktiv tuzilishi. Po‘lat arqonni hisoblash usullari va zahira koeffitsienti

c
Q
Q
Q


0
;kg
(2.9) 
-kletli yuk ko‘tarish qurilmalarda 
к
в
в
p
u
Q
Q
n
K
V
Q






6
0
; kg.
(2.10)
bu yerda Q-skipli yuk ko‘tarish qobilyati ya’ni ko‘tariladigan foydali qazilma 
massasi, kg: 
Q
с
-skipning massasi, kg; 
Q
к
-klet massasi,kg; 
Q
в
-vagonetka massasi, kg; 
V
в
-vagonetka (vagonetkalar)ning hajmi; 
n
в
-vagonetka soni, n
в
=1. n
в
=2. 
r

-tog‘ jinsining zichligi, kg/m
3
;
K
р
-vagonetkaga yuklangan tog‘ jinsining maydalik koeffitsienti.
6
,
1
4
,
1


р
К
. 
Osilgan po‘lat arqonning maksimal uzunligi- H
0 
(
L
0
)
yuklash 
maydonchasidan yo‘naltiruvchi shkivgacha bo‘lgan tik masofaga va u yuk ko‘tarish 
qurilma turiga ko‘ra quyidagi ifodalar bilan topiladi
. 
a) skipli
–
tikyuk ko‘tarish qurilmalarda 
к
ю
ш
h
h
H
H



0
,m 
(2.11)
-
qiya yuk ko‘tarish qurilmalarida 

Sin
h
h
H
L
к
ю
к




)
(
0
, m 
(2.12)
b) kletli
–
tik yuk ko‘tarish qurilmalarda 
к
ш
h
H
H


0
, m 
(2.13) 
-
qiya yuk ko‘tarish qurilmalarda 

Sin
h
H
L
к
к



)
(
0
, m
(2.14) 
bu yerda
H
sh
-
shaxta stvoli chuqurligi, m. 

---

h
ю
-
yuklash chuqurligi.
h
ю
=20

25
m. 
к
h
- kopyorning balandligi
Po‘lat arqonning bir metrini massasi 
0
1




S
P
, kg 
(2.15) 
Ushbu tenglikdan 
0

P
S

(2.16) 
Bu yerda 
0

-po‘lat arqon zichligi,kg/m
3
Yuqoridagi ifodalardan bir metr po‘lat arqon massasi: 
a) 
I-I 
kesimlar uchun hisoblanganda (2.5, 2.6 va 2.16)
; 
- tik yuk ko‘tarish qurilmalar uchun(
H
sh
<600
m) 
.
;
0
0
0
kg
H
m
g
Q
P
в






(2.17) 
- qiya yuk ko‘tarish qurilmalar uchun (
L<600
m) 
)
(
)
(
2
0
0
1
0






Cos
f
Sin
L
m
g
Cos
f
Sin
Q
P
в






, kg
(2.18) 
b) 
II-II 
kesim bo‘yicha hisoblanganda
(2.7; 2.8 va 2.15 formulalar); 
- tik yuk ko‘tarish qurilmalarda (
H
sh

600
m)
в
g
m
Q
P






0
0
, kg 
(2.19) 
- qiya yuk ko‘tarish qurilmalarda (
L
0
>600
m)
в
g
m
Cos
f
Sin
Q
P









0
1
0
)
(
, kg 
(2.20)
Konning chuqurligi va qurilma turiga karab 1metr po‘lat arqonning massasi – 
P hisoblanadi
.
H
isoblash jarayonida σ
v
=(16÷18)·10
8
Pa, ρ0=(9000÷10000) kg/m
3
va 
havfsizlik qoidalarida belgilangan zahira koeffitsienti 
m
va 
m

quyidagi 2.4- 
jadvaldan olinadi. 

---

2.4-jadval 
№ 
Yuk ko‘tarish qurilma turi 
Zahira koeffitsienti 
Chuqurligi H
sh
<600 m 
bo‘lgan konlarda 
Chuqurligi H
sh
>600 m 
bo‘lgan konlarda 
1. 
Odamlar tashiladigan 
qurilmalarda
9

m
13
'

m
2. 
Yuk va odamlar tashiladigan 
qurilmalarda
5
,
7

m
10
'

m
3. 
Foydali qazilmalar tashiladigan 
qurilmalarda 
5
.
6

m
5
.
8
'

m
4. 
Ko‘p po‘lat arqonli 
qurilmalarda: 
-yuk va odamlarni tashishda 
8

m
5
.
11
'

m
-foydali qazilmalarni tashishda 
7

m
5
.
9
'

m
Bir metr po‘lat arqonning hisobiy massasi bo‘yicha po‘lat arqon tanlanadi va 
uning asosiy ko‘rsatkichlari keltiriladi: 
-1m po‘lat arqonning haqiqiy massasi;-
P
K
mm
-
uning diametri,mm-
d
K
mm
-
chegaraviy uzilish kuchi–
Q
p
, N 
Tanlangan po‘lat arqon quyidagi formulalar bilan tekshiriladi(ya’ni haqiqiy 
zahira koeffitsienti topiladi): 
-
chuqurligi 
H<600 
m bo‘lgan tik qurilmalar uchun 
m
g
H
P
Q
Q
m
к
р
ф





)
0
0
(
(2.21) 
-
chuqurligi 
H>600 
m bo‘lgan tik qurilmalar uchun
0
Q
g
Q
m
p
ф



m


(2.22) 
-
tashish yo‘li 
L
0
>600 
m bo‘lgan qiya yuk qurilmalar uchun 
ф
к
p
ф
m
Cos
f
Sin
L
p
g
Cos
f
Sin
Q
g
Q
m








)
2
(
)
(
2
0
1
0



(2.23) 
Yuqorida ko‘rsatilgan shart bajarilgan holda po‘lat arqon uzil-kesil tanlab 
olinadi. 
Ko‘p po‘lat arqonli qurilmalarda yuk bir - necha arqon yordamida ko‘tariladi. 
Shuning uchun uning uzilishga qarshi chidamlik tenglamalari quyidagi ko‘rinishda 
bo‘ladi: 

---

- Umumiy statik kuch ( po‘lat arqon va yuk massalari ) bo‘yicha 
0
0
0



р
m
S
m
n
Q
g
р
g
в
d









(2.24) 
- faqat po‘lat arqonga osilgan yuk massasi bo‘yicha 
0
/
/
0



р
m
S
m
n
Q
g
в
d





(2.25) 
Bu tenglamalardan po‘lat arqonnning bir metrining massasi 
-
umumiy statik kuch bo‘yicha 
n
g
m
Q
р
в












0
0
0


; kg
(2.26) 
-
faqat po‘lat arqonga osilgan yuk massasi bo‘yicha 
n
g
m
Q
р
в







0
/
0
; kg
(2.27) 
tenglamalar bilan hisoblanadi 
bu yerda: n - po‘lat arqon soni. 
Po‘lat arqonning bir metrining massasi uning asosiy texnik ko‘rsatkichi 
hisoblanadi. U po‘lat arqon diametri, tola (F
T
) va po‘lat arqonning (F
K
) uzilish 
kuchlarini hamda tola tayyorlangan materialning uzilishga qarshi vaqtinchalik 
chidamligini (σ
в
) belgilaydi. 
Po‘lat arqonni hisoblashda dastlab u yukni bir po‘lat arqon bilan ko‘tarish va 
o‘ralish radiusi o‘zgarmas mashinalarga moslab hisoblanadi va hisobiy massa 
bo‘yicha po‘lat arqon tanlanadi. 
Agar hisobiy massa bo‘yicha po‘lat arqon ishlab chiqarilmagan hollarda ko‘p 
po‘lat arqonli tizimga o‘tiladi. Bunda po‘lat arqonlar soni 2, 4, 6 va 8 bo‘lishi 
mumkin. 
Ulardan po‘lat arqonning optimal soni n = 4. 

---

2.16- rasm.Qiya yuk ko‘tarish qurilma po‘lat arqonini hisoblash sxemasi.