Print indd
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
166 Amerika prezidentləri cinayətlərin üstünün tezliklə açılmasına təşəbbüs gös tər- məməsi Hardinqin böyük səhvi oldu. Əsas sensasiyanı isə «Teapot-Dome» skandalı doğurdu. Bu, Daxili İşlər naziri Follun görünməmiş məbləğdə rüşvət alaraq, dövlətə məxsus qiymətli neft yataqlarını iki sahibkara verməsilə bağlı idi. Tezliklə Foll cinayət məsuliyyətinə cəlb olunaraq həbs edil- di. Kabinet üzvünün həbsxanaya düşməsi ABŞ tarixində ilk hadisə idi. Ədliyyə naziri Doertini oxşar taledən yalnız dəlillərin azlığı qurtardı. 1923-cü ilin yayında cəmiyyəti sakitləşdirmək və nü- fuzunu bərpa etmək məqsədilə Alyaska və Qərb ştatları- na səfərə çıxmış Hardinq səfər zamanı, San-Fransiskoda olarkən, 2 avqust 1923-cü ildə 57 yaşında beyninə qan sız- ması nəticəsində vəfat etmişdir. 167 Amerika prezidentləri KALVİN KULİC (CALVIN COOLIDGE) (1923-1929) Prezident Hardinqin qəfi l vəfatından sonra vitse-prezi- dent Kalvin Kulic ölkənin ali vəzifəsinə sahib oldu. Yeni prezident 4 iyul 1872-ci ildə Vermontun Plimut Noç yaşa- yış məntəqəsində dünyaya gəlmişdi. Onun ingilis puritanı olan ulu babası Con Kulic 1630-cu ildə Uotertaunda (Mas- saçusets şt.) məskən salmışdı. Fermer, dükan və poçt sahibi, 168 Amerika prezidentləri eyni zamanda dünyəvi hakim olan atası Con Kulic oğlunun təlim-tərbiyəsinə xüsusi diqqət yetirirdi. 13 yaşlı Kalvin ilk təhsilini Ladloudakı bahalı tədris müəssisələrindən biri «Blək River» məktəbində alır. Mək- təbi bitirdikdən sonra, əsasən ziyalı ailələrindən çıxmış uşaqların oxuduğu, nüfuzlu Amhert kollecində təhsilini da- vam etdirir. Bəzi bioqrafl arı Kulicləri varlı ailələrdən hesab etsələr də, fakt budur ki, atası maddi çətinliklər ucbatından gələcək prezidentin nüfuzlu Universitetlərdən birində hü- quq təhsili almasına yardımçı ola bilməmişdir. Kalvin hü- quq elmlərini müstəqil öyrənməyə məcbur olur. Bu işdə ona Northemptonun varlı və görkəmli vəkilləri, xüsusilə atasının dostu və Vermontun keçmiş qubernatoru Uilyam Diliqhem böyük köməklik göstərmişlər. 1897-ci ildə 25 yaşlı Kulic Massaçusets vəkillər kol- legiyasına qəbul edilir və o, tezliklə şəxsi kontorunu açır. İki illik vəkillik fəaliyyəti ərzində böyük hörmətlə yanaşı, var-dövlət də qazana bilir. Onun müştəriləri arasında ştatın nüfuzlu iş və ticarət adamları özünə yer tutur. O, eyni za- manda şəhər hüquq məsləhətçisi vəzifəsini də tutmuşdur. 33 yaşlı Kulic Northemptona köçərək burada müəllimə işləyən, Vermont Universitetinin məzunu Qreys Anna Qudhyu ilə ailə qurmuşdur. İlk gənclik yaşlarından siyasətə ciddi maraq göstərən Kulic respublikaçılar partiyasına üzv yazılır. Onun vəkillər kontorundakı iş yoldaşları, vaxtilə uyğun olaraq mer və dairə prokuroru seçilməsində yardımçı olduğu Henri Fild və Con Hemmond öz növbələrində Kulicin siyasi karyera etməsinə yaxından kömək edirlər. Məhz onların himayədarlığı sayə- sində Kulic Respublikaçılar partyasının Northempton şəhər komitəsinə, sonra isə şəhər bələdiyyəsinə fəxri üzv seçi- lir. Üç il şəhər hüquq məsləhətçisi vəzifəsində çalışdıqdan sonra 1903-cü ildə müvəqqəti olaraq Hempşir qrafl ığının məhkəmə katibi təyin edilir. İki dəfə ardıcıl ştat parla- 169 Amerika prezidentləri mentinin aşağı palatasına seçildikdən sonra Northempton şəhərinin meri olur. Yalnız bir il mer kimi fəaliyyət göstərdikdən sonra, ştat senatına seçilir. Üç dəfə ardıcıl senata seçilən Kulic, 1914-cü ildə onun sədri olur. Növbəti il ştatın vitse-qubernatoru, 1919-20-ci illərdə Massaçusets ştatının qubernatoru olmuş- dur. Birinci Dünya Müharibəsindən sonra ölkənin ictimai- siyasi həyatında xaos yaranmışdı, radikal düşüncəli insan- lar təqib edilirdi. Bu ərəfədə qubernator olan Kulic, çıxışla- rı ilə ümummilli nüfuz qazandı. O, ölkədə sabitliyin və qa- nunun müdafi əçisi kimi respublikaçıların milli konventində vitse-prezidentliyə namizəd göstərildi. Respublikaçıların qələbəsi və Hardinqin vəfatından sonra 2 avqust 1923- cü ildə prezident kürsüsünə sahib oldu. Yeni prezidentin andiçmə mərasimini barışdırıcı hakim olan atası Plimutdakı evində qəbul etdi. Kulic lampa işığında əlini ailə Bibliyası- na basıb and içdi. Radio vasitəsilə bütün ölkəyə yayımlanan təmtəraqsız mərasim, prezidenti sağlam kənd Amerikasının təcəssümü kimi təqdim edirdi. Kulicin prezidentliyi iyirminci illərin iqtisadi yüksəliş dövrünə təsadüf edir. Ölkə vətəndaşları yeni preziden- ti tərəqqinin simvol və qarantı hesab edirdilər. Daxili siyasətdə sələfi Hardinqin proqramını əsas götürən Kulic immiqrasiyanın məhdudlaşdırılması, Amerika sənayesinin marağı çərçivəsində müdafi ə xarakterli rüsumların sax- lanılması, fermerlərə ayrılan kreditlərə dövlət nəzarətinin təmin edilməsi, gəmiqayırmanın özəlləşdirilməsi tərəfdarı kimi çıxış edirdi. Prezident, adları məşhur korrupsiya və rüşvətxorluq qalmaqallarında hallandırılan ədliyyə naziri Doerti və hərbi nazir Vik istisna olmaqla, Hardinqin qurdu- ğu kabineti bütünlüklə saxlamışdı. 1924-cü il seçkilərində Kulic yenidən qələbə çaldı. O, 54 % səs toplayaraq demokratların namizədi Con Devis və 170 Amerika prezidentləri fermer təşkilatları, həmkarlar, vətəndaş və qadın təşkilatları komissiyasının namizədi, Viskonsinli islahatçı senator Ro- bert Lafolleti üstələyərək ikinci müddətə prezident seçildi. Kulicin ikinci prezidentlik dövründə ticarət naziri Huver bir çox qanunların qəbul edilməsinə təşəbbüs göstərmişdir. Hava rabitə sisteminin yeniləşdirilməsi, radio şəbəkəsinin inkişafı və özəl radio kanallarına dövlət nəzarətinin təmin edilməsi, hava nəqliyyatı haqqında qanunların qəbul edil- məsi ümumilikdə ölkənin inkişafına stimul verdi. 1928-ci ildə Boulder-Kanyan layihəsi əsasında Kolorado çayı üzərində, o dövrlər üçün dünyanın ən böyük bəndinin tikintisi başlan- dı. Amerika hindularına vətəndaşlıq hüququnun verilməsini də Kulic administrasiyasının uğuru hesab etmək olar. Bütün bunlarla yanaşı Prezidentin yeritdiyi daxili siya- si-iqtisadi kursun mənfi cəhətləri də olmuşdur. Hökumət tərəfi ndən himayə edilən böyük biznesin nəzarətsiz qalma- sı, birjalarda möhtəkirlik hallarının çiçəklənməsi 1929-cu ildə baş verən Böyük böhranı şərtləndirən səbəblərdən ol- muşdur. Kulic administrasiyasının xarici siyasi kursunun əsasını iqtisadi ekspansiya təşkil edirdi. Bu dövrdə xarici ölkələrdə (əsasən Avropa, Kanada və Latın Amerikası) yatırılan Ame- rika kapitalı 17 milyard dollar həcmində idi. Xarici siyasi kursun təşkilini dövlət katibi Çarlz Hyu- za həvalə edən Kulic 1925-ci ildə onu Frenk Kelloqla əvəz edir. Müharibədən sonra Avropa ölkələri arasında yaranmış hərbi borclar və təzminatlar probleminin həllində Amerika yaxından iştirak etmiş, bəzi Amerika bankları Almaniyaya uzunmüddətli borclar vermişdir. Fransa Xarici İşlər Naziri Aristid Brian və dövlət katibi F.Kelloqun təşəbbüsü ilə 1928-ci ildə «Müharibədən imti- na» paktının bağlanmasını Kulic administrasiyasının başlı- ca uğuru hesab etmək olar. Brian-Kelloq adlandırılan pakt çoxtərəfl i müqavilə idi və onu 60-dan çox ölkə imzaladı. Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|