"psixologiya" kafedrasi "individual va guruhiy konsultantsiya"
Yüklə 5,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5-SEMESTR 1-Mavzu: Individual va guruhiy konsultatsiya haqida umumiy tushuncha va predmeti.
|
5-SEMESTR 1-Mavzu: Individual va guruhiy konsultatsiya haqida umumiy tushuncha va predmeti. Reja: 1. Individual va guruhiy konsultatsiya haqida umumiy tushuncha 2. Konsultativ psixologiya fanining vujudga keligi va rivojlanishi. 3. Psixologik trening, psixoterapiya, psixologik korrektsiya, diagnostika sohalarini psixologik konsultatsiyaning o`ziga xosligi. Tayanch iboralar: Psixologik yordam tizimida konsultativ psixologiyaning o`rni. Konsultativ psixologiya va psixokorrektsiya fanining vujudga keligi va rivojlanishi. Psixologik trening, psixoterapiya,psixologik korrektsiya, diagnostika Jahon psixologiyasi fanining boy tajribasida amaliy psixologlar tayyorlash bo`yicha nazariy va amaliy axamiyatga molik ijobiy, tatbikiy ma’lumotlar muayyan darajada umumlashtirilgan. Yigirmanchi asrning 60-yillaridan boshlab AQSH, Angliya va boshqa shu kabi rivojlangan mamlakatlarda psixologik xizmat soxasi yuzasidan bir talay izlanishlar amalga oshirilgan. Ushbu soxa alohida yo`nalish sifatida vujudga kelsa-da, lekin aslida u amaliy psixologiyaning ko’lami kengaytirilgan bir ko`rinishini aks ettirish xususiyati bilan boshqalardan muayyan tarzda tafovutlanib turadi, xolos. Jahon mamlakatlari amaliyotida psixologik xizmatni tashkil etishning o`ziga xos xususiyatlari, mazmuni, tarkibiy qismlari to`grisida muhokama qilinayotganida, uning tuzilishi, ijtimoiy turmushning barcha jabxalariga oid faoliyat turlariga taaluqli tomonlari qamrab olinishi nazarda tutilgan edi. Xozirgi davrda Angliyaning aksariyat universitetlarida, AQSH va Ispaniyaning bir qator universitetlarida korrektsion psixologiya moxiyatidan kelib chiqib psixolog mutaxassislar tayyorlanmoqda. Psixologiya fanining tobora ijtimoiy xayotda barqaror, ustuvor axamiyat kasb etishi munosabati bilan korrektsion psixologiyaning roli ortib bormoqda, natijada nazariyat bilan amaliyot o`rtasidagi jips aloqa uyg`unlikka ega bo`lmoqda. Psixologik xizmat ikki muxim funktsiya bajarish bilan boshqa psixologiya soxalaridan farqlanib turadi, shuningdek, u tarmoqlarning sintezi sifatida gavdalanadi. Uning asosiy funktsiyasidan biri – ijtimoiy xayotning turli jabxalarida (ta’lim tizimi, tibbiyot muassasalari, sanoat, qishloq xo’jaligi, sport, transport va xokazo) psixologik amaliy xizmatni tashkil qilishdir. Psixologik xizmatning ikkinchi funktsiyasi u yoki bu muassasa xususiyatidan kelib chiqib ilmiy-tadqiqot ishlarini o`tkazish, natijalarni taxlil qilish, psixologiya fanini yangi ma’lumotlar, qonuniyatlar bilan boyitishdir. Psixologik xizmatning tatbiqiy jixatlari xalq ta’limi tizimi, ishlab chiqarish korxonalari, tibbiyot muassasalari, transport (xavo yo`llari, avtomobil, temir yo`l va suv transporti va boshqalar), oila, sport kumitasi singari tashkilotlarda o’z ifodasini topmoqda. Xuddi shu maqsad moxiyatiga ko‘ra, psixologiya bo`yicha bakalavrlar, magistrlar tayyorlash uchun tashkiliy psixologiyadan saboq berish, amaliy ko`nikmalar shakllantirish davr talabiga aylanib qolmoqda. O’zbekiston Respublikasining universitetlarida psixolog mutaxassislar tayyorlashda ilgor jahon amaliyotidan foydalanish, etnopsixologik, xududiy xususiyatlarni xisobga olgan xolda muayyan ilmiy nazariyalar ishlab chiqish, insonlarga ta’sir o`tkazishning yangi texnologiyasini yaratish maqsadga muvofiq. Quyida psixologik xizmat uyushtirishning moxiyati, psixologik testlar, metodikalar, usullar va vositalarni qo`llash, ilmiy – tekshirish o`tkazish hamda olingan natijalarni umumlashtirish, sifat, miqdor taxlilini amalga oshirish yuzasidan ma’lumot berilishiga mo`ljallangandir. Inson psixologiyasini tushunish, tahlil qilish va rivojlantirishga jiddiy e’tibor berish masalasi hamma zamonlarda va hamma davlatlarda ham ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyotning yetakchi vazifalaridan biri bo‘lib kelgan. XX asr bo‘sag‘asida psixologiya fani va uning ilg‘or vakillari o‘zlarining navbatdagi jahonshumul ilmiy maqsadlari - insonga, ayni paytda, jamiyatga psixologik xizmat ko‘rsatish tizimining muqarrarligini nazariy-ilmiy jihatdan asoslab berishga muvaffaq bo‘ldilar. Umuman, psixologik xizmat ko‘rsatish muammosi ma’lum ma’noda, ilmiy psixologiyaning yetakchi yo‘nalishlaridan biri sifatida ko‘p bor munozaralar manbai bo‘lgan. Bu xaqda qadimgi va dastlabki psixologik tasavvurlar makoni bo‘lmish Hindiston, Xitoy, Mirs, Vavilon, O‘rta Osiyo, Gretsiyadan, shuningdek, jon (ruh) xaqidagi I- kitobning muallifi Aristoteldan va temperament (mijoz) ta’limotining asoschilari Galen, Gippokrat va Ibn Sinolardan tortib, to hozirga qadar psixologlar o‘z fikr-mulohazalarini bildirganlar va bildirib kelmoqdalar. Tarix va ijtimoiy hayot tamoyillari shuni ko‘rsatmoqdaki, jamiyatning har tomonlama rivojlanishi va unda yuksak darajadagi hayot, turmush tarzining qaror toptirilishi, avvalo har bir faoliyat ko‘rsatuvchi shaxsdagi o‘ziga xos psixologik salohiyatning ne chog‘lik to‘la-to‘kis namoyon etilayotganligi bilan belgilanadi. Zero, har bir mamlakatning porloq kelajagini odamlardagi ijodiy, intellektual va ma’naviy taraqqiyot yo‘liga xizmat qiluvchi davlat mexanizmisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. SHu bosdan bo‘lsa kerak, hozirgi kunda barcha rivojlangan va rivojlanish yo‘lidan borayotgan mamlakatlar birinchi galda o‘z fuqarolarining ma’naviy va intellektual, jismoniy va ruhiy barkamolligiga va undan ijtimoiy manfaatlar uchun samarali foydalanish yo‘llarini izlashga jiddiy e’tiborni qaratmoqdalar. Shu nuqtai nazardan,har bir mamlakatda inson va uning faoliyati o‘rtasidagi uyg‘unlikni ta’minlashga qaratilgan ijtimoiy-psixologik xizmat tizimining joriy etilishi alohida ahamiyat kasb etadi. Bu vazifalarning bajarilishi esa har bir shaxs va uning faoliyatini bugungi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot tamoyillari qo‘ygan talablar asosida qaror toptirishga ko‘maklashuvchi psixologik xizmat jarayonining muvaffaqiyatli tatbiq etilishiga ham bog‘liq ekanligi shubhasizdir. Zero, shaxs va uning faoliyatini har tomonlama rivojlantirish muammosiga psixologiyaning amaliy-tatbiqiy yo‘nalishlari asosida yondashish zarurligi haqida ko‘pgina olimlar o‘z fikr- mulohazalarini bildirganlar va bildirib kelmoqdalar. Psixologik maslahat - bu psixolog kasbiy mutaxassislik faoliyatida nisbatan yangi soha hisoblanib, mamlakatimiz fan taraqqiyotida psixologiyaga oid ilmiy tadqiqot ishlari psixologiya fanini o`qitish, psixologik korrektsiya va psixodiagnostika kabi an’anaviy amaliy ish shakllari bilan bir qatorda mustaqil faoliyat sohasi sifatida yaqinda ajralib chikdi. So`zsiz bu faoliyat mutaxassisdan maxsus, juda chuqur bipim hamda kasbiy tayyorgarlikni talab etadi. Bu tayyor garlikni oddiygina tashkil etish, yuqorida sanab o`tilgan bilim sohalari va malakalar bilan almashtirish mumkin emas, biroq psixolog- maslahatchi uchun mazkur bilimlarning barchasi ham juda zarur. Psixologik maslahatlar sohasidagi bilimlar faqat amaliy psixolog bo`lishni xoxlovchilar uchun emas, balki ijtimoiy xizmat xodimlari va defekgologlar (maxsus psixologiya sohasidagi mutaxassislar) uchun ham majburiy hisoblanadi. Hozirgi kunda mutaxassislarni tayyorlashda barcha oliy o`quv yurti dasturlariga psixologik maslahat fani kiritilgan va yaqin kelajakda amaliyot bilan shug’ullanuvchi psixologlar soni bo`yicha bizning mamlakatimiz dunyoning rivojlangan mamlakatlariga tenglashib oladilar, deb hisoblashga barcha asoslar mavjud. Bunday mutaxassislarni oliy o`quv yurtlarida aynan psixolog- maslahatchi sifatida maqsadga muvofiq tayyorlash. Psixologiya fani nimadan baxs yuritadi - degan savol mavjuddir, biroq xozirgi zamonda korrektsion psixologiya fani nimani o‘rgatadi, kanaka predmet degan savol tug`ilmoqda. Ma’lumki psixologiya fani shaxsni o`rganadigan yagona fan emas, chunki uning ayrim jixatlarini falsafa, pedagogika, logika, sotsiologiya, xatto kibernetika tadqiqda aks etmoqda. Konsultatsiya psixologiya fanida esa inson shaxsi va individualligini targ’ib toptirish jarayoniga faol ta’sir ko`rsatishni taqozo qiladi. Psixologik xizmatning ushbu yo`nalishida alohida axamiyat kasb etadigan narsa bu -bolalar, o`quvchilar, talabalar xulkining buzilishi, ta’limda o‘zlashtirishning yomonlashuvi kabilarni o‘rganadi. Psixolog bolalar, o`quvchilar, talabalarning psixik taraqqiyotidagi xulqi va muomalasidagi nuqson va kamchiliklarni asta-sekin tuzatish korrektsiya qilish dasturini ishlab chiqaradi va amaliyotga uni tadbiq etadi. Buning uchun ular bilan maxsus mashg`ulotlar o`tkazadi va ijodiy qobiliyatlarni o`stirish maqsadida treninglar olib boradi Korrektsion ishlarda guruxning qadriyatlarga yo`nalganligi etnopsixologik va etnomadaniyati xususiyatlari, elat tarixi , millat odati, usuli, rasm-rusmlari va boshqa etnos o‘z aksini topishi lozim. Ayniqsa, I.V.Dubrovina (Moskva) va X.Y.Leymets, Yu.L.Sierd (Tallin) larning ko‘p yillik tadqiqotlari natijasi o‘laroq, umumta’lim maktablarida psixologik xizmatning joriy etilishi bu boradagi MDX mamlakatlarida qo‘yilgan ilk qadam ekanligini alohida qayd etish mumkin. Qolaversa, o‘zbek olimlaridan E.G‘oziev, M.G.Davletshin, G‘.B.SHoumarov, B.R.Qodirov, R. uchun ma’lum darajada asos bo‘lmoqda. SHunday bo‘lsada, shuni alohida qayd etish kerakki, hanuzgacha Gaynutdinov, V.M.Karimova, N.A.Sog‘inovlarning ham O‘zbekiston o‘rta umumta’lim maktablari va oila tizimlarida psixologik xizmatni joriy etish borasida olib borayotgan qator nazariy-ilmiy va amaliy-uslubiy ishlari Respublikamizda psixologik xizmatni joriy etish va rivojlantirish O‘zbekistonda mukammal dasturga va amaliy tajribalar yakuniga asoslangan yagona psixologik xizmat tizimini boshqaruvchi rasmiy maqomga ega bo‘lgan Markazning mavjud emasligi va ayni paytda, psixologik xizmat tizimining bugungi holati va uning amaliy faoliyat yo‘nalishlarini har tomonlama, chuqur tahlil qiluvchi va shu tahlillar asosida psixologik xizmatning istiqbollarini ochib beruvchi maxsus tadqiqotlarning taqchilligi nihoyatda dolzarb masala bo‘lib qolmoqda. Demak, tabiiyki, mazkur muammoni bartaraf etish uchun, O‘zbekistonda psixologik xizmatning joriy etilishi, bugungi holati va istiqbollarini o‘rganishga, tahlil qilishga va izohlashga bag‘ishlangan psixologik va sotsial-psixologik tadqiqotlarning olib borilishi kelajagi buyuk bo‘lgan O‘zbekistonimiz ravnaqi uchun kechiktirib bo‘lmas davr va davlat taqozosidir. Yuqorida aytib o‘tilganlar bilan bir qatorda, O‘zbekistonda psixologik xizmat muammosining dolzarbligi quyidagi jihatlar bilan ham belgilanadi: dastavval,shuni ta’kidlash kerakki,"....bizning amaldagi ta’lim-tarbiya tizimimiz bugungi zamonaviy taraqqiy topgan demokratik davlatlar talablariga javob bera olmasligi ko‘p joylarda yaqqol ko‘rinmoqda. Bugungi kunda mutaxassis kadrlarni tayyorlash, ta’lim va bilim berish tizimi hayotimizda, jamiyatimizda bo‘layotgan islohot, yangilanish jarayonlari talablari bilan yaqindan bog‘lanmaganligi har tomonlama sezilmoqda. SHundan kelib chiqqan holda, bugungi ta’lim muassasalarida, mehnat jamoalarida bo‘lajak kadrlarni har jihatdan tayyorlash bilan bog‘liq psixologik xizmatning ilmiy-tashkiliy jihatlariga va ayniqsa, ijtimoiy-psixologik muhofaza imkoniyatlarini tadqiq qilishga oid maxsus o‘tkazilgan tadqiqotlarning nihoyatda tanqisligi; ijtimoiy psixologiya, etnopsixologiya fanlarida bugungi psixologik xizmat tatbiqini qamrab oluvchi vazifalarning aniq va batafsil belgilanganmaganligi; bir necha yillardan buyon talaygina ta’lim va mehnat jamoalarida psixologik xizmat ko‘rsatish jarayoni amalga oshirilib kelsada va ayni paytda, o‘zbekistonlik psixolog-olimlar tomonidan ilg‘or psixologiya ilmining hayotga, amaliyotga tatbiqiga oid qator yakunlangan tadqiqotlar, ko‘rsatmalar, tavsiyalar mavjud bo‘lsa-da, O‘zbekistondagi psixologik xizmat samaradorligini alohida tadqiq qilinmaganligi; ta’lim va mehnat muassasalarida tashkil etilgan psixologik xizmat tajribalari misolida o‘quvchi va ishchi-xodimlar muvaffaqiyatli faoliyatini ta’minlashdagi ijtimoiy psixologik muhofaza imkoniyatlarini o‘rganish va kamol toptirish bilan bog‘liq bugungi O‘zbekistonning o‘z istiqlol va istiqbol yo‘li, ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyoti talablariga javob beruvchi ilmiy-amaliy tavsiyalarning ishlab chiqilmaganligi kabilarni bugungi dolzarb muammolardan biri sifatida qayd etish mumkin. Psixologik ishlar majmuasi o`quvchilarni maktab, kollej va litseylarda o`qitish davomida psixologik-pedagogik jixatdan chuqurroq o`rganishga yo`naltirilgan bo`lib, ularning individual xususiyatlarini, ta’lim va tarbiyasidagi nuqsonlarining sababini aniqlashga mo`ljallangandir. Diagnostik va korrektsion ishlar guruxiy yoki yakka tartibda (individual tarzda) o`tkaziladi. Bu asnoda amaliy psixolog quyidagi yaqqol vazifalarni bajaradi: - Yosh davr taraqqiyotining muayyan mezonlariga muvofiqligini aniqlash maqsadida psixolog bolalar, o`quvchilar, maxsus maktab va bilim yurti tinglovchilarini, oliy o`quv yurti talabalarini psixologik tekshiruvdan o`tkazadi, ularning kamolot darajalarini belgilaydi. o`qituvchilarning kasbiy yaroqligi va layoqatini diagnostika qiladi, ularning shaxs xislatlari, irodaviy sifatlari, xis- tuyg`ulari, o`z-o`zini boshqarish imkoniyati, intellektual (aqliy) darajasi va pedagogik qobiliyatini tekshiradi; Psixolog o`quvchilar va talabalarning psixologik xususiyatlari, ularning qiziqish, mayl, ilk iqtidorligi kabilarni o‘rganadi, ularga yakkaxol (individual) munosabat va yondashishni yo`lga qo‘yadi, mutaxassis va yetuk shaxs sifatida shakllanishiga muayyan yordam ko`rsatadi, trening (maxsus mashq) o`tkazadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar, o`quvchilar, xunar-kasb bilim yurti tinglovchilari, yangi tipdagi maktab o`quvchilari, oliy o`quv yurti talablarida uchraydigan o`quv malakalari va ko`nikmalarini egallashdagi nuqsonlar, xulq-atvordagi kamchiliklar, aqliy taraqqiyot va shaxs fazilatlaridagi buzilishlar sabablarini diagnostika qiladi. Bolalarning voyaga yetgan odamlar va o‘z tengqurlari (tengdoshlari) bilan muomalasi xususiyatini tekshiradi. Ularning etnoqiyofasi va etnomadaniyati xususiyatini xisobga olgan xolda psixofiziologik metodikalarni muayyan sharoitga moslashtiradi (adaptatsiyalashtiradi). Boshqa soxaning mutaxassislari bilan birgalikda ruxiy rivojlanishdagi nuqsonlar xilma-xilligini xisobga olib, tabaqalashgan differentsial diagnostikani amalga oshiriladi; -Nuqsonlarning tibbiy va defektologik tabiatni aniqlaydi; -Deviant (qonunbuzarlik) aksil ijtimoiy xulk-atvor sabablari va ularning shakllarini belgilaydi; -Giyoxvandlik, taksikomanlik, alkogolizm, o`girlik, daydilikning ijtimoiy- psixologik ildizlarini tekshiradi, ularning omillarini taxlil qiladi va boshqalar. -Raxbar kadrlar va o`qituvchilarning kasbga yaroqliligini ilmiy asosda tekshirish va aniq tavsiyanomalar ishlab chiqish. -Oliy maktab xodimlari sinov (adaptatsiya) muddatini (stajer, yosh mutaxassis, o`qituvchi, aspirant va boshqalarni) o`rganish va amaliy ko`rsatmalar berish. -Ish yuritish, saylov, saralash, tanlov, qabul bo`yicha ilmiy-psixologik prognoz qilish, sodir bo`lishi mumkin bo`lgan xavfdan ma’muriyatni ogoh etish. Attestatsiya, ijtimoiy talab va buyurtmalar yuzasidan ijtimoiy-psixologik axborotlar to`plash va ularni umumlashtirib, tavsiya yaratish. -CHet el muassasalri bilan aloqa qilish, kadrlarning malakasini oshirish, ularning intellektual potentsialini aniqlash, fan va texnikani rivojlantirish imkoniyati, oliy maktabning nufuzi to`grisida materiallar to`plash, ularni psixologik jixatdan taxlil qilish va maslaxatlar berish va o`quv qo`lanmalarining sifati, kitobxonlilik muammosi, xodimlar, talabalarning davlat mulkiga munosabati haqida ma’lumotlar to`plash va ularni umumlashtirish, ma’muriyatiga va kasaba uyushmasiga axborot tayyorlash. Yotoqxonalarda o`quvchilar va talabalarning talabi, extiyoji, qiziqishi, ijtimoiy qarashlari, nuqtai nazari (pozitsiyasi), maslagi, turmushga nisbatan munosabati to`grisida ma’lumotlar to`plash va ularning faolligini oshirish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish. -Maktab xodimlari, o`qituvchilar va talabalarning ekologik, iqtisodiy, siyosiy, etnopsixologik bilimlari saviyasini tekshirish va mustaqillikni mustaxkamlash imkoniyatini o`rganish, vatanparvarlik xis-tuyg`ularini shakllantirish maqsadida tadbirlar tizimini ishlab chiqish. -An’anaviy ta’lim va tarbiya metodlarining yutug`i hamda kamchiliklarini tadqiqot qilish, innovatsion, faol uslublar samaradorligini amaliyotda sinab ko`rish, o`quvchilarning ularga nisbatan munosabatini aniqlash va ana shularga asosan o`qitishni individuallashtirish, tabaqalashtirish bo`yicha o`quv-uslubiy ko`rsatmalar tavsiya qilish. -Iqtidorli o`quvchilar, talabalar, yosh mutaxassislar, aspirantlarni tanlashda ishtirok qilish, ilmiy-psixologik tavsiyalar ishlab chiqish va shunga asoslanib ularga nafaqalar belgilash. -o`quvchilar, o`qituvchilar, xodimlar, talabalar ijodiy faoliyati maxsuldorligi, to`garaklar faolligini ko`tarishning tadbirlarini ishlab chiqish, ularning imkoniyatlarini tekshirish, kasb maxoratini egallash bo`yicha musobaqalar, munozaralar tashkil qilish va ularning maxsuli to`grisida bashorat (prognoz) qilish. -o`quvchilar, o`qituvchilar, xodimlar, talabalar o`rtasida bo‘sh vaqtni taqsimlash va undan omilkorlik bilan foydalanish muammosini ijtimoiy-psixologik nuqtai nazaridan tekshirish va bo‘sh vaqtni maqsadga muvofiq tashkil qilish yo`llari hamda ulardan etnopsixologik bilimlar, ma’naviy qadriyatlarni egallashda foydalanish imkoniyatini psixologik jixatdan taxlil qilish. -Maktab o`quvchilari, o`qituvchilari, xodimlari va talabalarida davlat mablag‘ini tejash tuyg`usini aniqlash, tejamkorlik, mol-mulkni asrash xissini, noxush kechinmalarni jamoa orasida yoppasiga tekshirish, ularda mexnatni kadrlash burchini shakllantirish bo`yicha tadbirlar ishlab chiqish, milliy g’urur, millatlararo munosabatlar madaniyatini tarkib toptirish majmuasini ishlab chiqish. -o`quvchilar, o`qituvchilar va maktab xodimlari, talabalarda ishbilarmonlik qobiliyatini rivojlantirish yuzasidan ilmiy-psixologik dastur yaratish hamda uning moddiy boylik ishlab chiqarishdagi ulushini taxlil qilish. Psixologik xizmatning mazkur yo`nalishi psixologdan inson shaxsi va individualligini tarkib toptirish jarayoniga faol ta’sir o`tkazishni taqozo qiladi. Xalq ta’limi tizimidagi psixologning vazifasi psixologik xizmatni muayyan qoida, mezonga asoslanib tashkil qilishdan iborat bo`lib, yosh davr xususiyatlariga binoan (bolalar, o`quvchilar, talabalar) psixikaning rivojlanishi, shaxsning shakllanishi qonuniyatlarini amaliyotga tatbiq etish, o`qituvchilar jamoasiga bolalar, o`quvchilar va talabalar ta’lim-tarbiyasini individuallashtirishda yordamlashish, ularning qobiliyati, maylining darajasiga qarab o`qituvchilarga korrektsion (tuzatish) ishlarini amalga oshirishda ko`rsatmalar berish. Psixologik xizmatning ushbu yo`nalishida alohida axamiyat kasb etadigan narsa – bu bolalar, o`quvchilar, talabalar o’sishida (rivojlanishida) kechikish (orqada qolish), ularda xulqning buzilishi, ta’limda o‘zlashtirishning yomonlashuvi xisoblanadi: psixolog bolalar, o`quvchilar, talabalarning yosh xususiyatlarini hamda jadal rivojlanishini xisobga oluvchi, ular psixikasining barcha jabxalarini qamrab oluvchi dinamik taraqqiyotga kafolat beruvchi dastur ishlab chiqarishga butun faoliyatini yo`naltiradi, ijtimoiy o‘sish talabiga javob beruvchi, umuminsoniy, etnopsixologik qonuniyatlar muxitida kamolotga intiluvchi shaxsni tarkib toptirishni bosh maqsad deb tanlaydi. Amaliy psixolog bolalar, o`quvchilar, talabalarning psixik taraqqiyotidagi, xulqi va muomalasidagi nuqsonlar hamda kamchiliklarni asta-sekin tuzatish, korrektsiya qilish dasturini ishlab chiqadi va amaliyotga uni tatbiq etadi. Buning uchun ular bilan maxsus mashg`ulotlar, buzilishni kamaytirish mashklarini o`tkazadi, ijodiy (kreativ) qobiliyatlarni o`stirish maqsadida treninglar olib boradi. Rivojlantiruvchi va psixokorrektsion ishlar psixolog tomonidan har xil shakllarda, vaziyatlarda va xolatlarda tashkil qilinadi: a) amaliy psixologning maxsus ishi, mashg`uloti ayrim bolalar, o`quvchilar va talabalar bilan alohida o`tkazilishi rejalashtiriladi; b) psixologlarning boshqa bir faoliyati maxsus ravishda amalga oshirilib, bolalar, o`quvchilar, talabalar guruxlariga tarbiyaviy ta’sir o`tkazishga yo`naltirilgan bo`ladi; v) ota-onalar, pedagogik jamoa ishtirokida tarbiyaviy tadbirlar tarzida mashg`ulotlar olib borish nazarda tutiladi. Konsultativ ishlar dasturini shunday tuzish kerakki, unda korrektsion ishga jalb kilinuvchilar guruxining qadriyatga yo`nalganligi, etnopsixologik va etnomadaniyat xususiyatlari uz aksini topsin: dasto`rni xalq, etnos, millat, elat tarixi, an’analari, rasm-rusumlari, udumi, odati, stereotipi kabilarni xisobga olgan xolda tuzish maqsadga muvofik, xunar-texnika bilim yurtlari o`quvchilari bilan murabbiylar o`rtasidagi nomutanosiblikni yo`qotish maqsadida maxsus mashg`ulotlar o`tkazish: ulardagi o`qishdan, ijtimoiy muxitdan, egallagan o`rnidan, mavqeidan ko‘nikmaslik xissini kamaytirish uchun trening, ishchanlik o`yinlari, psixodramadan foydalaniladi, emotsional zo‘riqishning oldini olish va uni kamaytirish niyatida maxsus xonalar jixozlash (xona jahon standartlariga javob berishi, boshqaruv pulti, ekran vositalari, audiotrening, sotsial trening, texnik vositalariga, ilmiy-amaliy metodikalarga ega bo`lishi lozim). Korrektsion ishlar ma’lum tartibda, ilmiy tanlov asosida, muayyan seans bo`yicha o`tkazilishi shart. Bunda emotsional zo‘rikishga uchragan shaxs millati, yoshi, jinsi, individual-tipologik xususiyati, ta’sirlanish darajasi xisobga olinishi kerak; tuzatish ishlari mashg`ulot, faoliyat, kasb xususiyatiga mos, mutanosib bo`lishi tasir o`tkazish samaradorligini oshiradi; unda yapon uslublarini qo`llash xam zarur ma’lumotlar to`plash va tanglikni yo`qotish imkonini yaratadi. Xal qilishning psixologik shartlari, ta’lim –tarbiyadagi nuqsonlarning oldini olish omillari, yo`llari yuzasidan yordam ko`rsatish zarur. Bolalar, o`quvchilar, talabalarning shaxsiy muammolarini xal qilishda baxoli qudrat ko‘mak berishi darkor. Ota-onalarga tarbiyaviy ishlarni amalga oshirishda maslaxatlar berish, nizoli vaziyat va psixologik xolatlarni birgalikda taxlil qilish va amaliy tavsiyalar beriladi. Ota-onalarga farzandlarning tibbiy yordamga muxtojligi yoki boshqa muassasalarga murojaat qilish zaruriyat ekanligini yuksak pedagogik odob bilan tushuntirish, berilayotgan ko`rsatmalarga ularni ishontirishi shart. Barcha qoidalarga va tasdiqlangan xujjatlarga rioya qilingan xolda o`tkaziladigan ishlarni qayd qilish va belgilashi lozim. O`z faoliyatining (yutuq, nuqson, nizo, xamkorlik) natijalari yuzasidan yuqori tashkilotlarga o‘z muddatida axborot berib borishi, qabul qilingan xisobot shakllariga xech og‘ishmasdan rioya qilishi kerak. Bog`cha, maktab, yangi tipdagi o`quv yurti va oliy o`quv yurtlarida maxsus talablarga javob beruvchi, jixozlangan psixologik kabinetni tashkil qilishi maqsadga muvofiq. Amaliy psixologlarning seminarlari va ilmiy-amaliy anjumanlarida faol ishtirok qilishi kerak. O‘zbekiston Respublikasining mafko‘rasiga, Konstitutsiyasiga, ijtimoiy, etnopsixologik, axloq- odob qoidalariga zid bo`lgan tekshirishlar o`tkazmasligi kerak. Bolalar, o`quvchilar va talabalar tanlash komissiyasida qatnashishi lozim. Oxirgi yillarda mamlakat oliy o`quv yurtlarida tayyorlangan oliy psixologik ma’lumotga ega bo`lgan psixologlarning ko`pchilik qismi psixologik maslahat sohasida bilimlarini oshirish ehtiyojini his etmokdalar, lekin bu ehtiyoj hozirgi kungacha to`la qondirilmagan. Vaziyatning bunday ahvoliga asosiy sabablardan biri bizning fikrimizcha, mamlakatda birorta ham psixologik maslahat bo`yicha o`quv qo`llanma yaratilmaganligi hisoblanadi. U birinchidan, faqat endi amaliy psixolog bo`lishni istaganlar, ijtimoiy xizmat xodimlari yoki maxsus psixologlar (defektologlar) va majburiy fanlardan biri sifatida psixologik maslahatni o`rganishi kerak bo`lganlar uchun o`quv qo`llanmasi bo`lib xizmat qiladi. Ikkinchidan, bu kitob insonga kundalik xayotida foydali bilim va malakalar tizimi sifatida shunchaki amaliy psixologiya bilan qiziquvchilar uchun mustaqil bilim olishda foydali bo`lishi mumkin. Bizlarda turli sabablar bilan professional psixolog-maslahatchiga yordam so`rab murojaat etish uchun imkoniyat bo`lmaydi, oqibatda o`z yaqinlariga mana shunday psixologik yordamni o`zimiz ko`rsatishimizga to`g`ri keladi. Nazorat savollari. 1. “Jon” haqidagi risola muallifi kim? 2. Qaysi rus olimlari umumta’lim maktablarida psixologik xizmatning joriy etilishi bo’yicha ilk fikrlarini bildirgan? 3. Konsultativ psixologiyani predmeti nimadan iborat? Yüklə 5,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|