Publication1
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VI nömrə
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 21
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VI nömrə qeyd olunur ki, “Ali Məhkəmənin Plenumu Azərbaycan Respublikası məhkəmələrində qanunvericiliyin tətbiqinin məhkəmə təcrübəsinə dair məsələləri üzrə məhkəmə sədrlərinin məlumatlarını dinləyir və ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi vəziyyətinə dair Ali Məhkəmə sədrinin, onun müavininin və kollegiya sədrlərinin, apellyasiya məhkəmələri sədrlərinin, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məhkəməsi sədrinin və digər ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmə sədrlərinin məlumatlarını dinləyir, işlər üzrə məhkəmə təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi və məhkəmə statistikasının təhlili barədə materiallara baxır.” Məhz qeyd edilən normanın m əzmunundan aydın olur ki, Ali Məhkəmənin Plenumu məhkəmə işləri üzrə məhkəmə təcrübə sinin ümumiləşdirilməsini də həyata keçirir və bu qəbildən olan ayrı‐ayrı məhkəmə ümumləşdirmələrinə dair qərarlar qəbul edir. Ali Məhkəmənin Plenumunun ümumiləşdirici qərarı məlum olduğu kimi , hüququn ayrı‐ayrı sahələri üzrə qanunvericiliyin tətbiqi zamanı ortaya çıxan əsas problemlə rin vahid hüquq düşüncəsi baxımından həll edilməsi üçün səmərələşdirici həll yollarını ehtiva edir, m əhkəmələrdə işlərə baxılarkən qanunvericiliyin tələblərinin düzgün anlaşılaraq tətbiq edilmə si imkanının yaradılması məqsədini özündə əks etdirir, eyni zamanda da qanunvericilikdə olan ziddiyyətli məqamların qərar qəbul edilmə prosesində hakimlər üçün aydınlaşdırılması məqsədi ni daşıyır. Qeyd etmək lazımdır ki, Ali Məhkəmənin Plenum qərarlarının əksəriyyəti məhz aşağı instansiya məhkəmələrinə ünvanlanır və belə qərarlar gələcəkdə hakimlərə oxşar hallar üzrə işlərə baxarkən müəyyən halların nəzərə alınmasını tövsiyə edir. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Ali M əhkəmənin Plenumunun qərarları məcburi xarakter daşımır, sadəcə tövsiyə xarakaterini üzündə əks etdirir. Başqa sözlə, digər məhkəmələrin hakimləri oxşar hallar üzrə işlərə baxarkən hər bir halda Ali Məhkəmənin Plenumunun qərarlarını tətbiq etmək məcburiyyətində deyildirlər. Belə ki, aşağı instansiya məhkəmələrinin oxşar işlər üzrə qərar qəbul etmələri zamanı Ali Məhkəmənin Pl enumunun ümumiləşdirici qərarları üzrə gəlmiş olduğu nəticəni tətbiq etmələri ilə bağlı mülki qanunvericilikdə düzünə imperativ norma yoxdur. Ali Məhkəmənin Plenumunun presedent xarakterli normaya çevrilən ümumiləşdirici qərarları aşağı instansiya məhkəmələri üçün tövsiyə xarakteri daşıyır və bu səbəbdən də, həmin məhkəmələr presedent xarakterli qərarın göstərişlərini nəzərə almaqda sərbəstdirlər. Digər tərəfdən, vurğulamaq yerinə düşərdi ki, Plenumun qərarları mülki hüququnun bəzi məsələləri üzrə effektiv təsirə malikdir və həmin qərarların tələblə rinin müvafiq işlər üzrə məhkəmələr tərəfindən nəzərə alınaraq tətbiq edilməsi, iş üzrə ədalətli qərar qəbul edilməsi üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ali Məhkəmənin Plenumunun müəyyən kateqoriya qərarları da qanunvericilikdə olan hüquqi boşluğun doldur u lmasına və məhkəmələrə qərar çıxarılması istiqamətində kömək edilməsinə yönəlir. Ali Məhkəmənin Plenumunun qərarları rəhbər izahedici xarakerli olmaqla bərabər, hər hansı hüquqi şəraitlə bağlı məhkəmələrdən hansı ma ddi normaları tətbiq etmələri və prosessual hərəkətləri etmələri ilə bağlı hüquqi tələbləri özündə əks etdirir. Belə qərarlar digər məhkəmələr üçün (Konstitusiya Məhkəməsi istisna olmaqla) birbaşa məcburilik səciyyəsi kəsb etməsə də, dolayısı ilə məcburi əhəmiyyətə malikdir. Məsələn, beynəlxalq hüquq normalarının məhkəmələr tərəfindən tətbiqi ilə bağlı Ali Məhkəmənin Plenumunun “Ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı insan hüquq və azadlıqlarının qorunması sahəsində məhkəmələrin fəaliyyəti haqqında” 2000ci il 10 mart tarixli Qərarında qeyd edilir ki, “daxili qanunlar beynəlxalq qanunlara uyğunlaşdırılanadək məhkəmələr (hakimlər) qərar qəbul edərkən dövlətimizin qoşulduğu beynəlxalq sazişlərə birbaşa istinad etm əlidirlər”. Qeyd edildiyi kimi, Ali Məhkəmənin müəyyən kateqoriya məhkəmə işləri üzrə ümumiləşdirici q ərarlar qəbul etmək kimi xüsusi səlahiyyəti vardır və belə qərarlar “müəyyən məhkəmə işləri üzrə hüquq normalarının izahı” adlanır. Əksər hallarda Ali Məhkəmənin Plenumu tərəfindən təsbit edilən izahlar (və yaxud da ümumiləşdirmələr) konkret xarakterli deyil, analoji xarakterli işlərə ünvanlanır. Başqa sözlə, belə ümumiləşdirmələr sadəcə izahatlardan ibarət olur və orada hər hansı ayrıca iş üzrə fərdi məhkəməyə ünvanlanmır. Belə ki, belə qərarlar qəbul etməklə Ali Məhkəmənin Plenumu məhkəmələrə anoloji işlər üzrə qərar qəbul edərkən müəyyən məsələləri nəzərə almaq barədə təkliflər verir. |