Pul bozori. Pul bozorida muvozanat. I kirish I bob pul bozori
M s
= S+D. Aksariyat mamlakatlarda davlat pul chikarishda monopol xukukka
ega.. Uni amalga oshirish xukuki nisbatan mustakil muassasa Markaziy bank
ixtiyorida. “ Markaziy bank O`zbekiston Respublikasi xududida konuniy to`lov
vositasi sifatida banknotlar va tangalar ko`rinishidagi pul belgilarini muomalaga
chikarish mutlak xukukiga ega”
*
. Ammo pul taklifini ko`paytirish imkoniga yoki
pul yaratish kobiliyatiga tijorat banklari xam ega. Ular kreditlar bera borib, to`lov
vositalari emissiyasini yoki kredit mul’tiplikatsiyasini amalga oshiradi. Masalan, A
bankning depoziti 2000 so`mga o`sgan bo`lsa, zaxira normasi 20 % ga teng
bo`lganda (zaxira normasi – tijorat banklar depozitlarining ma`lum kismini
Markaziy bankda saklab turish normasi), u 400 so`mni Markaziy bankda zaxiralab,
kolgan 1600 so`mni karzga beradi. SHunday kilib, A bank pul taklifini 1600 so`mga
ko`paytiradi va u endi 2000+1600=3600 so`mni tashkil etadi. YA`ni,
omonatchilarning depozitlardagi 2000 so`mdan tashkari yana 1600 so`m karz
oluvchilar ko`lida koladi. Agar, 1600 so`m yana banka tushsa, (masalan, B bankka)
unda 20 % ga teng bo`lgan zaxira normasida u 320 so`mni zaxirada koldirib, 1280
so`mni kreditga beradi xamda shu mikdorda pul taklifini oshiradi. Kredit berishning
bu jarayoni so`nggi pul birligidan foydalanishga kadar davom etadi. YAkuniy xisob
*
Ўзбекистон Республикасининг
“Ўзбекистон Республикаси
Марказий
Банки тўғрисида”ги
Қонуни, 1995йил. 21 декабрь / Ўзбекистон банк
тизимини ислоҳ қилиш ва эркинлаштириш бўйича қонунчилик ҳужжат
-
лари тўплами.Т.: Ўзбекистон, 2003., 18
-
.б.
11
kitob bank depozitlari jami 10000 schkmga ko`payganligini ko`rsatadi. Bu
jarayonni formula ko`rinishida kuyidagicha yozishimiz mumkin:
