PüSTƏ oruc qizi fərhadi

 
142 
2.  İdarəetmənin  beş  qarşılıqlı    əlaqəli  idarəetmə 
prosesinin  dinamik  məcmusu  kimi  nəzərdən  keçirmək 
olar. 
Ancaq 
hər 
bir 
prosesin, 
məntiqi 
olaraq, 
birbirlərindən  çıxırlar.  Ancaq  hər  bir  prosesin  yerdə 
qalanlarla  dayanıqlı  əks  əlaqəsi,  onlara  və  onların 
məcmusuna 
əks 
təsiri 
mövcuddur. 
İdarəetmə 
strukturunun 
mühüm 
xüsusiyyəti 
aşağıdakılardan 
ibarətdir: 
Mühitin təhlili 
Mühitin  təhlili  adətən  idarəetmənin  ilkin  prosesi 
hesab  edilir.  İstənilən  idarəetmənin  əsas  rollarından  biri 
müəssisənin  mühitlə  qarşılıqlı  fəaliyyətinin  tarazlığının 
dəstəlkənməsidir. 
İdarəetmə  mühiti  üç  mühitin  məcmusu  kimi 
nəzərdən keçirilir: 
-
 
Makromühit; 
-
 
Birbaşa mühit; 
-
 
Təşkilatın daxili mühiti. 
Xarici  mühitin  təhlili  firmanın,  əgər  işləri  uğurla 
həyata  keçirirsə,  nəyə  ümüd  bəslədiyinə    və  əgər  o, 
mühitin    törədə  biləcəyi  mənfi  prosesləri  vaxtında  dəf 
edərsə, onu hansı çətinliklərin gözlədiyinə istiqamətlənir. 
Makromühit təşkilatın xarici mühitdə mövcud olması 
üçün  ümumi  şəraitini  yaradır.  Makromühitin  müxtəlif 
komponentlərini  öyrənərkən,  aşağıdakı  iki  məqamı 
nəzərə almaq çox vacibdir: 
-
 
Makromühitin  bütün  komponentləri  bir-birilərinə 
güclü təsir göstərir; 

---

 
143 
-
 
Makromühitin 
ayrı-ayrı 
komponentlərinin 
müxtəlif  təşkilatlarda  bir-birinə  təsir  dərəcəsi 
müxtəlifdir. 
Ümumi  halda,  iqtisadiyyatın  vəziyyəti  və  iqtisadi 
yenidənqurmanın  gedişi  ticarətdə  işlərin  vəziyyətinə 
biləvasitə 
təsir 
göstərir. 
Xalq  istehlakı  mallatrı 
istehsalının  aşağı  düşməkdə  davam  etməsi  və  onların 
idxal  üzrə  tədarükünün  azaldılması,  fəaliyyətin  qeyri-
idarə edilmsiəsi, əmtəə istehsal edən topdan və pərakəndə 
şəbəkənin  işinin  tənzimlənməsi,  xidmət  göstərilməsi 
keyfiyyəti  və  mədəniyyətinin  kəskin  aşağı  düşməsi  – 
istehlakçı  bazarında  mövcud  vəziyyəti  yaradan  başlıca 
amillərdir. 
  Bazar  münasibətlərinin  formalaşması  şəraitində 
ticarət  əmtəələrin  tələb  və  təklifinin  tənzimləyicisi  kimi 
çıxış  etmir.  Bunun  iqtisadi  vasitələri,  həm  federal,  həm 
də  regional  səviyyələrdə,  praktiki  olaraq,  itirilmişdir. 
Ticarət və ictimai iaşə sferasında dövlət siyasətini işləyib 
hazırlamalı  və  reallaşdırmalı  olan  orqanların  effektiv 
sistemi  yaradılmamışdır.  İstehlakçı  bazarında  yaranmış 
vəziyyət aşagğdakılarla xarakterizə olunur: 
-
 
Müəssisələr, 
malgöndərənlər 
və 
əmtəələrin 
istehlakçıları  arasında  təsərrüfat  əlaqələrinin 
qırılması.  Əmtəə    istehsalının  regionların  təbii-
iqlim  və  sosial-iqtisadi  xüsusiyyətlərinin  nəzərə 
alınması  ilə  yerləşdirilməsinin    xarakteri 
istehlakçı  bazarının  vahidliyini  və  regionların 
böyük  əksəriyyətinin  əmtəə  təchizatında  bir-
birindən asılılığını şərtləndirir. 
-
 
Dövlətin  əmtəələrin,  xammal  və  materialların 
qarşılıqlı  göndərilməsinin  təmin  edilməsi  üzrə 
razılıq  kompaniyasına  fəal  təsir  göstərməkdən 

---

 
144 
özü-özünü  kənarlaşdırması  nəticəsində  istehlakçı 
bazarının 
sabitliyinin 
pozulması. 
Görülən 
tədbirlərin  qeyri-ardıcıl  və  qeyri-məqsəduyğun  
olur.  Maliyyə-büdcə  və  kredit  siyasəti  ləng  və 
kifayət qədər öyrənilmədən həyata keçirilir. 
-
 
İstehlak  malları  üzrə  qiymətlərin  artımı  əhalinin 
pul  gəlirlərinin  artmını  üstələyir.  Həyat  səviyyəsi 
aşağı düşür. 
-
 
İstehsalı tənəzzülü ləngisə də, davam etməkdədir. 
İstehsalın  yüksəlişinin  ilkin  iqtisadi  şərtləri 
qoyulmamışdır: 
-
 
Ödənilməmə nəticəsində böhran artır; 
-
 
Bir  sıra  sahələrdə  istehsal  inhisarının    yüksək 
səviyyəsi  üzündən,  müəssisələrin  malgöndərənlər 
və  istehlakçıları  seçmək  və  təbii  ki,  rəqabət  və 
bazar  qiymətinin  formalaşması  üçün  imkanları 
yoxdur. 
Bu 
şəraitdə 
dövlətin 
 
dövlət 
müəssisələrinin  fəaliyyəti  və  maliyyə  vəziyyəti 
üzərində nəzarətdən, iri ticarət müəssisələri və iri 
mağazaların  marketinq  şöbələri  üçün  tərkib 
informasiyasının  qeyri-  müəyyənliyi  zamanı 
qiymətlərin kalkulyasiyasından imtina etməsi; 
-
 
əmtəələrin dəyərinin əvvəlcədən ödənilməsi üçün 
vəsaitlərin  çatışmaması,  bütün  müəssisə  - 
istehsalçıları  isə  əvvəlcədən  ödənilmələrlə 
işləyirlər; 
-
 
kreditdən  geniş  istifadə  etməyə  imkan  verməyən 
yüksək bank faizləri. 

---

 
145 
İstehlakçı  bazarlarındakı  və  bu  sahədəki  problemlər 
müəssisədə 
kommersiya 
fəaliyyətinin 
bütün 
altsistemlərində  kommersiya  fəaliyyətinin  idarə 
edilməsi  məsələsini həddən  artıq çətinləşdirir. 
Tədarükatların idarə edilməsinin çətinliyi; 
-
 
İllər  ərzində  formalaşmış  möhkəm  əlaqələrin 
qırılması; 
-
 
Əmtəələrin 
tədarükat 
mənbələrinin 
aşkar 
edilməsinin çətinliyi; 
-
 
İnformasiya  toplanılması  üzrə  ixtisaslaşmış 
firmaların  və  marketinq  informasiyalarının 
olmaması; 
-
 
Ümumi  halda,  pərakəndə  ticarətdə    xidmət 
göstərilməsi  mədəniyyəti  və  keyfiyyətinin  kəskin 
azalması baş vermiş, mütərəqqi formaların tətbiqi 
azalmışdır; 
-
 
Pərakəndə  ticarət  müəssisələri  şəbəkəsi  30  % 
həcmində ixtisar olunmuşdur; 
-
 
Ticarət-vasitəçi strukturların artan sayı qiymətləri 
də süni olaraq artırır;  
-
 
Topdansatış  müəssisələri  pərakəndə  ticarətin 
əmtəə  təchizatı  üzrə  topdansatış  fəaliyyətini 
aradan  qaldırmışlar,  habelə  muxtar  kommersiya 
və  əmtəələrin,  fiziki  şəxslərin  yaratdıqları  şəxsi 
pərakəndə şəbəkə vasitəsilə kütləvi satışla məşğul 
olaraq,  dövlət  ehtiyacları  üçün  əmtəələrin 
göndərilməsindən yayınırlar; 

---