Px;font-family: Times New Roman,Bold;color:#000000;}. ftPP{font-size
Yüklə 1,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Seskanuvchanlik va tropizmlar
| seskanish
bilan javob berganlar va hayot faoliyati uchun bevosita kerak bo’lmagan (abiotik) moddalarga nisbatan indifferent (befarq) munosabatda bo’lganlar. Seskanuvchanlik va tropizmlar Biz yuqorida ko’rib o’tgan seskanuvchanlik o’simliklardan tortib hayvonlargacha mavjud. Seskanuvchanlik tirik organizmlarning biologik ahamiyatga ega bo’lgan (biotik) ta’sirlarga javob qaytarish qobiliyatidir. Sodda, bir xo’jayrali tirik organizmlardayoq elementar seskanuvchanlik xususiyati bo’lib, ular tashqi muhit ta’siriga harakat bilan javob qaytaradilar. Biotik faktorlarga maxsus harakatlar bilan javob qilish usullariga tropizm yoki taksislar deb ataladi. Tropizmlar har xil bo’ladi: fototropizm - tirik organizmning yorug’lik ta’siri ostida harakatga kelishi; termotropizm - tirik organizmning issiqlik ta’siri ostida harakatga kelishga moyilligi; xemotropizm - tirik organizmning ma’lum fizik-ximiyaviy muhitni tanlab olishga bo’lgan moyilligi; topotropizm - tirik organizmning mexanik qo’zg’atuvchi ta’siri ostida harakatga kelishi va x. k. O’simliklar olamida aks ettirishning biologik shakli faqatgina tropizmlardan iborat. Hayvonlarda ta’sirlanishning yangi turi - sezuvchanlik yuzaga kelgan. Seskanuvchanlikdan sezuvchanlikka o’tish boshqacha hayot tarixi bilan bog’liqdir. A. N. Leontyevning gipotezasiga ko’ra, sezuvchanlik "genetik jihatdan qaraganda, muhitning organizmni boshqa ta’surotlar bilan bog’lovchi, organizmni muhitda mo’ljal olishga yerdam beruvchi, signallik vazifasini o’tovchi ta’sirlarga javob ta’siridan bo’lak narsa emas". 4 Yuksak tashkil topgan hayvonlarda sezuvchanlik taraqqiy etadi, sezgi organlari (a’zolari) tarkib topadi. Narsalarning aslida befarq, ya’ni organik ehtiyojlarni qondirmaydigan belgilari (hidlari, shakllari, ranglari) signallik ahamiyatiga ega bo’ladi. Shu sababdan hatto eng sodda hayvon ham ma’lum sharoitda faqat biotik qo’zg’atuvchilarga emas, balki ayni shu konkret vaziyatda biotik qo’zg’atuvchining paydo bo’lganidan signal beruvchi abiotik, indifferent qo’zg’atuvchilarga ham javob bera boshlashi mumkin. Yashash usulining o’zgarishi bilan ko’p xo’jayrali organizmlarda tanalarining tuzilishi ham murakkablashib boradi, ma’lum turdagilarni aks ettiruvchi maxsus organlar - sezgi organlari rivojlanadi, aks ettirish shakllari ham anchagina murakablashadi. Nerv sistemasi taraqqiyoti sezgi nerv sistemasi taraqqiyoti, sezgi organlarning taraqqiyoti shu bilan birga hayvonlarning hayot kechirishi tarziga 4 Leont’ev А.N. Problemi razvitiya psixiki .-М., МGU,2000. s. 56 b 15 moslashuvchanlik, ijro qiluvchanlik bilan birga, axborot olish jarayonida bevosita ishtirok etadigan harakat organlari bilan mustahkam bog’langandir. Hayvonlar olamida aks ettirishning turli xildagi barcha shakllari orasidagi umumiylik va ularning hatti-harakatlarining mexanizmlarini hisobga olgan xolda hayvonlarning instinktiv harakatlari, ko’nikmalar va aqliy (intellektual) hatti-harakatlari farqlanadi. Yüklə 1,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|