Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Civ
ə nin substratlarda yol veril ə n miqdar ı . Civ ə nin insan orqanizmin ə t ə sirini öyr ə n ə rk ə n onun qan, sidik v ə saçlarda olan miqdar ı n ı n t ə yini metodlar ı ndan istifad ə edilir. Civ ə nin 100 ml qanda miqdar ı ad ə t ə n 0,3-1,6 mkq aras ı nda olur, lakin çoxlu miqdarda d ə niz m ə hsullar ı ndan istifad ə ed ə n adamlarda bu göst ə rici 12,7 mkq-a q ə d ə r çoxal ı r (c ə dv ə l 12.2) Krevetl ə rd ə (x ı rda d ə niz x ə rç ə ngi) xüsus ə n çox civ ə toplan ı r. C ə dv ə l 12.2 Metal civ ə nin (X) v ə metilciv ə nin (XX) insan ı n sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri (Toxicological Profile for Mercury USA (ATSDR, 1999 –cu ilin m ə lumat ı ) Effekt Daxil olma yolu inqalyasiya perorol perkussiya Ölüml ə n ə tic ə l ə nir X/XX -/XX - K ə skin z ə h ə rl ə nm ə X/- -/XX X/- Xroniki z ə h ə rl ə nm ə X/XX -/XX X/XX İ mmun sisteminin po- zulmas ı X/- - X/- Nefroloji pozuntu X/XX -/XX X/- Reproduktiv pozuntu X/- - - Zehni inki ş af ı n azalmas ı X/- -/XX - Genotokisiki effektl ə r X/- -/XX - C ə dv ə l 12.3 Qanda civ ə nin miqdar ı v ə onun insan sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri 100 ml qanda civ ə nin miqdar ı , mkq Effekt 24,0 H ə ssasl ı ğ ı n azalmas ı 2,0 Qad ı nlar üçün yol veril ə n s ə viyy ə 1,5 İş çil ə r üçün i ş h ə ft ə sinin sonunda yol veril ə n s ə viyy ə 0,2 Bal ı qdan istifad ə etm ə y ə nl ə r üçün fon s ə viyy ə si İ stehsalatda civ ə il ə t ə masda olmayan şə xsl ə r üçün sidikd ə civ ə nin t ə bii (fon) miqdar ı orta hesabla 5,6 mkq/l t əş kil edir. Civ ə il ə t ə masda olan i ş çil ə rd ə is ə civ ə intoksikasiya simptomu sidikd ə civ ə nin miqdar ı 50-70 mkq/l olduqda mü ş ahid ə olunur. Odur ki, yol veril ə n s ə viyy ə nin 40-50 mkq/l-d ə n art ı q olmamas ı tövsiy ə edilir. Bu ə m ə k gigiyenaç ı lar ı n ı n Amerika assosiasiyas ı n ı n t ə klifl ə ri il ə uy ğ un g ə lir, ona ə sas ə n i ş zaman ı sidikd ə civ ə nin miqdar ı 50 mkq/l-i v ə i ş gününün sonunda 15 mkq/l-i keçm ə m ə lidir. Epidemiologiyada h ə m d ə civ ə nin saçlarda toplanmas ı n ı n öyr ə nilm ə si üzr ə t ə dqiqatlar apar ı l ı r. Civ ə b ə rab ə r sur ə td ə udulduqda onun orqanizmd ə , o cüml ə d ə n saçlarda miqdar ı tez art ı r. Bal ı qla praktiki olaraq qidalanmayan insanlar ı n saçlar ı nda metilciv ə nin miqdar ı t ə xmin ə n onun orqanizmd ə ki miqdar ı n ı n 20-25%-ni t əş kil edir v ə bir qayda olaraq 1-4 mkq/q- ı keçmir. D ə niz m ə hsullar ı il ə bol olan rayonlarda ya ş ayan insanlar ı n ham ı s ı n ı n saç ı nda civ ə metilciv ə şə klind ə olur. ÜST-nin tövsiy ə sin ə ə sas ə n saçlarda civ ə nin miqdar ı 10 mkq/q- d ə n art ı q olmamal ı d ı r. Civ ə nin t ə sirind ə n ba ş ver ə n x ə st ə likl ə r . 12.4 sayl ı c ə dv ə ld ə b ə zi ölk ə l ə rd ə t ə rkibind ə metilciv ə olan m ə hsullarla z ə h ə rl ə nm ə n ə tic ə sind ə ə halinin ölüm v ə x ə st ə lik hadis ə l ə rinin miqdar ı verilir. Ə halinin metilciv ə il ə ilk kütl ə vi xroniki z ə h ə rl ə nm ə si 1950-ci ill ə rd ə Yaponiyada qeyd ə al ı nm ı ş d ı r. 172 «Çisso» kompaniyas ı n ı n t ə rkibind ə civ ə olan çirkab sular ı n ı n Minamata buxtas ı na at ı lmas ı civ ə nin metilciv ə y ə transformasiyas ı na s ə b ə b olmu ş v ə bunun n ə tic ə sind ə orada bal ı qla qidalanan yerli ə hali z ə h ə rl ə nmi ş dir. C ə dv ə l 12.4 Metilciv ə il ə z ə h ə rl ə nm ə hadis ə l ə ri Ölk ə (metilciv ə nin daxil olma m ə nb ə yi) İ l Say ölüm x ə st ə lik 1 2 3 4 Yaponiya, Minamata (d ə niz m ə hsullar ı ) 1956 76 2262 İ raq (civ ə t ə rkibli pestisidl ə rl ə d ə rmanlanm ı ş tax ı l) 1961 35 321 Şə rqi Pakistan (d ə rmanlanm ı ş tax ı l) 1963 4 34 Qvetemala (d ə rmanlanm ı ş tax ı l) 1966 20 45 Yaponiya, Niqata (d ə niz m ə hsullar ı ) 1968 5 690 İ raq (d ə rmanlanm ı ş tax ı l) 1972 459 6350 1956-c ı ild ə ə vv ə l u ş aqlar (m ə rk ə zi sinir sisteminin), sonra is ə böyükl ə r (h ə r ə k ə t uy ğ unlu ğ unun pozulmas ı , e ş itm ə qabiliyy ə tinin pisl əş m ə si, h ə ssasl ı ğ ı n itirilm ə si) diaqnozdan keçirilmi ş dir. Görü ş dair ə sinin q ı salmas ı , ə z ə l ə riqidnostu, yüks ə k emosiyan ı n oyanmas ı a ş kar edilmi ş dir. Z ə r ə rç ə kmi ş adamlar ı n ham ı s ı Minamata körf ə zind ə tutulmu ş bal ı q v ə molyuskalarla qidalanm ı ş d ı r. H ə r ə k ə t koordinasiyas ı n ı n pozulmas ı pi ş ik v ə qu ş larda da mü ş ahid ə olunmu ş dur. Onlarla insan ölmü ş , bir çoxlar ı sinir sistemind ə a ğ ı r z ə d ə l ə r alm ı ş d ı r. 1955- 1959-cu ill ə rd ə Minamatada do ğ ulan h ə r üç u ş aqdan birind ə m ə rk ə zi sinir sisteminin pozulmas ı , fiziki v ə ə qli inkia ş f ı n k ə nara ç ı xmas ı mü ş ahid ə olunmu ş dur. Bu faci ə nin n ə tic ə l ə ri neç ə -neç ə ill ə r davam etmi ş dir, 12 mind ə n art ı q adam körf ə z ə 200-d ə n 600 tona q ə d ə r civ ə ni körf ə z ə atan kimya mü ə ssis ə l ə rin ə öz iddialar ı n ı bildirdil ə r. Bir neç ə ild ə n sonra analoji v ə ziyy ə t Yaponiyan ı n dig ə r şə h ə ri – Niiqatada t ə krar olundu. Bel ə v ə ziyy ə t Kolumbiyada (Kartaxena körf ə zi) ba ş vermi ş dir. İ nsanlar ı n metilciv ə il ə z ə h ə rl ə nm ə si civ ə t ə rkibli funqusidl ə rl ə d ə rmanlanm ı ş (çirkl ə ndirilmi ş ) tax ı ldan bi ş irilmi ş çör ə kl ə qidalanmas ı il ə ə laq ə dar ba ş vermi ş dir ( İ raq, Qvatemala, Şə rqi Pakistan) (c ə dv ə l 12.4). Civ ə il ə çirkl ə nmi ş artmosfer havas ı n ı n t ə siri civ ə t ə rkibli lampalar istehsal olunan Saranski şə h ə rinin yax ı nl ı ğ ı nda ya ş ayan u ş aqlarda x ə st ə likl ə rin artmas ı na v ə civ ə istehsal olunan dünyada n ə h ə ng say ı lan Nikitov zavodunun (Ukrayna) yan ı nda ya ş ayan qad ı nlarda reproduktiv sa ğ laml ı ğ ı n pozulmas ı na s ə b ə b olmu ş dur. 12.1.3.Kadmium (Cd) Kadmiumun ə traf mühitd ə yay ı lmas ı lokal xarakter da ş ı y ı r. O, ə traf mühit ə metallurgiya istehsal ı n ı n tullant ı lar ı il ə , qalvanik istehsal ı n ı n çirkab sular ı il ə (kadmiumlamadan sonra), kadmium t ə rkibli stabilizatorlar, piqmentl ə r, boyalar istifad ə olunan istehsal sah ə l ə rind ə n v ə fosfat gübr ə l ə rind ə n istifad ə edilm ə si n ə tic ə sind ə daxil olur. Bundan ba ş qa, kadmium iri şə h ə rl ə rin havas ı nda t ə k ə rl ə rin sürtülm ə si, b ə zi plastik m ə mulatlar ı n, boyalar ı n v ə yap ı ş d ı r ı c ı materiallar ı n eroziyas ı n ə tic ə sind ə mövcuddur. Orqanizm ə daxil olan ə lav ə kadmium m ə nb ə yi siqaret ç ə kilm ə si say ı l ı r. Bir siqaretin t ə rkibind ə 1-2 mkq kadmium olur v ə onun 10%- ə q ə d ə ri t ə n ə ffüs orqanlar ı na daxil olur. Gün ə rzind ə 30 ə d ə d siqaret ç ə k ə n adam ı n orqanizmind ə 40 il ə rzind ə 13-52 mkq kadmium toplan ı r, bu qida il ə orqanizm ə daxil olan miqdardan art ı qd ı r. İ çm ə li suya kadmium istehsalat tullant ı lar ı il ə çirkl ə nmi ş su m ə nb ə l ə rind ə n, suhaz ı rl ı ğ ı m ə rh ə l ə sind ə reagentl ə rd ə n, h ə mçinin su k ə m ə ri konstruksiyalar ı n ı n miqrasiyas ı n ə tic ə sind ə daxil olur. Su il ə orqanizm ə daxil olan kadmiumun pay ı ümumi sutkal ı q dozan ı n 5-10%-i t əş kil edir. Atmosfer havas ı nda kadmiumun normativi 0,3 mkq/m -3 , su m ə nb ə l ə ri suyunda 0,001 mq/l, torpaqda – qumlu v ə qumluca tur ş v ə neytral torpaqlarda uy ğ un olaraq 0,5, 1,0 v ə 2 mq/kq t əş kil edir. ÜST-nin tövsiy ə sin ə ə sas ə n kadmiumun YVS (yol veril ə n s ə viyy ə si) h ə ft ə ə rzind ə b ə d ə n kütl ə sinin 7 mkq/kq t əş kil edir. Kadmiumla çirkl ə nm ə m ə nb ə l ə ri yerl əşə n ə razil ə rd ə , onun çirkl ə nmi ş sah ə l ə rd ə bec ə ril ə n k ə nd t ə s ə rrüfat ı m ə hsullar ı ndan izafi daxil olma ehtimal ı n ı n ə z ə r ə almaq laz ı md ı r. M ə s ə l ə n, kadmiumun yol veril ə n s ə viyy ə ni 173 keçm ə si Belova şə h ə rind ə sink ə rid ə n zavodun yax ı nl ı ğ ı nda bec ə ril ə n Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|