Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Biosubstratlarda yol veril ə n miqdar ı
- Kadmiumun sa ğ laml ı ğ a t ə siri.
- Arsenin ə traf mühitd ə miqdar ı
| t
ə r ə v ə zd ə qeyd ə al ı nm ı ş d ı r. Kirovoqrad, Qornyak, Kamensk-Uralsk, Çelyabinsk, Vladiqafqaz şə h ə rl ə rinin v ə m ə d ə nl ə rin yax ı nl ı ğ ı nda yerl əşə n ya ş ay ı ş m ə nt ə q ə l ə ri ə razisind ə ki torpaqlarda kadmiumun ə n yüks ə k orta miqdar ı a ş kar edilmi ş dir. Biosubstratlarda yol veril ə n miqdar ı . Kadmiumun ə halinin sa ğ laml ı q v ə ziyy ə tin ə t ə sirini t ə yin etm ə k üçün biomonitorinqd ə n geni ş istifad ə olunur. Ə sas diaqnostik mühit sidik say ı l ı r, ondan kadmiumun orqanizm ə ifrazat ı gedir. Sidikd ə kadmiumun yolveril ə n s ə viyy ə miqdar ı 1970-ci ild ə ilk d ə f ə Yaponiyan ı n S ə hiyy ə Nazirliyi t ə r ə find ə n mü ə yy ə n edilmi ş dir (9 mkq/l). Sonralar AB Ş - ı n ə m ə k gigiyenas ı Assosiasiyas ı daha a ş a ğ ı göst ə rici – 5 mkq/q kreatinin (7 mkq/l sidikd ə ) v ə qanda – 5 mkq/l t ə klif etmi ş dir. Kadmiumun sa ğ laml ı ğ a t ə siri. Orqanizmd ə kadmiumun saxlanmas ı na insan ı n ya ş ı t ə sir göst ə rir. U ş aq v ə yeniyetm ə l ə rd ə onun sorulma d ə r ə c ə si böyükl ə rd ə oldu ğ undan 5 d ə f ə yüks ə kdir. Kadmium a ğ ciy ə r v ə m ə d ə - ba ğ ı rsaq trakt ı ndan absorbsiya olunaraq bir neç ə d ə qiq ə d ə n sonra qanda mü ə yy ə n edilir, lakin onun s ə viyy ə si ilk sutkalar ə rzind ə tez azal ı r. O, kanserogen (2A qrupu), qonadotrop, embriotrop, mutagen v ə nefrotoksiki t ə sir ə malikdir. H ə tta a ş a ğ ı s ə viyy ə çirkl ə nm ə d ə kadmiumun ə hali üçün ə lveri ş siz t ə sirinin real t ə hlük ə yaratmas ı bu metal ı n yüks ə k bioloji kumulyasiyas ı (toplanmas ı ) il ə ə laq ə dard ı r. İş çi zonas ı nda yüks ə k konsentrasiyal ı kadmiumla q ı sa kontaktda olduqda yüngül fibroza, a ğ ciy ə r v ə qaraciy ə rin funksiyas ı n ı n davaml ı pozulmas ı na s ə b ə b olur. Orqanizm ə inhalyasiya (n ə f ə salma) yolu il ə daxil olan kadmiumun 50%- ə q ə d ə ri a ğ ciy ə rl ə rd ə çökür. Kadmiumun a ğ ciy ə rl ə rd ə udulma d ə r ə c ə si birl əş m ə l ə rin h ə ll olma d ə r ə c ə sind ə n, onun dispersliyind ə n v ə t ə n ə ffüs orqanlar ı n ı n funksional v ə ziyy ə tind ə n as ı l ı d ı r. M ə d ə -ba ğ ı rsaq yolunda (trakt ı nda) kadmium orta hesab- la 5% absorbsiya olunur, odur ki, qida il ə orqanizmin toxumalar ı na az miqdarda kadmium daxil olur. Kadmiumun h ə d ə f orqanlar ı qaraciy ə r, böyr ə kl ə r, ilik, sperma, boruvari sümükl ə r v ə qism ə n dalaq hesab olunur. Kadmium ə sas ə n qaraciy ə rd ə toplan ı r, onun orqanizmd ə olan ümumi miqdar ı n ı n 30%-ni t əş kil edir. Kadmiumla xroniki z ə h ə rl ə nm ə nin ə n a ğ ı r formas ı İ tay- İ tay x ə st ə liyi say ı l ı r. Bu x ə st ə lik ilk d ə f ə Yapo- niyada a ş kar olunmu ş dur. Uzun ill ə rd ə n b ə ri ə hali m ə d ə nd ə n kadmium dü şə n çay ı n suyu il ə suvar ı lan tarlada bec ə ril ə n düyü il ə qidalan ı rd ı . Burada bec ə ril ə n düyünün t ə rkibind ə kadmiumun miqdar ı 1 mkq/q-a çataraq, orqanizmd ə 300 mkq- ı keçir. Vitaminin v ə kalsiumun çat ı ş mazl ı ğ ı , h ə mçinin hamil ə lik dövründ ə z ə ifl ə m ə si il ə ə laq ə dar ya ş ı 45-i keçmi ş qad ı nlarda bu x ə st ə liyin ə m ə l ə g ə lm ə sin ə patogenetik faktor s ə b ə b olmu ş dur. İ tay-itay x ə st ə liyi skeletin deformasiyas ı il ə boyun q ı salmas ı , beld ə v ə ayaq ə z ə l ə l ə rind ə a ğ r ı lar, x ə st ə l ə rd ə «örd ə k yeri ş i» il ə xarakteriz ə olunur. Kadmiumun kanserogen effekti bu metal ı n istehsal ı il ə m əşğ ul olan f ə hl ə l ə rd ə x ə rç ə ng x ə st ə liyinin ə m ə l ə g ə lm ə sind ə t ə zahür olunur. 12.1.4. Arsen (As) Bu metal şə rti olaraq esensial mikroelementi say ı l ı r. T ə bii halda onun bioloji transformasiyas ı n ı n n ə tic ə si metill əş mi ş birl əş m ə l ə ri hal ı nda mövcuddur. Arsen ə traf mühit ə at ı nt ı lar, çirkab sular ı v ə metallurgiya istehsal ı tullant ı lar ı (xüsusil ə mis v ə q ı z ı l ə rintil ə rind ə n), d ə ri v ə azot gübr ə l ə ri zavodlar ı ndan, h ə mçinin arsent ə rkibli kömürün yand ı r ı lmas ı ndan, insektofunqisidl ə rin istehsal ı v ə istifad ə si zaman ı at ı l ı r. Mü ə yy ə n şə raitl ə rd ə o, dib çöküntül ə rind ə n maye fazaya miqrasiya ed ə r ə k, s ə thi su m ə nb ə l ə rini çirkl ə ndirir. Rusiyada arsenin ortasutkal ı q YVK havada 0,3 mkq/m 3 , su m ə nb ə l ə ri sular ı nda 10 mkq (s ə hiyy ə - toksikoloji göst ə rici), qumlu v ə qumluca torpaqda 2 mq/kq, tur ş torpaqda 5 mq/kq, neytral torpaqda 10 mq/kq t əş kil edir. Qida m ə hsullar ı üçün ortasutkal ı q YVK mq/kq hesab ı il ə a ş a ğ ı dak ı kimidir: tax ı l, qrupa, un – 0,2-03; t ə r ə v ə z v ə meyv ə l ə r – 02; ə t v ə bal ı q – 0,1; ş irinsu bal ı ğ ı – 1,0; d ə niz bal ı ğ ı -5,0; u ş aq qida m ə hsullar ı – 0,05- 0,5. ÜST-in tövsiy ə sin ə gör ə içm ə li suda arsenin miqdar ı 50 mkq/l; arsenin qeyri-üzvi birl əş m ə l ə rinin yol veril ə n dozas ı 2 mkq/kq kütl ə göst ə rilir. Arsenin ə traf mühitd ə miqdar ı . Atmosfer havas ı nda arsenin miqdar ı k ə nd rayonlar ı nda 0,001-0,01 mkq/m -3 , şə h ə rl ə rd ə 0,003-0,01 mkq/m -3 - ə çat ı r. Yüks ə k konsentrasiyal ı arsen t ə rkibli kömürün yand ı r ı lmas ı zaman ı atmosferd ə onun miqdar ı xeyli yüks ə kdir. Rusiya şə h ə rl ə rinin hava hövz ə sin ə h ə r il 1,0-1,5 min ton ar- sen daxil olur. Burada ə sas tullant ı m ə nb ə l ə ri Krasnouralski, Kirovqrad, Revde, Karaba ş dak ı mis ə rid ə n zavodlar v ə Novosibirsk, Çelyabinsk, Yuxar ı Uraldak ı metallurgiya zavodlar ı d ı r. Ə ks ə r su hövz ə l ə rinin suyunda arsenin konsentrasiyas ı YVK-nin s ə viyy ə sind ə n çox olmur, lakin b ə zi regionlar ı n yeralt ı sular ı nda o, xeyli art ı q ola bil ə r. Bu, sular ı n arsen il ə z ə ngin t ə bii xam m ə d ə nl ə rd ə n keçm ə si il ə ə laq ə dard ı r. M ə s ə l ə n, Da ğ ı stan ı n b ə zi rayonlar ı n ı n ə razisind ə yeralt ı artezian quyular ı ndak ı içm ə li suda arse- nin miqdar ı 500 mkq/l- ə çat ı r, y ə ni YVK-dan 50 d ə f ə art ı qd ı r. AB Ş - ı n b ə zi rayonlar ı , Alyaska, Çili, Argentina, 174 Hindistan, Rum ı niya, Macar ı stan, Tayvan adas ı v ə b. ə razil ə rd ə yeralt ı sularda arsenin t ə bii miqdar ı xeyli çox- dur. İ çm ə li suda arsenin konsentrasiyas ı n ı n yüks ə k olmas ı su hövz ə l ə rinin s ə naye çirkab sular ı il ə çirkl ə nm ə si n ə tic ə sind ə v ə ya arsent ə rkibli reagent qar ı ş ı ql ı (m ə s. ammonium-sulfat) pestisidl ə rd ə n istifad ə edilm ə sil ə d ə ba ğ l ı d ı r. Arsen üç v ə be ş valentli halda, h ə mçinin üzvi formada ola bil ə r. Üçvalentli birl əş m ə l ə ri ad ə t ə n be ş valentlil ə rd ə n daha toksik olur. Rusiyan ı n s ə naye rayonlar ı n ı n Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|