Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
C ə dv ə l 12.1 Qur ğ u ş unun u ş aq v ə böyükl ə rin sa ğ laml ı q v ə ziyy ə tin ə t ə siri (AB Ş -da x ə st ə likl ə r ə n ə zar ə t M ə rk ə zinin m ə lumat ı na ə sas ə n, 1993) 100 ml qanda qur ğ u ş unun konsentrasiyas ı U ş aqlar Böyükl ə r 1 2 3 150 Ölüml ə n ə tic ə l ə nir Qur ğ u ş unla z ə h ə rl ə nm ə 50-100 Ensefalopatiya, nefropatiya, anemiya, kolik Enselopatiya, anemiya, öm- rün q ı salmas ı , hemoqlobin sintezinin azalmas ı 40 Hemoqlabin sintezinin azal- mas ı Periferik nevropatiya, son- suzluq (ki ş il ə rd ə ), nefro- patiya 30 Metabolizmin a ş a ğ ı dü ş m ə si Ki ş il ə rd ə sisfolik t ə zyiqin yüks ə lm ə si, e ş itm ə qabiliy- y ə tinin a ş a ğ ı dü ş m ə si 20 Ə s ə b vektoru keçiriciliyinin v ə protoporfirin eritrositinin yüks ə lm ə si Eritrosit protonorfirinin yüks ə lm ə si 10 İ Q göst ə ricisinin, e ş itm ə qabiliyy ə tinin, böyüm ə sür ə tinin a ş a ğ ı dü ş m ə si Hipertenziya Saçlarda qur ğ u ş unun miqdar ı . Onun t ə sir göst ə ricisi olmasa da, bir s ı ra ölk ə l ə rd ə ekoloji-epidemioloji t ə dqiqatlar apard ı qda, u ş aq v ə böyükl ə rin saçlar ı nda qur ğ u ş unun konsentrasiyas ı n ı n t ə yini metodlar ı ndan istifad ə olunur. Bel ə ki, i ş çi personal ı n ı n saçlar ı nda qur ğ u ş unun miqdar ı 70 mkq/q-dan (100 ml qanda 40 mkq 170 konsentrasiyas ı na uy ğ un g ə lir) art ı q olmamal ı d ı r. U ş anlarda yol veril ə n konsentrasiya 8-9 mkq/q tövsiy ə olunmu ş dur, haz ı rda is ə onu u ş aqlarda 3 mq/q-a, böyükl ə rd ə is ə 6 mk/q-a q ə d ə r azaltmaq fikri ir ə li sürülür. 12.1.2. Civ ə (Hg) Ə n toksik metallardan biri olub, ə traf mühitd ə geni ş yay ı lm ı ş d ı r, trofik z ə ncird ə bioakkumlyasiya v ə h ə r ə k ə t etm ə qabiliyy ə tin ə malikdir. Civ ə nin qida z ə nciri üzr ə h ə r ə k ə tini sad ə şə kild ə a ş a ğ ı dak ı kimi göst ə rm ə k olar: su – dib çöküntül ə ri – biota (bentos, fito - zooplankton), bal ı qla qidalanan bal ı qlar v ə qu ş lar. Biokimy ə vi metill əş m ə prosesl ə ri n ə tic ə sind ə su sisteml ə rind ə ə m ə l ə g ə l ə n qur ğ u ş unun üzvi birl əş m ə l ə ri daha t ə hlük ə lidir. Civ ə ə traf mühit ə civ ə t ə rkibli filizl ə rin ç ı xar ı lmas ı v ə ə ridilm ə si, sulfid filizl ə rind ə n ə ridib ə lvan metallar ı n al ı nmas ı , filizd ə n q ı z ı l ə ld ə edildiyi, sellülozun a ğ ard ı lmas ı , xlor, kaustik, vinilxlorid, elektrik avadanl ı qlar ı n ı n (lampa, müxt ə lif c ə r ə yan m ə nb ə l ə ri), ölçü v ə n ə zar ə t cihazlar ı n ı n (termometr, monometr), civ ə t ə rkibli tibb preparatlar ı n ı n, sementin istehsal ı , civ ə t ə rkibli pestisidl ə rin istifad ə si, da ş kömür v ə mazutun yand ı r ı lmas ı zaman ı daxil olur. Tullant ı lar ı n yand ı r ı lmas ı zaman ı da ə traf mühit ə xeyli miqdarda civ ə daxil olur. Rusiyada s ə naye mü ə ssis ə l ə rind ə n atmosfer ə at ı lan civ ə nin miqdar ı t ə xmin ə n ild ə 10 ton t əş kil edir (Revic, Avaliani, Tixonova, 2004). Bu s ə naye c ə h ə td ə n inki ş af etmi ş dig ə r ölk ə l ə rin s ə nayesi t ə r ə find ə n at ı lan civ ə nin miqdar ı na uy ğ un g ə lir. Atmosfer havas ı nda civ ə nin YVK 0,3 mkq/m 3 , içm ə li suda 0,5 mkq/l, torpaqda is ə 2,1 mq/kq t əş kil edir. Ə traf mühitd ə civ ə nin miqdar ı . Civ ə atmosfer havas ı nda ə ks ə r ə n qaz şə killi formada olur. Civ ə nin torpaqda toplanmas ı üzvi karbon v ə kükürdün miqdar s ə viyy ə sin ə gör ə t ə yin edilir. Civ ə nin torpaqla ana süxurdan irs ə n keçmi ş t ə bii halda miqdar ı 0,02-d ə n 03 mq/kq aras ı nda t ə r ə ddüd edir, orta hesabla 0,06 mq/kq t əş kil edib torpaq tipind ə n as ı l ı d ı r. Şə h ə rl ə rd ə torpaqda civ ə nin miqdar ı çoxlu miqdarda müxt ə lif tullant ı lar ı n olmas ı il ə ə laq ə dar bir q ə d ə r çox olur. Civ ə suda üzvi v ə qeyri-üzvi v ə ziyy ə td ə ola bil ə r. İ çm ə li suda civ ə nin ə sas m ə nb ə yi çirkab sular ı il ə çirkl ə nmi ş su m ə nb ə l ə ri (m ə s ə l ə n, xlor-q ə l ə vi istehsal ı ), atmosfer v ə su haz ı rl ı ğ ı nda istifad ə edil ə n reagentl ə r hesab olunur. Quyu sular ı bilavasit ə quyu nasoslar ı vasit ə sil ə d ə çirkl ə n ə bil ə r. Su m ə nb ə l ə rinin sular ı nda civ ə nin YVK s ə hiyy ə -toksikoloji göst ə ricil ə rin ə gör ə 0,5 mkq/l t əş kil edir. Ə traf mühitd ə qeyri-üzvi civ ə metal üzvi birl əş m ə l ə r ə , o cüml ə d ə n yüks ə k z ə h ə rli metill əş mi ş civ ə y ə çevrilir. O, sü mühitind ə bioloji prosesl ə r n ə tic ə sind ə ə m ə l ə g ə lir v ə trofik z ə ncir ə daxil olaraq y ı rt ı c ı bal ı qlar ı n (akula, tuns, durnabal ı ğ ı ) v ə d ə niz m ə m ə lil ə rinin (suiti, balina) oraqizmind ə toplan ı r. İ nsan orqanizmin ə metil civ ə nin daxil olmas ı ə sas ə n bu m ə hsullardan isttifad ə edildikd ə ba ş verir. Toksiki madd ə l ə rin transs ə rh ə d keçm ə si, h ə tta Arktika regionu v ə dig ə r s ə naye m ə rk ə zl ə rind ə n çox uzaqda yerl əşə n ə razil ə rin sülar ı n ı civ ə il ə çirkl ə ndirir. Arktikan ı n ə traf mühitinin v ə ziyy ə tin ə n ə zar ə t v ə qiym ə tl ə ndiril ə n Beyn ə lxalq Proqam ı n m ə lumat ı na gör ə , bu regionda civ ə nin konsentrasiyas ı artmaqda davam edir v ə ş imal ə halisi u ş aqlar ı n ı n psixi-sinir sistemin ə ziyan vurur. Civ ə nin sa ğ laml ı ğ a t ə siri . Civ ə tiol z ə h ə ri s ı ras ı na aid olub, sulfohidrat qrupu zülal birl əş m ə l ə rini t ə crid ed ə r ə k, orqanizmin zülal mübadil ə sini v ə fermentasiya f ə aliyy ə tini pozur. Ə traf mühitd ə n qeyri-üzvi civ ə nin ə sas daxil olma yolu inhalyasiya hesab olunur. Atmosfer havas ı ndan insan orta hesabla sutka ə rzind ə t ə xmin ə n 1 mkq civ ə udur. Udulan civ ə buxar ı n ı n 80%- ə q ə d ə ri a ğ ciy ə rl ə rd ə saxlan ı l ı r v ə qana daxil olaraq tez oksidl əş ir. Orqanizm ə daxil olan civ ə nin ham ı s ı praktiki olaraq tez ionla ş ı r. İ çm ə li su il ə v ə qida m ə hsullar ı il ə orqanizm ə daxil olan civ ə nin üzvi birl əş m ə l ə ri daha t ə hlük ə li hesab olunur. Sutkada q ə bul edil ə n su il ə orqanizm ə 0,4 mkq-dan az civ ə daxil olur. İ stehsalatda civ ə il ə t ə masda olmayan civ ə nin ə sas m ə nb ə yi qida, ba ş l ı ca olaraq bal ı q v ə bal ı q m ə hsullar ı say ı l ı r. Yüks ə k çirkl ə nm ə y ə m ə ruz qalm ı ş rayonlarda bu m ə hsullarda civ ə nin sutkal ı q q ə bulu 300 mkq-a çata bil ə r, bu is ə metil civ ə il ə z ə h ə rl ə nm ə y ə s ə b ə b olur. Orqanizm ə buxar hal ı nda daxil olan civ ə tez cift (plasent) vasit ə sil ə keçir. Civ ə nin üzvi birl əş m ə l ə ri qeyri-üzvi birl əş m ə l ə r ə nisb ə t ə n orqanizmd ə uzun müdd ə t d ə yi ş m ə z halda qal ı r v ə hamatoensefalik v ə cift mane ə sind ə n gec keçir. Südver ə n analar ı n südünd ə civ ə birl əş m ə l ə ri toplana bilir, odur ki, balaca u ş aqlar ı n qan ı nda civ ə a ş kar edilir. Qeyri-üzvi civ ə nin yar ı mayr ı lmas ı dövrü t ə xmin ə n 80 sutka ç ə kir, daxil olan metilciv ə ninki is ə 600 sutkadan art ı q uzan ı r. Z ə h ə rl ə nm ə zaman ı civ ə nin paylanmas ı birl əş m ə l ə rinin xarakterind ə n v ə onlar ı n orqanizm ə daxil olma üsulundan as ı l ı d ı r, inhalyaisya (n ə f ə salma) yolu civ ə buxarlar ı daxil olduqda onun ə sas «deposu» böyr ə kl ə r say ı l ı r, bunun n ə tic ə sind ə «süleymani böyr ə k» v ə böyr ə k çat ı ş mazl ı ğ ı inki ş af edir. Civ ə h ə m d ə iliy ə daxil olur v ə sinir sistemini z ə d ə l ə yir. Bundan ba ş qa, N.A.Pavlovskinin (2002) m ə lumat ı na gör ə civ ə nin daima t ə siri immunitet çat ı ş mazl ı ğ ı n ı n inki ş af ı na apar ı r. Civ ə il ə t ə masda olan i ş çil ə rd ə , klinikalarda pe şə x ə st ə liyi kimi nevrasteniya, aqressivlik, ba ş a ğ r ı lar ı , yuxu v ə yadda ş poz ğ unlu ğ u üstünlük t əş kil edir. Bir q ə d ə r a ş a ğ ı s ə viyy ə d ə t ə sir n ə tic ə sind ə motor funksiyas ı n ı n, davran ı ş ı n v ə ə hvali-ruhiyy ə nin d ə yi ş m ə si, yüks ə k emosiyal ı q 171 mü ş ahid ə olunur. Qeyri-üzvi v ə üzvi civ ə nin müxt ə lif yolla daxil olmas ı ndan as ı l ı olaraq insan sa ğ laml ı ğ ı na t ə sir effekti 12.2 sayl ı c ə dv ə ld ə verilir. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|