Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Biolyuminessensiya
| Su hövz
ə l ə rinin i ş ı q rejimi. Suda i ş ı q havaya nisb ə t ə n azd ı r. Su hövz ə l ə rinin s ə thin ə dü şə n ş üalar ı n bir hiss ə si hava mühitin ə ə ks olunur. Gün əş in v ə ziyy ə ti a ş a ğ ı olduqca ş üan ı n ə ks olunmas ı gücl ə nir, odur ki, sualt ı günün uzunlu ğ u quruya nisb ə t ə n q ı sa olur. Müxt ə lif uzunluqlu dal ğ alar eyni udulmur: q ı rm ı z ı dal ğ alar suyun s ə thin ə yax ı n art ı q yox olur, halbuki göy- ya ş ı l dal ğ alar daha d ə rinliy ə keçir. D ə rinliy ə endikc ə toranl ı q okeanda ə vv ə lc ə ya ş ı l, sonra mavi, göy v ə göy- b ə növ şə yi r ə ng al ı r, sonra is ə daim zülm ə t-qaranl ı q olur. Buna uy ğ un olaraq okeanda ə vv ə lc ə ya ş ı l, sonra is ə qonur v ə q ı rm ı z ı yosunlar bir-birini ə v ə z edir. Dünya okean ı nda yosunlar i ş ı qlanma zonas ı nda m ə skunla ş ı r. Q ı rm ı z ı yosunlar daha d ə rinlikl ə r ə keçir, çox vaxt onlar 20-40 m, ə g ə r su çox safd ı rsa, 100-200 m d ə rinlikl ə rd ə rast g ə linir. D ə rinliy ə getdikc ə heyvanlar ı n da r ə ngl ə ri qanunauy ğ un olaraq d ə yi ş ir. Litoral v ə sublitoral zonalarda heyvanlar ı n r ə ngl ə ri daha parlaq v ə müxt ə lif olur. D ə rinlik v ə ma ğ ara orqanizml ə rinin piqmentl ə ri olmur. To- ran-qaranl ı q zonada q ı rm ı z ı r ə ng daha geni ş yay ı l ı b bu d ə rinlikd ə göy-b ə növ şə yi i ş ı ğ a ə lav ə hesab olunur. R ə ng ə gör ə ə lav ə ş üalar b ə d ə n t ə r ə find ə n tam udulur. Bu is ə heyvanlara dü ş m ə nind ə n gizl ə nm ə y ə imkan verir, bel ə ki, onlar ı n q ı rm ı z ı r ə ngi göy-b ə növ şə yi ş üalarda qara kimi görünür. Q ı rm ı z ı r ə ng toran-qaranl ı q zonas ı heyvanlar ı ndan olan d ə niz xan ı bal ı ğ ı , m ə rcan, x ə rç ə ngkimil ə r v ə b. üçün s ə ciyy ə vidir. 42 Su hövz ə l ə rinin üst qatlar ı nda i ş ı ğ ı n miqdar ı yerin en dair ə sind ə n v ə f ə sill ə rd ə n as ı l ı olaraq k ə skin d ə yi ş ir. Arktikada v ə Antarktikaya yax ı n su hövz ə l ə rind ə uzun qütb gec ə l ə ri fotosintez üçün faydal ı olan vaxt ı m ə hdudla ş d ı r ı r, q ı ş da donan su hövz ə l ə rind ə buz örtüyü i ş ı ğ ı n keçm ə sini ç ə tinl əş dirir. Okean ı n qaranl ı q d ə rinlikl ə rind ə orqanizmin görm ə m ə nb ə yi informasiyas ı kimi canl ı orqanizml ə r buraxd ı ğ ı i ş ı qdan istifad ə edirl ə r. Canl ı orqanizmin i ş ı qlanmas ı biolyuminessensiya adlan ı r. İş ı qver ə n (i ş ı qsaçan) növl ə r ə dem ə k olar ki, su heyvanlar ı n ı n bütün sinifl ə rind ə – b ə sit birhüceyr ə l ə rd ə n tutmu ş bal ı qlara kimi h ə tta bakteriyalar, ibtidai bitkil ə r v ə göb ə l ə kl ə rd ə rast g ə linir. Biolyuminessensiya y ə qin ki, evolyusiyan ı n müxt ə lif m ə rh ə l ə l ə rind ə ba ş vermi ş dir. Biolyuminessensiya heyvanlar ı n h ə yat ı nda ə sas ə n siqnal ə h ə miyy ə ti da ş ı y ı r. İş ı q siqnallar ı sürüd ə istiqam ə tl ə nm ə k (s ə mtl ə nm ə k), dig ə r cinsi c ə lb etm ə k, ş ikar ı (ovu) tovlamaq (aldad ı b ça ğ ı rmaq), maskalanmaq v ə ya yay ı nd ı rmaq (azd ı rmaq) m ə qs ə di da ş ı y ı r. İş ı qsaçma y ı rt ı c ı n ı n gözünü qama ş d ı rmaq v ə istiqam ə tini ça ş d ı rmaq, ondan qorunmaqda da istifad ə olunur. M ə s ə l ə n, d ə rinlikd ə ya ş ayan mür ə kk ə bböc ə yi (d ə niz mo- lyusku) dü ş m ə nind ə n xilas olunaraq i ş ı qlanan sekret ( ş ir ə ) buludu burax ı r, halbuki i ş ı ql ı sularda ya ş ayan növl ə r bu m ə qs ə dl ə qara mayed ə n istifad ə edir. Daima toranda v ə zülm ə t qaranl ı qda ya ş ayan hidrobiontlar ı n görm ə s ə mtl əş m ə si imkan ı n ı m ə hdudla ş d ı r ı r. İş ı q ş üalar ı n ı n suda tez sönm ə si il ə ə laq ə dar h ə tta yax ş ı inki ş af ed ə n görm ə orqanlar ı n ı n köm ə yi il ə yaln ı z yax ı n m ə saf ə d ə istiqam ə tl ə nm ə k mümkündür. S ə s suda havada oldu ğ undan daha tez yay ı l ı r. Hidrobiontlarda s ə sl ə istiqam ə tl ə nm ə görm ə y ə nisb ə t ə n daha yax ş ı inki ş af etmi ş dir. B ə zi növl ə r h ə tta çox a ş a ğ ı tezlikli (infras ə s) s ə sl ə ri e ş idir v ə f ı rt ı nadan ə vv ə l vaxt ı nda üst qatlardan daha d ə rin qatlara enir (m ə s. meduzalar). Su hövz ə l ə rinin bir çox sakinl ə ri – m ə m ə lil ə r, bal ı qlar, molyusklar, x ə rç ə ngkimil ə r özl ə ri s ə s verir. X ə rç ə ngkimil ə r b ə d ə nl ə rinin müxt ə lif hiss ə l ə rini bir-birin ə sürtm ə kl ə ;bal ı qlar üzücü kis ə l ə ri, udlaq di ş l ə ri, ç ə n ə l ə ri v ə dig ə r üsullarla s ə s ç ı xar ı rlar. S ə s siqnallar ı h ə r ş eyd ə n ə vv ə l növdaxili qar ş ı l ı ql ı ə laq ə , m ə s ə l ə n, sürüd ə istiqam ə tl ə nm ə k, dig ə r cinsin f ə rdl ə rini c ə lb etm ə k v ə zif ə si da ş ı y ı r v ə bu xüsus ə n bulanl ı q sularda v ə d ə rind ə qaranl ı q şə raitind ə ya ş ayan orqanizml ə rd ə yax ş ı inki ş af etmi ş dir. Bütün su heyvanlar ı na xas olan ə n q ə dim üsul mühitin kimy ə vi xass ə sini qavramaqd ı r. Bir çox bal ı qlar üçün xarakterik olan min kilometrl ə rl ə miqrasiya zaman ı ə sas ə n iy ə gör ə istiqam ə t götürür v ə çox d ə qiqlikl ə kürü qoymaq v ə ya kök ə lm ə yerl ə rini tap ı rlar. B ə zi hidrobiontlarda süzm ə (süzülm ə ) qidalanmaq tipi hesab olunur. Onlar suda h ə ll olunan üzvi m ə n şə li as ı l ı hiss ə cikl ə ri v ə bir s ı ra kiçik orqanizml ə ri süzdürür v ə ya çökdürür. Bel ə qidalanma tipind ə yem axtarmaq üçün böyük enerji s ə rfi t ə l ə b olunmur v ə b ə zi molyusklar, oturaq d ə risitikanl ı lar, polixet, plankton x ə rç ə ngcikl ə r v ə b. üçün s ə ciyy ə vidir. 1 m 2 sah ə d ə ya ş ayan midil ə r (d ə niz molyusku) manti bo ş lu ğ undan sutka ə rzind ə 150- 280 m 3 su ötür ə r ə k as ı l ı hiss ə cikl ə ri çökdürür. Ş irin suda ya ş ayan dafnil ə r, taygözl ə r v ə okeanda ə n kütl ə vi yay ı lan x ə rç ə ngciyin (Calanus finmarchicus) h ə r bir f ə rdi gün ə rzind ə 1,5 litr suyu süzg ə cind ə n keçirir. Okean ı n litoral zonas ı xüsusil ə süzücü orqanizml ə rl ə z ə ngin olub effektli t ə mizl ə yici sistem kimi f ə aliyy ə t göst ə rir. Yer üz ə rind ə da ş q ı nlar, güclü ya ğ ı ş lar, qar ı n ə rim ə si v ə b. s ə b ə bl ə rd ə n ə m ə l ə g ə l ə n çoxlu müv ə ə ti, d ə rin olmayan su hövz ə l ə ri mövcuddur. Bu su hövz ə l ə ri q ı sa müdd ə t mövcud olsalar da, orada çox müxt ə lif hidro- biontlar m ə skunla ş ı r. Bu quruyan hövz ə l ə rin sakinl ə rinin ümumi xüsusiyy ə ti q ı sa müdd ə t ə rzind ə çoxlu n ə sil verm ə k v ə uzun dövr susuzlu ğ a dözm ə kdir. Onlar ə lveri ş siz şə raitd ə n (susuz) ç ı xmaq üçün olduqca müxt ə lif üsullardan istifad ə ed ə r ə k sonrak ı ild ə yenid ə n n ə sil verm ə y ə ba ş lay ı r. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|