49
Tayqa ekosisteml
ə
rind
ə
mü
ə
yy
ə
n edilmi
ş
dir ki, quru sah
ə
l
ə
rd
ə
t
ə
xmin
ə
n h
ə
r 50-100 ild
ə
n bir, rütub
ə
tli
sah
ə
l
ə
rd
ə
is
ə
h
ə
r 150-300 ild
ə
n bir yan
ğ
ı
n t
ə
krar olunur (Korçagin, 1954). Yan
ğ
ı
nlar xüsusil
ə
aç
ı
qiyn
ə
li me
şə
ekosisteml
ə
rin
ə
(qara
ş
am v
ə
ş
am) güclü t
ə
sir göst
ə
rir. Odur ki, bu me
şə
l
ə
r yay
ı
lan regionlarda geni
ş
sah
ə
l
ə
r il-
kin me
şə
l
ə
rin daim
pirogen-diqressiv
variantlar
ı
ndan ibar
ə
tdir. Bu me
şə
l
ə
rin quru sah
ə
l
ə
rind
ə
yan
ğ
ı
nlar h
ə
r
20-25 ild
ə
n, rütub
ə
tli sah
ə
l
ə
rd
ə
is
ə
40-50 ild
ə
n bir t
ə
krar olunur (Utkin, 1965).
Şə
rqi Sibirin qara
ş
am
me
şə
l
ə
rind
ə
yan
ğ
ı
nlar münt
ə
z
ə
m ba
ş
verir, burada h
ə
tta
güclü yan
ğ
ı
ndan sonra da suksessiya prosesi cins
d
ə
yi
ş
m
ə
d
ə
n gedir. Y
ə
qin ki, bu hal suksessiyan
ı
n xüsusiyy
ə
ti olub qara
ş
am me
şə
ekosisteml
ə
rinin v
ə
onlar
ı
n
demudasiya kompleksl
ə
rinin q
ə
dimliyind
ə
n x
ə
b
ə
r verir.
Yarpaql
ı
(enliyarpaql
ı
) me
şə
l
ə
r zonas
ı
nda yan
ğ
ı
ndan sonra biotan
ı
n (ekosistemin) müv
ə
qq
ə
ti qrupla
ş
malar
ı
ə
vv
ə
l ç
ə
m
ə
n, sonra is
ə
tör
ə
m
ə
tipli me
şə
m
ə
rh
ə
l
ə
l
ə
ri keçirir. Y.Odum (1975) enliyarpaql
ı
me
şə
l
ə
rin areal
ı
daxilind
ə
pal
ı
d me
şə
l
ə
rinin yerind
ə
pirogen subklimaks tipli qrupla
ş
malar mü
ş
ahid
ə
olunur (tör
ə
m
ə
ç
ə
m
ə
n,
bozq
ı
r, yaxud
ş
am me
şə
si).
Bozq
ı
r zonan
ı
n ekosisteml
ə
rinin müasir görünü
ş
ü v
ə
t
əş
kili
ə
sas
ə
n antropogen faktorlar
ı
n t
ə
siri alt
ı
nda
t
əşə
kkül tapm
ı
ş
d
ı
r.
Yar
ı
ms
ə
hra kompleksl
ə
ri bozq
ı
rlarla müqayis
ə
d
ə
yan
ğ
ı
nlar
ı
n t
ə
sirin
ə
qar
ş
ı
az davaml
ı
d
ı
r. Bu
qrupla
ş
malar
ı
n
strukturuna pirogen t
ə
sir çox vaxt dönm
ə
y
ə
n v
ə
ya uzun müdd
ə
t b
ə
rpa olunmayan d
ə
yi
ş
ikliy
ə
s
ə
b
ə
b olur. Arid rayonlar
ı
nda pirogen diqressiya çox vaxt qumlar
ı
n sovrulma m
ə
nb
ə
yin
ə
çevrilir, burada
yan
ğ
ı
nlar s
ə
hrala
ş
maya s
ə
b
ə
b ola bil
ə
r. Güclü diqressiya zaman
ı
ayr
ı
-ayr
ı
sah
ə
l
ə
rd
ə
barxanlar
ə
m
ə
l
ə
g
ə
tirir.
Yan
ğ
ı
nlar
ı
n v
ə
intensiv mal-qara otar
ı
lmas
ı
n
ı
n yar
ı
ms
ə
hra ekosisteml
ə
rin
ə
m
ə
hvedici t
ə
siri v
ə
H
əş
t
ə
rxan qum
massivinin (2,2 mln. ha) yaranmas
ı
n
ı
buna misal göst
ə
rm
ə
k olar. Bunun ba
ş
lan
ğ
ı
c
ı
XIX
ə
srin ilk onillikl
ə
rind
ə
bir neç
ə
Kiçik Orda
n
ə
slinin bura köçm
ə
si
dövrün
ə
t
ə
sadüf edir. XX
ə
srin sonunda döy
ə
n
ə
kli v
ə
sovrulan
qumlar
ı
n sah
ə
si 30 d
ə
f
ə
y
ə
q
ə
d
ə
r artd
ı
.
Pirogen suksessiyalar geni
ş
yay
ı
lm
ı
ş
d
ı
r. Onlar
ı
n mövcudlu
ğ
u ekosistem s
ı
ralar
ı
n
ı
n müasir paylanmas
ı
nda
v
ə
t
ə
kamülünd
ə
yan
ğ
ı
nlar
ı
n rolunu t
ə
sdiql
ə
yir (Sannikov, 1981).