Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Suda bal ı q yoxdursa, onun su olmas ı na inanm ı ram, havada qaranqu ş
| h
ə yat t ə rzinin t əş kilind ə a ş a ğ ı dak ı faktorlar n ə z ə r ə al ı nmal ı d ı r : - insan ı n f ə rdi irsi xüsusiyy ə tl ə ri (morfofunksional tipi, yüks ə k ə s ə b f ə aliyy ə ti tipi, vegetativ ə s ə b nizamlanmas ı nda üstünlük t əş kil ed ə n mexanizm v ə s.); - insan ı n h ə yat ı nda t ə bii-ekoloji v ə sosial-ekoloji mühit şə raiti (ail ə -m ə i şə t v ə pe şə karl ı q f ə aliyy ə tind ə konkret h ə yat şə raiti); - insan ı n ya ş v ə cinsi m ə nsubiyy ə ti v ə sosial-iqtisadi h ə yat şə raiti (ail ə v ə ziyy ə ti, pe şə si, ə n ə n ə , ə m ə k v ə m ə i şə t şə raiti, maddi t ə minat ı v ə s.). Sa ğ lam h ə yat t ə rzin ə a ş a ğ ı dak ı faktorlar daxil edilm ə lidir: - optimal h ə r ə k ə t rejimi; - immunitet v ə möhk ə mlik t ə limi; - psixi-fizioloji t ə nziml ə nm ə ; - psixo-seksual v ə cinsi m ə d ə niyy ə t; - h ə yat ı n s ə m ə r ə li rejimi; Sa ğ lam h ə yat t ə rzi a ş a ğ ı dak ı m ə s ə l ə l ə rin h ə ll olunmas ı n ı t ə min edir: - risk faktorlar ı n ı n t ə sirini v ə x ə st ə liyi azald ı r v ə ya aradan qald ı r ı r, bunun n ə tic ə sind ə müalic ə y ə s ə rf olu- nacaq x ə rci azald ı r; - insan h ə yat ı n ı n sa ğ laml ı ğ ı na v ə ömrünün uzun olmas ı na s ə b ə b olur; - ail ə d ə yax ş ı qar ş ı l ı ql ı ə laq ə nin olmas ı n ı , u ş aqlar ı n sa ğ laml ı ğ ı n ı v ə x ə st ə liyini t ə min edir; - insan ı n özünü realla ş d ı rma t ə l ə bat ı n ı n t ə min olunmas ı n ı n ə sas ı say ı l ı r, yüks ə k sosial f ə all ı ğ ı v ə sosial nailiyy ə tl ə ri t ə min edir; 156 - orqanizmin yüks ə k i ş qabiliyy ə tin ə , i ş d ə yor ğ unlu ğ un azalmas ı na, yüks ə k ə m ə k m ə hsuldarl ı ğ ı na v ə bunun ə sas ı nda, yüks ə k maddi bollu ğ a s ə b ə b olur; - z ə r ə rli v ə rdi ş l ə rd ə n imtina etm ə k, aktiv istirah ə tin vasit ə v ə metodlar ı ndan istifad ə edib vaxt ı n s ə m ə r ə li istifad ə sini t əş kil etm ə y ə imkan yarad ı r; - h ə mi şə şə n, xo ş ə hvali-ruhiyy ə v ə optimizm t ə min edir. U ş aqlarda sa ğ lam h ə yat t ə rzini h ə l ə onlarda ə s ə b sistemi plastik olub, h ə yat yolu kifay ə t q ə d ə r davaml ı olmam ı ş dan formala ş d ı rmaq xüsusil ə vacibdir. Bu dövrd ə u ş aqlarda sa ğ lam h ə yat t ə rzini onlar ı n mara ğ ı istiqam ə tind ə yaratmaq laz ı md ı r. 157 Suda bal ı q yoxdursa, onun su olmas ı na inanm ı ram, havada qaranqu ş uçmursa, onun hava olmas ı na da inanm ı ram, v ə h ş i heyvana rast g ə linm ə y ə n, yaln ı z insan olan me şə y ə me şə dem ə k olmaz. M.M.Pri ş vin II H İ SS Ə Ə TRAF MÜH İ T V Ə İ NSAN 158 XI F Ə S İ L Ə TRAF MÜH İ T İ N Ç İ RKL Ə NM Ə S İ V Ə ONUN Ə HAL İ N İ N SA Ğ LAMLI Ğ INA T Ə S İ R İ ATMOSFER HAVASINDA Ə N ÇOX YAYILAN Ç İ RKL Ə ND İ R İ C İ MADD Ə L Ə R V Ə ONUN İ NSAN SA Ğ LAMLI Ğ INA T Ə S İ R İ ASILI H İ SS Ə C İ KL Ə R Havada olan as ı l ı hiss ə cikl ə rin insan sa ğ laml ı ğ ı na neqativ t ə sir göst ə rm ə si h ə l ə çox yüzillikl ə r bundan ə vv ə l qeyd edilmi ş dir. Lakin son ill ə rin t ə dqiqatlar ı n ə tic ə sind ə as ı l ı hiss ə cikl ə rin insanlar üçün ciddi t ə hlük ə li olmas ı t ə sdiq edilmi ş dir. Atmosferd ə yüks ə k miqdarda as ı l ı hiss ə cikl ə rin mövcudlu ğ u il ə ə laq ə dar sutkal ı q ölüm hadis ə l ə rinin çoxalmas ı d ə qiq mü ə yy ə n edilmi ş dir. As ı l ı hiss ə cikl ə r dedikd ə , h ə r ş eyd ə n ə vv ə l atmosferd ə mövcud olan b ə rk hiss ə cikl ə r, havaya bilavasit ə dax- il olan atmosfer aerozollar ı v ə qazlar ı n kimy ə vi çevrilm ə l ə ri prosesind ə ə m ə l ə g ə l ə n b ə rk hiss ə cikl ə r n ə z ə rd ə tutulur, ax ı r ı nc ı tör ə m ə as ı l ı hiss ə cikl ə r adland ı r ı l ı r. Kömür, neft v ə benzinin yand ı r ı lmas ı iri as ı l ı hiss ə cikl ə ri (uçucu kül) ə m ə l ə g ə tirir. X ı rda hiss ə cikl ə r yanma zaman ı buxarlanan madd ə l ə rin kondensasiyas ı n ə tic ə sind ə ə m ə l ə g ə lir. Tör ə m ə as ı l ı hiss ə cikl ə r, h ə mçinin atmosfer havas ı nda mövcud olan kükürd v ə azot oksidl ə rinin reaksiyas ı n ə tic ə sind ə peyda olur. Mühüm as ı l ı hiss ə cikl ə r sulfat, nitrat ionlar ı , ammonyak ionlar ı , üzvi aerozol- lar, b ə rk kömür, müxt ə lif metallar v ə ba ş qalar ı ndan ibar ə tdir. Bel ə ki, havada dezinteqrasiya aerozollar ı (m ə s. sement zavodlar ı nda) v ə metallar ı n kondensasiya aerozollar ı (metallurgiya zavodlar ı nda ə m ə l ə g ə lir) ola bil ə r. As ı l ı hiss ə cikl ə rin ölçüsünü, onlar ı n t ə svirini v ə davran ı ş ı n ı , m ə n şə yini, h ə mçinin kimy ə vi t ə rkibin çökm ə (dü ş m ə ) vaxt ı n ı v ə ya hava mühitind ə qalma vaxt ı n ı v ə ə razid ə yay ı lmas ı n ı mü ə yy ə n etm ə k birinci d ə r ə c ə li ə h ə miyy ə t k ə sb edir. As ı l ı hiss ə cikl ə rin havada ölçüsü 0,01-d ə n 100 mkm aras ı nda d ə yi ş ir. Ölçüsü 10 mkm-d ə n iri olan hiss ə cikl ə r tez çökür, t ə mizl ə m ə apard ı qda onlar ı tutmaq olur. Kiçik hiss ə cikl ə r (0,01-0,1 mkm) hava nümun ə sind ə ad ə t ə n az miqdarda mü ə yy ə n edilir. Hiss ə cikl ə rin x ı rda fraksiyalar ı (0,1-2,5 mkm) havada toplan ı r v ə uzaq m ə saf ə l ə r ə apar ı la bilir. İ ri hiss ə cikl ə r (2 mkm-d ə n iri) qravitasiya çökm ə prosesind ə yer ə dü ş ür, lakin b ə z ə n kül ə yin t ə sirind ə n yuxar ı qal- xaraq havan ı n yenid ə n çirkl ə nm ə sin ə s ə b ə b olur. As ı l ı hiss ə cikl ə rin t ə rkibind ə z ə r ə rli mikroorqanizml ə r (bakte- riya, virus v ə göb ə l ə kl ə r) atmosferin bioloji çirkl ə nm ə sin ə s ə b ə b olur. Müxt ə lif ölçülü hiss ə cikl ə rin orqanizm ə t ə siri mexanizmind ə v ə t ə sir d ə r ə c ə sind ə prinsipial f ə rq mövcuddur. Analiz üçün nümun ə götür ə rk ə n selektiv impaktordan keç ə n aerodinamik diametri Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|