10
shunday emas). Tungi ilonlarning ko'z qorachig’i vertikal yoki yumaloq, ba'zan esa
gorizontal bo'lishi mumkin, kunduzgi ilonlarniki esa hamma vaqt yumaloq bo'ladi.
Ilonlarda hid bilish sezgisi yaxshi rivojlangan bo'lib, ular hatto sichqon bilan
kalamushni hidiga qarab ham ajrata oladi. Ularda
eshitish organi yaxshi
rivojlanmagan, tashqi eshitish teshigi bo'lmaydi. O'rta qulog’i sodda tuzilgan va
faqat ichki qulog’i yaxshi rivojlangan. Shuning uchun ham ilonlar odamning oyoq
tovushini eshitadi, biroq havoda tarqaladigan tovushlarni eshitmaydi. Bu tomondan
ular deyarli kar hisoblanadi. Demak, ilonlarni musiqa chalib o'ynatish haqidagi
afsonalar asossizdir. Bo’g’ma ilonlar bilan shaqildoq (chinqiroq) ilonlarda issiqni
sezish organi bo'lib, ular uzoqdan o’ljasining tanasidan
chiqayotgan haroratni
biladi. Bu organlar tashqi tomondan ikkita chuqurcha shaklida bo'ladi.
Ilonlar Antarktikada va dengizlardan tashqari barcha qit’alarda yashaydi.
Tropiklarda eng ko'p tarqalgan. Qutb doirasi ortidagi doimiy muzlik zonasiga faqat
oddiy qora ilon o'tib qoladi.
Ilonlar
faqat
jonivorlar
(chuvalchanglar,
o'rgimchaksimonlar,
ko’poyoqlilar,
hasharotlar, baliqlar, suvda
ham
quruqlikda yashovchilar,
toshbaqalar,
kaltakesaklar, ilonlar va sut emizuvchilar) bilan oziqlanadi. Suvli
mevalar, masalan, pomidorlarni yutib yuborgan xollari ham bo'lgan. Aftidan ular
organizmni suv bilan ta'minlash maqsadida shunday qilishsa kerak.
Jinsiy demorfizm unchalik sezilmaydi. Erkagining dumi urg’ochilarinikiga
qaraganda bir oz uzunroq. Ko'p turlarining urg’ochilari erkagidan yirikroq bo'ladi.
Tuxum qo'yib yoki tirik tug’ib ko'payadi. Ayrim turlari uchun bir marta
urug’lanish 3—5 yilgacha urug’langan tuxum qo'yish uchun yetarli bo'ladi. Bir
yilda bir marta tuxum qo'yadi. Bir galgi tuxum qo'yishda mayda turlari bittadan
3—4 tagacha, yiriklari bir necha o'nlab tuxum qo'yadi. Inkubatsiya davri bir oydan
2,5 oygacha davom etadi. Yosh ilonlar kattalariga
nisbatan ancha ochiq rangli
bo'ladi. Ular qishlashga ketgunga qadar tana bo'shliqiga kirib boradigan va
tuxumdan yangi chiqqan ilon massasining 30% ini tashkil qiladigan sariqlik xaltasi
qisobiga yashaydi. Ilonlar nisbatan uzoq yashaydi, biroq aniq ma'lumotlar yo'q.
O’zbekistonda bir qancha zaharli ilonlar tarqalgan bo’lib ular quyidagilar: