Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
[136]
Əsərdə yer alan hədislərin sayına gəldikdə, alimlər bu mövzuda ixtilaf etmişlər. Belə ki, İbn Həcərə görə əsərdə təkrarı ilə birlikdə 7.397 hədis vardır, amma bura müəlləq, məvquf və məqtu hədislər daxil deyildir. 535 Amma alimlərin çoxunun gəldiyi qənaət budur ki, Buxarinin bu əsərində təkrarilə birlikdə 9.082, təkrarsız isə 4.000-ə yaxın hədis vardır. 536
heç bir zəif (uydurma) hədis yoxdur. Amma buna baxmayaraq bəzi alimlərə görə Buxari, bəzən istidlal qəbilindən olan və bab başlığında (tərcümə) zəif hədislər də rəvayət etmişdir. O, burada bəzi hədisləri sənədsiz olaraq rəvayət etmişdir. 537
Bütün bu deyilənlərdən əlavə Buxarinin “əl-Camiüs-səhih” əsərini tənqid edən alimlər də vardır.Belə ki, bu əsəri ilk tənqid edən şəxslərdən biri, görkəmli alim və hədisşünas Daraqutni (öl. 385 h/q) olmuşdur. Böyük Hənəfi alimi Şeyx Cəmaləddin əl-Hənəfi yazır: “Hər kəs Buxarinin Səhih əsərinə baxsa, zındıqlığı qəbul etmiş olar.” 538
zəif ravilərdir. Hafiz bunlardan səksən ravini cərh edib. Buna bariz misal İbn Abbasın köləsi İkriməni göstərmək olar. O, dünyanı təfsir və hədislə doldurub. Halbu ki, bəzi alimləronun yalançı olduğunu deyiblər. Çünki o, xaricilərin görüşlərini mənimsəmişdir...” 539
olmayan hədisləri də əhatə edir. Hətta burada uydurma hədislərə də rast gəlinir. Bunun ən bariz misalı Peyğəmbər (s) sehrlənmişdir hədisidir.” Sonra müəllif Buxarinin adı çəkilən əsərindəki aşağıdakı ravilərin yalançı olduğunu vurğulayır: 1.İsmayıl bin Abdullah bin Üveys bin Malik 2.Ziyad bin Abdullah əl-Amiri 3.Həsən bin Müdrək əs-Sədusi 4.Həsən bin Zəkran 5.Sələmə bin Rəca ət-Təmimi. Həmçinin İbn Qəyyum əl-Cəvziyyə də bu “Səhih” əsərdə zəif hədislər olduğunu demişdir. 540 Bundan əlavə məşhur alimlərdən olan Seyid Şərəfuddin əl-Amili bu əsərdə də zəif hədislər olduğunu demişdir. 541
Əlbəttə ki, bütün bu deyilənlərə baxmayaraq “Səhihi-Buxari” əsəri hədis ədəbiyyatı tarixinin mühüm əsərlərindən biri kimi dəyərləndirilməli və onun hədisləri də saf-çürük edilkdikdən sonra ona əməl edilməlidir. Buxari bu əsərini tərtib edən zaman fiqhi qayələri əsas almış, bab başlıqlarını fiqhi bir anlam daşıyacaq tərzdə seçdiyi hədislərə tənzim etmişdir.
535
həmin mənbə 536
İ. Çakan, adı çəkilən əsəri, səh. 55 537
həmin mənbə, səh. 55 538
əl-Əzva alə sünnətil-Məhəmmədiyyə, səh. 286 539
əl-İmam əs-Sadiq vəl-məzahibil-ərbəə, c. I, səh. 77 540
İ. Canan, Hədis üsulu və hədis tarixi, səh. 189 541
Əbu Hüreyrə, səh. 78 [137]
“Səhihi-Buxari” üzərində aparılan tədqiqiatlar bu əsərdə 97 kitab (böyük fəsil) və 3.730 bab (kiçik fəsil) olduğunu xəbər verməkdədir. 542
Ümumiyyətlə, Buxarinin “Səhih” əsəri aşağıdakı mövzuları ehtiva etməkdədir: 1. Bədül-vəhy. 2. İman. 3. Elm. 4. Vüzu. 5. Qüsl. 6. Heyz. 7. Təyəmmum. 8. Salat. 9. Məvaqitüs-salat. 10. Azan. 11. Cümə. 12. Salatül-xauf. 13. Salatül-eydeyn. 14. Vitr. 15. İstisqa. 16. Küsuf. 17. Sücudul-Quran. 18. Təqsirüs-salat. 19. Təhəccüd. 20. Salat fi Məscidi Məkkə. 21. Əməl fis-Salat. 22. Səhv. 23. Cənaiz. 24. Zəkat. 25. Həcc. 26. Ümrə. 27. Mühsər. 28. Cazaus-səyd. 29. Fədailül-Mədinə. 30. Səvm. 31. Salatüt-təravih. 32. Fəzli leylətil-Qədr. 33. İtikat. 34. Buyu. 35. Salam. 36. Şufa. 37. İcarə. 38. Xəvalat. 39. Kəfalət. 40. Vəkalət. 41. Hərş və Muzarəə. 42. Şurb. 43. İstiqraz və ədaud-duyun. 44. Xusumat. 45. Luqata. 47. Məzalim və qəsb. 47. Şərikə. 48. Rəhn. 49. İtq. 50. Mükatəb. 51. Hibə. 52. Şəhadət. 53.Sülh. 54. Şurut. 55. Vasaya. 56. Cihad və siyər. 57. Fərzül-xüms. 58. Cizyə. 59. Bədül-xəlq. 60. Ənbiya. 61. Mənaqib. 62. Fəzailüs-səhabən-Nəbiyyi. 63. Mənaqibül-Ənsar. 64. Məğazi. 65. Təfsirül-Quran. 66. Fəzailül-Quran. 67. Nikah. 68. Talaq. 69. Nəfəqat. 70. Ətimə. 71. Əqiqə. 72. Zəbaib. 73. Əzahi. 74. Əşribə. 75. Mərzə. 76. Tibb. 77. Libas. 78. Ədəb. 79. İstizan. 80. Dəvat. 81. Riqaq. 82. Qədər. 83. Əyman və nuzur. 84. Kəffarat. 85. Fəraiz. 86. Hüdud. 87. Diyat. 88. İstitabətül-murtəddin. 89. İkrah. 90. Hiyəl. 91. Təbirür-rüya. 92. Fitən. 93 Əhkam. 94. Təmənni. 95. Əxbarul-ahad. 96. İtisam bil- kitab vəs-sünnə. 97. Tövhid. 543
Mənbələrin verdiyi məlumatlara görə Buxari bu əsərini on minlərcə tələbəyə oxumuşdur. 544
Lakin bu tələbələrdən yalnız bir neçəsinin ismi bilinməkdədir. Buxaridən rəvayət edənlərdən aşağıdakıları qeyd etmək olar: ət-Tirmizi, Müslim, Nəsai, İbrahim bin İshaq əl-Hərbi, Məhəmməd bin Dulabi, “Səhih”i isə Buxaridən son olaraq Mənsur bin Məhəmməd əl-Bəzdəvi rəvayət etmişdir. 545
Buxarinin “Səhih” əsəri üzərinə çoxlu şərhlər yazılmışdır. Hələ Buxaridən bir əsr keçməmiş onun üzərinə ilk şərhi əl-Xəttabi (388/998) “İlamüs-sünən” adlı şərhini yazmışdır. 546 Katib Çələbiyə görə Buxarinin “Səhih”i üzərinə 82 şərh yazılmışdır. Amma Katib Çələbidən sonrakı şərhlər də bir yerə toplansa, bunun 100-dən artıq olduğu məlum olacaqdır. Bu şərhlərdən bu gün əldə mövcud olanlar Kirmaninin (786/1384) “əl- Kəvakibüd-dürər”, İbn Həcərin (852/1448) “Fəthül-bari”, Əllamə Eyninin (855/1451) “Ümdətül-qari” və Qəstəlaninin (923/1517) “İrşadüs-sari” əsərləridir. Zeynəddin Əhməd bin Əhməd Əbdüllətif əz-Zəbidinin (893/1488) “ət-Təcridüs- sarih li əhadisil-camiis-səhihi Buxari” üzərinə yazılmış ixtisar bir əsərdir.
542 İ. Çakan, adı çəkilən əsəri, səh. 55 543 T. Koçyigit, Hədis istilahları, səh. 67 544 əs-Saati, əl-Fəthür-Rəbbani, c. I, səh. 15 545 S.əs-Saleh, adı çəkilən əsəri, səh. 321 546 İ. Çakan, adı çəkilən əsəri, səh. 59 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|