Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II. Azərbaycanca və Türkcə mənbələr
[427]
Bundan əlavə digər əhli-sünnə alimləri də zəif hədisə əməl olunmasının mümkünlüyündənbəhs etməkdədirlər. Belə ki, İbn Hümam (öl. 861 h. / 1457 m.) deyir: “Zəif hədislə müstəhəblik sabit olur.” Səxavi isə demişdir: “Şərtlər daxilində fəzilətlər haqqında zəif hədislə əməl etmək, cümhurun ittifaqınca caizdir.” 1510
Əhməd bin Hənbəl və Əbu Davud əs-Sicistani də demişlər: “Başqa hədis olmadığı təqdirdə əhkama aid məsələlərdə zəif hədisə əməl etmək caizdir.” 1511
Əhli-sünnə məzhəbli alimlərin bu və ya digər görüşləri onu göstərir ki, bəzi ixtilaflı məqamlar nəzərə alınmazsa, zəif hədisə əməl etmək caizdir və hətta bəzən müstəhəbdir. Bu barədə İsmayıl Lütfü Çakan yazır: “Zəif hədislə əməl etməyi mütləq olaraq qadağan edənlərin görüşləri zəifdir.” 1512
“Zəif hədislərə əməl olunmaz” sözü əhli-sünnənin məşhur alimlərindən olan Qazi Əbu Bəkr bin əl-Ərəbi, Şihab əl-Xəfaci və Cəlal əd-Dəvvaniyə məxsusdur. Bu alimlərin görüşü budur ki, zəif hədislər istər əməllərin fəzilətləri haqqında olsun, istərsə də halal və haram haqqında onlara əməl etmək caiz deyildir. 1513
Burada qeyd olunan mülahizələr onu göstərir ki, zəif hədislərə əməl etmək məsələsi çox problemli və münaqişəlidir. Lakin, məzhəb alimlərinin əksəriyyəti zəif hədislər barəsində orta yol tutmuşlar ki, bu da ən ədalətli və ən güclü yoldur. Bizim də mülahizələrimizə görə zəif hədisə uydurma və yalançı hökmü vermək doğru deyildir. Ona alimlərimizin verdikləri şərtlər daxilində əməl etməyin heç bir ziyanı yoxdur. Lakin, onların isbatlı və dürüst olmasını da demirik. Həqiqət budur ki, zəif hədislərə ehtiyat üzündən əməl olunar. Bu ehtiyat da ondan üz çevirməyin və zəif hədisin tərk edilməsinin qarşısını alır və ona əməl edilməsinin əslində qanuni olmasına zəmanət verir. Bunun bariz nümunəsini saqqal haqqında nəql olunan hədislərdə görməkdəyik. Belə ki, saqqal saxlamaq haqqında varid olan hədislər zəif hədislər cərgəsində yer tutur. Bu barədə əsrimizin tanınmış müctəhidlərindən mərhum Ayətullahül-üzma Seyid Məhəmməd Fəzlullah saqqal saxlamaq haqqında varid olan hədisləri zəif bilmişdir. 1514 Həmçinin dövrünün nəhəng azərbaycanlı fəqihi və“ustadül-müctəhidin” ləqəbli Seyid Əbülqasim Xoi də bu barədə əldə tutarlı dəlil olmadığından bu barədə nəql olunan hədisləri zəif bilmiş, lakin ehtiyat edərək saqqalın tamamilə qırxılmasına icazə verməmişdir. 1515
Bəlkə də bu və ya digər səbəblərdəndir ki, alimlər, xüsusən də əhli-sünnə alimləri zəif hədisə əməl etməyi müstəhəbb və məqbul bilmişlər. Həmçinin, şiə məzhəbli alimlərin də bir qrupu bu görüşü qəbul etməkdədir. Zəif hədisə əməl etməyin əleyhinə olan alimlər deyirlər ki, əməllərin fəzilətləri haqqında zəif hədislərə əməl etmək dində Allahın izn vermədiyi ibadət və qanunu ixtira etməkdir. Amma, əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi zəif hədislərə əməl etməyin lehinə olan alimlər demişlər ki, bu müstəhəblik şəriətin qaydalarına məlumdur və dini işlərdə ehtiyat etməyə bir dəlildir. Zəif hədislərə də
1510
İ. L. Çakan, Hədis üsulu, səh. 147 1511
A. Nəim, Təcrid tərcüməsi, səh. 343 1512
adı keçən əsər, səh. 147 1513
Prof. Dr. Nuriddin İtər, Mənhəcün-nəqd, səh. 294 1514
Əhli-beyt (ə) məzhəbində namaz və oruc, səh. 338-340, Bakı, 2007, mütərcim: X. Qurbanzadə 1515
həmin mənbə, səh. 338-340 [428]
əməl etmək bu qəbildəndir, yoxsa ki, zəif hədisə əməl etmək şəriətin isbatı üçün dəlil deyildir. Həmçinin zəif hədisə əməl etmək fikrimizcə müəyyən şərtlər daxilində olmalı, şəriət üçün bidətə səbəb olmamalı, güclü dəlilə qarşı olmamalıdır. Bundan başqa zəif hədislərə əməl etmək etiqadi məsələlərdə dəlil göstərilməməli, üsuliddinin və üsuli- şəriətin isbatında ondan yararlanmamalıdır. Amma bunlardan başqa əməli məsələlərdə bəzi alimlərin dedikləri kimi ona əməl etmək caizdir. Buna misal olaraq aşağıdakı bir hədisi göstərək. Belə ki, İbn Macə “Sünən” əsərində rəvayət edir: “Əbu Əhməd əl-Mərrar-bin Həmmuyə-Məhəmməd bin əl-Musəffa-Bəqiyyə bin əl-Vələd- Sovr bin Yəzid-Xalid bin Mədan-Əbi Umamə-Peyğəmbərdən (s) nəql edir: “Hər kəs iki bayram gecəsi oyaq qalıb ibadətlə məşğul olarsa, savabını Allah verəcək və qəlblərin öldüyü gün, onun qəlbi ölməyəcəkdir.” 1516
Bu hədisi təhlil edən Prof. Nuriddin İtər yazır: “Bu hədisin isnadındakı şəxslər güvəniləndirlər, yalnız Sovr bin Yəziddən başqa. O, bəzən Qədəri olmasında günahlandırılır, ancaq burada o, bidətçiliyi üzündən rəvayət etməyib və onun dəlili də tərk edilməyibdir. Məhəmməd bin Musəffa da doğruculdur, çox hədis rəvayət edəndir, hətta İbn Həcər onu “hafiz” deyə adlandırıb. Zəhəbi isə onun haqqında demişdir: Güvəniləndir və məşhurdur. Ancaq onun rəvayətləri içərisində münkərlər də vardır. Həmçinin hədisin sənədində Bəqiyyə bin əl-Vələd vardır və o, hafizlərin rəhbərlərindəndir, doğruculdur. Lakin, o, çox tədlis edəndir. O, burada öz hədisini eşitdiyini sübut etməmişdir və bu baxımdan hədis zəifdir.” 1517 Alimlər bu hədisi Allahın zikr edilməsi üçün iki bayram gecəsi və digər gecələrdə oyaq qalmağın müstəhəbb olduğunu qeyd etmişlər. Bu hədis zəif olsa da belə əməllərin fəzilətləri haqqında olduğundan ona əməl edilir demişlər və bu ən- Nurinin qərarıdır.” 1518
Biz bilirik ki, gecə qalxmaq və ibadət etmək Quranda və mütavatir sünnədə təşviq edilmişdir. Allaha yaxınlaşmaq, zikr və dua etmək, sevimli əməldir. Bu bütün vaxtlarda və hallarda belədir. Bu və ya digər hədislər onu göstərir ki, zəif hədis dində yeni bir qayda qoymur, əksinə insanları yaxşı əməllərə təşviq etməkdir. Deməli, bura qədər mənbələr əsasında araşdırdığımız mülahizələr onu göstərir ki, bütün məzhəblərdə zəif hədislərə əməl etmək mümkündür. Bu mövzunu Polad Səlahəddinin aşağıdakı fikri ilə qüvvətləndiririk: “Alimlərin əksəriyyəti zəif hədisə əməl etməyin mümkünlüyü haqqında fikir birliyindədirlər. Bunların hədisin səhih olması şərtini əsas qəbul etməzlər.” 1519
hədislərin ən aşağı dərəcəsi mövzu hədislərdir ki, bunlar da hədislər içərisində ən şər hədislərdir. Bu uydurulmuş hədislər elmi həqiqətləri inkar edir, insanların əqidələrini korlayır və parçalayır. Bunun bariz nümunəsini, biz ğulat firqəsinin İmam Əli (ə) haqqında uydurduqları hədislərdə görməkdəyik. Deməli, mövzu hədislər zəif hədislərdən ayrı bir şeydir və onlar tamamilə uydurmadır. Lakin, zəif hədislər isə belə
1516 bab əs-siyam, səh. 1782 1517 Mənhəcün-nəqd, səh. 295, əs-Səlavatil-xassə, səh. 102-103 1518 adı çəkilən əsəri 1519 Hədis araşdırmaları, İstanbul, səh. 120 [429]
deyildir. Ona bütün İslam məzhəblərinin, o cümlədən Hənəfi, Şafei, Maliki, Hənbəli və Cəfəri məzhəblərinə görə əməllərin fəzilətləri mövzusunda əməl edilir. Əlbəttə ki, bunlar da müəyyən şərtlər daxilində olmalıdır. Zəif hədislər əldə mövcud olan bütün hədis məcmuələrində vardır. Şübhəsiz ki, bu qrup hədislər səhih və bu kimi mötəbər hədis növlərindən alimlər və tədqiqatçılar tərəfindən fərqləndirilmiş və lazım bilinən yerində ələ alınmışdı. Belə olan təqdirdə bəzi məzhəb alimlərinin bir qrup hədis əsərləri haqqında mütləq səhihdir fikrinin heç bir elmi və dini əsası yoxdur. Deməli, Quran istisna tutularsa, yerdə qalan hər bir əsərdə kifayət qədər zəif görüşlər, zəif müddəa və fikirlər vardır. Beləliklə, hədis elmində meydana gələn zəif və uydurma hədislərin əsl səbəblərindən bir, bəlkə də birincisi hədislərin Peyğəmbərdən (s) sonra yazılmasının və rəvayət edilməsinin qadağan olamsı idi. Bu incə nöqtəyə işarə edən imam Əli bin Əbi Talib (ə) necə də gözəl buyurmuşdur: “Əlində (hədislə əlaqədar) bir kitab olan hər kəs ondan döndü və onu yox etdi. İnsanlar alimlərin sözlərinə etina edib Rəbblərinin kitabını tərk etdikləri üçün həlak oldular.” 1520
1520 İbn Əbdülbirr, Cameu bəyanil-elm, c. I, səh. 63 [430]
Biz bu kitabda hədis tarixinin və hədis üsulunun ümumi mənzərəsini yaratmağa, İslamın ilkin dövrlərindən başlayaraq bu günə qədər hər iki məzhəbin hədisşünaslıq sahəsində yazdıqları əsərlərin, əsər müəlliflərinin elmi şəxsiyyətlərinin və yaradıcılıqlarının təhlilini verməyə çalışdıq. Bunlar bizim ilahiyyatçıları, ali məktəb tələbələrini, magistrləri, dissertantları, doktorantları, bir sözlə hədisşünaslıqla maraqlananların hamısını bu elmlə tanış etmək, onların dini təfəkkürünü daha da zənginləşdirmək istəyimizdən irəli gəlmişdir. Əlbəttə burada ilkin məqsədimiz Allahın razılığını qazanmaq olmuşdur. Şübhəsiz ki, məqsədimiz tək bundan ibarət deyildir. Ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycanda ilahiyyat elmlərinin, o cümlədən hədisşünaslığın inkişafı ilə əlaqədar olaraq yeni-yeni əsərlərə böyük ehtiyac duyulur. Təbiidir ki, buna uyğun olaraq biz dini təhsilmizə yenidən baxmalı, əldə mövcud olan hədisləri var gücümüzlə saf-çürük etməli, dinə və bəşəri dəyərlərə zidd olan hədislərdən imtina etməli və daha doğru olanları ələ gətirməliyik. Ümid edirik ki, oxuculara təqdim etdiyimiz bu əsər ilahiyyatşünaslarla yanaşı bu sahə ilə maraqlananları dini baxışlarının formalaşması və inkişafına mühüm təsir göstərəcəkdir.
[431]
I. Ərəbcə mənbələr
1.Ayətullah Cəfər Sübhani, Üsulul-hədis və əhkamuhu fi ilmid-dirayə, Beşinci nəşri, Qum, 1420 h/q. 2.Bəhaəddin əl-Amili, əl-Vəcizə fid-dirayə, Tehran, 1321 h/q. 3.Cəlaləddin əs-Süyuti, Tədribür-ravi, Beyrut, 1409 h/q. 4.Dr. Əbdülhadi əl-Fəzli, Üsulul-hədis, (3-cü nəşri), Beyrut, 1421 h/q. 5.Əbu Zəkəriyya Mühyiddin ən-Nəvəvi, ət-Təqrib vət-təysir, darül-kitab, 1405/1985. 6.Əllamə Məhəmməd bin Yaqub əl-Küleyni, Üsuli-kafi, Tehran, 1388 h/q. 7.Əllamə İbn Mənzur, Lisanül-ərəb, Beyrut, 1417 h/q, ikinci nəşri. 8.Əllamə Məhəmməd Bağır əl-Məclisi, Biharül-ənvaril-camiati li dürəri-əxbaril əimmətil-əthar, Beyrut, 1412 h/q, yeni nəşri. 9.Əllamə Əmini, əl-Qədir fil-Kitab vəs-Sünnə vəl-Adab, darül-kitabil-ərəbi, Beyrut, 1387 h/q. 10.Əli Əkbər əl-Qiffari, Dirasat fi ülumil-hədis, (1-ci nəşri), 1329 h/ş. 11.Haris Süleyman əd-Dari, Muhadarat fi ülumil-hədis, İordaniya çapı. 12.Haşim Məruf əl-Hüseyni, Dirasat fil-hədis vəl-mühəddisin, (2-ci nəşri), 1398/1978. 13.Hüseyn Əbdüssəməd əl-Amili, Vüsulul-əxyar ilə üsulil-əxbar, Qum, 1401 h/q. 14.İbn Əsir əl-Cəzəri, Cameül-üsul, Beyrut, 1403 h/q. 15.Məhəmməd bin Həsən Hürr əl-Amili, Əməlül-amal, mətbəətül-adab, Nəcəfül- əşrəf, tarixsiz. 16.Mürtəza Mütəhhəri, Mədxəl fi ülumil-İslamiyyə, əl-Üsul, darül-vəfa, Beyrut, 2011. 17.Prof. Dr. Nuriddin İtər, Mənhəcün-nəqdi fi ülumil-hədis, Dəməşq, 1981, (2-ci nəşri). 18.Seyid Həsən əs-Sədr, Təsisüş-şiətil-kiram li ülumil-İslam, Bağdad, tarixsiz. 19.Seyid Həsən əs-Sədr, Nihayətüd-dirayə, təhqiq: Macid əl-Qərbi, nəşri ili yoxdur. 20.Seyid Möhsin əl-Əmin, Əyanuş-şiə, Beyrut, 1403 h/q. 21.Seyid Əbülqasim Xoyi, Möcəmu ricalil-hədis, Qum, 1410 h/q. (4-cü nəşri). 22.Seyid Əbdülhüseyn Şərafəddin, Əbu Hüreyrə, mətbəətül-Bəhmən, Qum, tarixsiz. 23.Seyid Mühyiddin əl-Musəvi əl-Qərifi, Qəvaidül-hədis, Qum çapı, tarixsiz. 24.Şeyx Səduq, Mən la yəhduruhül-fəqih, Tehran, 1405 h/q. 25.Şeyx Tusi, Təhzibül-əhkam, Nəcəf, 1378 h/q. 26.Şeyx Səduq, əl-Xisal, Qum, 1403 h/q. 27.Şeyx Mustafa əl-Etimadi Təbrizi, Şərhu məalim əd-din, Qum, 1311 h. (4-cü nəşri). 28.Şeyx Tusi, əl-Üddə fil-üsul, Qum, 1417 h/q, (1-ci nəşri). 29.Şeyx Ağa Müctəba əl-İraqi, Əhsəmiyyətül-hədis indəş-şiə, (1-ci nəşri), 1421 h/q. 30.Şeyx Əli İsa əz-Zavad, Risalə fi xəbəriz-zəif, darüs-Sədiqətiş-Şəhidə (ə), çap ili və yeri yoxdur. 31.Zeynüddin əl-Amili (Şəhid Sani), ər-Riayə fi ilmid-dirayə, Qum, 1408 h/q. [432]
32.Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla Ahkam Hadisleri, uysal kitab, Konya-1993. 33.DİA İslam Ansiklopedisi, XXVIII cild, Meclisi maddəsi. 34.Diyanet İslam Ansiklopedisi, I cild, İstanbul-1988, 559 səh. 35.Diyanet İslam Ansiklopedisi, II cild, İstanbul-1989, 563 səh. 36.Diyanet İslam Ansiklopedisi, XII cild, İstanbul-1995, 559 səh. 37.Diyanet İslam Ansiklopedisi, VI cild, İstanbul-1992, 559 səh. 38.Diyanet Vakfı Yayınları, II baskı, Ankara-2000. 39.Dr. Mücteba Uğur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlügü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara-1992. 40.Dr. Emin Aşukkutlu, Hadiste Rical Tenkidi, Emre matbaaçılık, İstanbul-1997. 41.Dr. Ali Osman Koçquzu, Hadis İlimleri ve Hadis Tarihi, (Nəşr ili yoxdur). 42.Dr. Ahmet Yucel, Hadis İstilahlarının Doğuşu ve Gelişimi (hicri ilk üç əsr), İstanbul, 1996. 43.Dr. Ahmet Yucel, Hadis İlminde Tehkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar, İstanbul, 1998.
44.Doç. Dr. Mehmet Erdoğan, Vahy-Akıl Dengesi Acısından Sünnet, özener matbaaçılık, İstanbul-1996. 45.Elmalili Hamdi Yazar, Hak Dini Kuran Dili, Akçak yayınları, tarixsiz. 46.Ekrem Ziya Umeri, Hadis Tarihi, Esra yayınları, tarixsiz. 47.Əbul Ala Mevdudi, Tefhimul-Kuran, insan yayınları, İstanbul-1996. 48.Fikri Yavuz, Kırk Kudsi Hadis, İstanbul-1997 (IV baskı). 49.Hacı Sabir Həsənli, Peyğəmbərlər tarixi, Bakı, 50.Hasan Cirit, Halkın İslam anlayışının kaynakları, çamlıca yayınları. 51.Hasan Cirit, Hadise giriş, rağbet yayınları, (Tarihçe, Literatür ve Seçme Hadisler), birinci basım, İstanbul-2011. 52.Heyət, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfi, İstanbul, 1997. 53.Heyət, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfi, İstanbul-1997. 54.Höccətul-İslam Seyid
Səid Rəşadi,
Hədis Elmi,
Baki, 2003.
55.İbn Kesir, Hadislerle Kurani-Kerim Tefsiri, Çağrı yayınları, İstanbul-1993. 56.İbn Kesir, Böyük İslam Tarihi (el-Bidaye ven-Nihaye), çağrı yayınları, İstanbul- 1995. 57.Muhammed Ali es-Sabuni, Sefvetüt-Tefasir, Yeni şafak, İstanbul-1995. 58.Muhammed bin Hamid el-Ğazzali, İhyai- Ulumid-Din, Arslan yayınçılık, tercüme: Ali Arslan, İstanbul, tarixsiz. 59.Muhammed bin Muhammaed er-Rudani, Böyük Hadis Külliyyatı, kaynak yayınçılık, Ankara, tarixsiz. 60.Misfir B. Gurmullah Ed-Dümeyni, Hadiste Metin Tankidi Metodları, Kitabevi Yayınları,Çeviren: Prof. Dr. İlyas Çelebi - Yard.Doç.Dr. Adil Bebek - A.Yücel. 61.Mehmet Görmez, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Türkiye. [433]
62.Nuserttin Bolelli, Kadınların Hadis İlimindeki Yeri, Emrel matbaası, İstanbul- 1998. 63.Prof. Dr. İbrahim Canan, Kütubu-Sitte Tercüme ve Şerhi, Ankara, 1995. 64.Prof. Dr. İsmayıl Lütfi Çakan, Anahatlarıyla Hadis, (Nəşr ili yoxdur). 65.Prof. Dr. Yaşar Kandemir, Mevzu Hadisler (menşeyi tanıma yolları, tenkidi), III baskı. İstanbul, 2002. 66.Prof. Dr. Yaşar Kandemir, Hadis İstilahları (ikinci baskı), Ankara, 1995. 67.Prof. Dr. Sübhi əs-Salih, tərcümə edən: Prof. Dr. M. Yaşar Kandemir, Hadisİlimleri ve Hadis İstilahları, İstanbul, 1997, (6-cı basım). 68.Prof. Dr. İsmayıl Lütfi Çakan, Hadis Usulü, İstanbul, 1993, (III baskı). 69.Prof. Dr. Talat Koçyigit, Hadis Usulü, Ankara, 2003. 70.Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, İslam Peyğamberi, irfan yayımçılık ve ticaret, İstanbul-1993/1413. Çevireni: Prof. Dr. Salih Tuğ. 71.Prof. Dr. Fahrettin Atar, Fıkıh Usulü, Yıldızlar matbaaçılık, III baskı, İstanbul- 1996.
72.Peyğamberler Tarihi, Türkiye qazetesi, tarixsiz. 73.Seyyit Kutub, fi zilalil-Kuran, İstanbul, tarixsiz. 74.Süleyman Ateş, Yüce Kuranın Çağdaş Tefsiri, yeni ufuklar neşriyyatı, tarixsiz. 75.Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul-1990. 76.Temel Britanika, Hürriyyet, İstanbul-1992. 77.Vehbe Zuhaylı, İslam Tarihi Ansiklopedisi, zaman neşriyyatı, İstanbul-1994. 78.Zeynüddin Ahmed ez-Zebidi, Sahihi-Buhari muhtasari Tecridi Sarih tercemesi, VII baskı, Ankara-1984. İnternet ünvanı
2.http://haqqyolu.com Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|