Qafqaz Universiteti Nəşri
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
V Fəsil. Uşaq təlimi 73 Şahini belə görən qadının ona yazığı gəlir; “Eh, sənin dimdiyin necə də uzanıb, yemək yeyə bilmirsən. Allah əvvəlki sahibinə insaf versin” deyir və küt qayçını əlinə alaraq yazıq şahinin dimdiyini kəsməyə başlayır. Şahin çırpınaraq yaşlı qadının əlindən qurtulmağa çalışır, amma alın‐ mır ki, alınmır. Şahin çırpındığı zaman qadının gözü onun uzun qanadlarına sataşır: “Eh, sənin əvvəlki sahibində də heç insaf yox imiş, qanadlarının biri uzun, biri qısa qalıb...” – deyərək yazıq quşun qanadlarını da kəsməyə başlayır. Şahin çırpınır, çarəsiz qalaraq caynaqları ilə yaşlı cahil qadının qollarını itələməyə başlayır. Bunu görən qadın: “Eh, sənin əvvəlki sahibin sənə heç baxmayıb ki, dırnaqların da uzanıb”, – deyərək ov ovlamaqda ona kömək etdiyi dırnaqlarını kəsməyə başlayır. Cahil yaşlı qadının əlində çox pis hal alan şahinin gözləri dolur, ağlamağa başlayır. Bunu görən qadın “sənə də yaxşılıq yaramır” deyib onu havaya atır. Şahin çırpınaraq uçmağa çalışır, amma olan olmuşdu artıq... Şahin bun‐ dan sonra nə ov ovlaya, nə uça, nə də, yeriyə bilərdi. Yerə enmək istədi, amma alınmadı. Çarəsiz qalıb özünü birtəhər böyrü üstə yerə atdı. Bir zamanlar göydə süzərək böyük ovlar ovlayan, hər kəsin qorxub hürkdüyü cəsarətli şahin cahil bir qadının əlində qorxaq qarğaya çevril‐ mişdi... Bir çox valideynlər də bu qadın kimi, uşaqlarını tanımadıqları üçün şahin kimi onları qorxaq qarğaya çevirirlər. Buna görə də, uşağı tərbiyə etmənin ilk şərti onları tanımaqdan başlayır. 53 Uşaqlarda tapşırılan işə belə müxtəlif münasibət, hər şeydən əvvəl, ailə tərbiyəsindən irəli gəlir. Apardığımız müşahidələr zamanı əldə edilən təc‐ rübənin nəticəsi göstərir ki, uşaqların tərbiyəsi düzgün qurulan ailələrdə valideynlər övladlarına son dərəcə tələbkar və məsuliyyət hissi ilə yanaşır‐ lar. Tələbkarlıq az olduqda, gələcəkdə uşaqlar özlərinə qarşı qeyri‐ciddi və məsuliyyətsiz ola bilərlər. Bu da onların normal insan kimi yetişməsinə əngəllər yarada bilər. Odur ki, ailədə uşaqlara məişət əməyi xarakterli və digər tapşırıqlar verərkən, bu işin uşağın yaşına uyğunluğuna xüsusi diq‐ qət yetirmək lazımdır. Belə tapşırıqlar uşağa tez‐tez verilməlidir ki, uşaq ailə üzvü kimi həmişə məsuliyyət hiss etsin, ailə qayğılarından kənarda qalmasın. Bu, uşaqda vərdiş və adət halına çevriləcək, onda qürur hissi for‐ malaşdıracaq, özünəinam yaradacaqdır. İş zamanı uşaqlara həddindən artıq qəyyumluq etmək, eyni şeyi tez‐tez onlara xatırlatmaq və onları darıx‐ 53 Adem Güneş “Çocuk Terbiyesinde Doğru Bilinen Yanlışlar” (səh. 52) Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 74 dırmaq olmaz. Uşağı gördüyü işi görərkən həddindən artıq tərifləmək də məsləhət deyil. Belə hallar uşaqda lovğalıq, xudpəsəndlik, özündənrazılıq kimi mənfi hallar yarada bilər. Uşağa verilən tapşırıq onun yaşına, bilik səviyyəsinə, səhhətinə, mara‐ ğına və fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun olmalıdır. Biz belə hesab edirik ki, uşağın ciddi və məsuliyyətli olması üçün onun etdiyi neqativ hərəkətlərə lüzumsuz olaraq daim “niyə?”, “nə üçün?” sualı ilə müraciət olunmamalıdır. Çünki uşaq tərəfindən “niyə” sözü konkret olaraq təkrarçılıq və vərdiş yaradan bir cəhət kimi qiymətləndirilir. Eləcə də “niyə?, “nə üçün?” suallarını birbaşa deyərkən onda bu suallara qarşı maraq yaranır və tutduğu neqativ işi yerinə yetirməyə çalışır. Hadisə: – Mehman, ayaqqabılarını vannanın içinə niyə atmısan? – İstəyirəm görüm ayaqqabı suda üzə bilir? – Suda qayıq üzür. Mən sənə balaca qayıq alaram. Ayaqqabını isə suya atanda o, suyun dibinə gedəcək. Sən də onu sonra geyinə bilməyəcəksən. Hadisə: – Tərlan, torpağı niyə Ülvinin başına tökdün? – O, mənə maşını oynatmağa verəydi, mən də onun başına torpaq tökməzdim. – Sən Ülvidən maşını istədinmi? – Hə, ancaq o mənə maşını vermədi. – Axı sən ağıllı balasan. Torpaq onun gözlərinə tökülə bilərdi. Onun da gözləri ağrıyardı. Sən istiyirsən Ülvinin gözləri ağrısın? – Yox! – Onda bir də belə hərəkət etmə! Hadisə: – “Rədd ol, gözüm səni görməsin” sözlərini eşidəndə Əlinin dünyası başına yıxıl‐ dı. “Halbuki mən onu bu dünyadakı hər şeydən və hər kəsdən çox sevirəm”, – deyirdi öz‐özünə. Göz yaşları içində maşınının yanına qaçdı. Ən sadiq dostu maşını idi. Yol hərəkəti qaydalarına və işıqforun işıqlarına baxmadan tam sürətlə hərəkət edirdi. Ətrafındakı bütün insanlar və maşınlar ona baxır, siqnal verərək onu dayandırmağa çalışırdılar. Əli isə ətrafındakıları sanki görmürmüş kimi, tam sürətlə irəliləyir, qulağından “Rədd ol, gözüm səni görməsin” sözləri getmirdi. İçindən “Rədd olmuram..... sən məni sevməsən də mən səni çox sevirəm, atam üçün çox darıxmışam, kaş indi burda olsaydı” demək gəlirdi ki, o anda atasının V Fəsil. Uşaq təlimi 75 isti əli onun başını sığalladı. Bunu görən kimi, maşınını yemək stolunun yanı‐ na qoyub göz yaşları içərisində atasının qucağına atıldı və “anam məni sevmir, mənə rədd ol, gözüm səni görməsin dedi” deyərək şikayətlənməyə başladı. Atası “anan səni çox sevir, oğlum” deyirdi ki, anası otağa girdi. Dediklərini eşitmişdi və dərhal oğlunun könlünü ələ almaq istəyirdi: “Amma sən də o qədər işin arasında onu ver, bunu ver deyərək məni bezdirir‐ sən, işlərimi görməyə imkan vermirsən ”. Bu sözlərdən sonra oğlunun yaşlı gözlərini görən ana dayana bilməyib: “Sən haqlısan, bağışla, səni çooox sevirəm, bir dənəm”, – dedi. Əli gülümsəyərək anasının boynuna atıldı... 54 5.3. Uşağın inkişafında psixoloji xüsusiyyŠtlŠrin rolu İradə amili uşaq psixologiyasında əsas xüsusiyyətlərdəndir. Aqillər de‐ yir ki, iradə insanın vücududur, onun libasıdır. İradə möhkəmliyi insanda yeniyetmə dövrlərində yox, məhz üç yaşına qədərki dövrdən formalaşma‐ ğa başlayır. 54 A. İbrahimov, H. Xəlilov “Sağlam Övlad Düzgün Tərbiyə Təmiz Nitq” (səh. 41‐44) Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|