Qafqaz Universiteti Nəşri
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
V Fəsil. Uşaq təlimi 95 Bu formada tərbiyə edilən, böyüdülən uşaqlar duyğu (xüsusilə də hirs və əsəbilik duyğularını) və düşüncələrini asan ifadə edə bilməyən, avtoritet mühitə boyun əyən, amma olmadığı zaman da qayda‐qanunlara qarşı çıxan insanlardır. Özlərindən güclü insanlara qarşı itaətkar hərəkət göstərən, özlərindən gücsüzlərə qarşı isə amansız olurlar. 5.5.3. İcazŠ verŠn davranış Bu davranış tərzini mənimsəmiş ana‐atalar, əsasən, uşaqlarının hər etdiklərini xoş qarşılayır, bəzən uşaqları ilə bağlı hissləri zəif, bəzən isə on‐ lara qarşı isti və sevimli – olurlar. Davranışlarındakı ən əsas xüsusiyyət uşaqlarını heç bir tərzdə idarə etməmələri və uşaqlarının istədiyi hər şeyi etmələrinə icazə vermələridir. Bu uşaqların yemək, yuxu və televizora bax‐ ma kimi istəkləri tamamilə onların özünə aiddir. Ailə daxilində problem olmayan bu davranışlar ictimai qaydaların başladığı məktəb, iş və dostluq çevrəsi kimi sosial mühitlərdə problem olmağa başlayır. Arzu və istəklərinə nəzarət edilməsini, idarə edilməsini öyrənməmiş olan uşaq xarici aləmdə üzləşdiyi çətinliklər qarşısında nə edəcəyini bilmir. Belə bir vəziyyətdə uşaq aqressiv hərəkətlər nümayiş etdirə bilər, ya da çox vaxt adaptasiya ola bilmədiyi üçün digərləri tərəfindən təcrid edilə bilər. Öz ana‐atalarından görmüş olduqları icazəverici davranışları digər insanlardan görməmək on‐ Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 96 larda bədbinlik yarada bilər. Qarşı çıxılmağa, eləcə də arzu və istəklərinə nəzarət etməyə öyrənməmiş olmaları konsentrasiya və bir sıra bu kimi xüsusiyyətləri inkişaf etdirmələrinə maneələr törədir. Bu cür ana‐atalar uşaqlarının hər istədiklərini etdikləri halda məmnun olmadıqlarını, ya da dərslərinə maraq göstərmədiklərini anlaya bilməzlər. Halbuki, uşaq istək və arzularını nəzarətdə saxlamağı öyrənmədiyinə görə, diqqət və cəhd gös‐ tərməyi tələb edən işlərdən tez bezir. 3 yaşında dəcəl bir oğlu olan ananın ən böyük dərdi uşağının başını heç bir şeylə qata bilməməsidir. Əlinə veri‐ lən bir oyuncaqla ən çoxu bir neçə dəqiqə maraqlanır və həmin an da be‐ zirdi, heç bir şeylə məmnun olmurdu. Söhbətin sonunda məlum oldu ki, hələ 3 yaşında ikən bu uşaq uzaqdan idarə edilən maşınlardan robotlara qədər hər növ qarışıq oyuncağa sahib idi. Üstəlik də bu oyuncaqlar, uşaq hər istədiyi zaman alınırdı. Yenə ana‐ata uşağı ilə oynadığı bütün oyun‐ larda uşağının qalib gələ biləcəyi tərzdə davranırdılar. Uşaq nə vaxt istəsə, o vaxt da yatırılırdı. Hətta bəzi gecələr yuxusu gəlmədiyi vaxtlarda atanı yatağına çağırır və gecənin bir yarısında yataqda onunla oyun oynamasını istəyirdi. Təbii ki, bu istək də yerinə yetirilirdi. Ata bu vəziyyəti, necə olsa, uşaq böyüdüyü zaman bunları başa düşəcək və əl çəkəcək şəklində dəyər‐ V Fəsil. Uşaq təlimi 97 ləndirirdi. Oxşar vəziyyətdə olan başqa bir ata da özünün uşaq olduğu vaxtlar heç oyuncağı olmadığı və ana‐atasının özünə lazımi qədər sevgi göstərmədiyini əsas sayaraq öz övladına bunları yaşatmaq istəmədiyini irə‐ li sürürdü. Halbuki, istəklərinin gecikməsini, bəzən də reallaşmayacağını öyrənmək səbir etməyi və çətinliklər qarşısında dözümlü olmağı öyrənmə‐ nin əsaslarıdır. Ana‐ataların təsəvvür etdiyi kimi utopik bir dünyada deyil, daha realist bir dünyada yaşayacaq uşaqlar öz evlərinin xaricində hər za‐ man bu cür çətinliklərlə qarşılaşacaqdır. Dostları ilə oyun oynayarkən növ‐ bəsini gözləmək, qalib gəldiyi kimi, məğlub olmağı da qəbul etmək, dərs zamanında müəllimlərinə səbirlə qulaq asmaq, hətta dərs müddətində acdı‐ ğı təqdirdə də dərsin bitməsini gözləmək kimi bir çox mövzularda mübari‐ zəyə hazır olmaq məcburiyyətindədir. Çox zaman bu davranış tərzinə sahib olan ana‐atalar övladları ilə mü‐ nasibətlərini məktəb illərinə qədər problemsiz davam etdirdikləri halda, məktəblə birlikdə problemlər yaşamağa başlayırlar. Artıq daha əvvəllər kiçik olan istəklər (istədiyi oyuncağı almaq, televizorun pultunu uşağa təs‐ lim etmək və ya velosiped almaq kimi) böyüməyə və təmin edilməsi çətin olmağa başlayır. Artıq uşaq istədiyi yerə getmək, istədiyi saatda evə gəl‐ mək kimi ana‐atanı narahat edəcək, ya da mobil telefon, motosiklet, hətta 14‐15 yaşlarında maşın istəmək kimi maddi ağırlığı çox olan tələblər edir. Və ana‐ata üçün bunların təmin edilməsi hər zaman asan olmur. Müəyyən bir mövzuya maraq göstərib onunla məşğul olmanın çətin olduğu, qeyri‐ məmnunluğun olduğu vəziyyət‐ lərdə insanlar özlərinə daima də‐ yişən maraqlı yollar axtararlar ki, bu cür bir axtarış yolu da çox za‐man münasib olmayan üsullara, vərdişlərə səbəb olar. Bu kimi hə‐ rəkətlər, xüsusilə də yetkinlik döv‐ rünün başlanğıcında siqaret, içki, narkotik maddələrdən istifadə və sürətli maşınsürmə kimi maraqla‐ra səbəb ola bilər. Yenə bu ana‐ataların ən böyük kədəri uşaqlarının məktəbdə uğursuz olmalarıdır. 61 Daha kiçik yaşlarda hər 61 Gül Şendil “Çocuk Ergen Anne ve Baba” (səh. 175‐177) Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|