Qafqaz Universiteti Nəşri
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 152 3. Digər dövrlərdən fərqli olaraq, bu dövrdə daha çox xəyal qurur və reallıqdan müəyyən müddət uzaqlaşır. Bu xəyallar gələcək planlarla, yaxud da qarşı cinslə əlaqəli ola bilir. 4. Yetkin şəxs müəyyən müddət yalnız, tək qalmağa da üstünlük verə bi‐ lər. Öz otağına çəkilən və yalnız, tək qalmağı istədiyini söyləyən yeni‐ yetmənin ciddi bir problemi olduğunu fikirləşib narahat olmamaq daha məqsədəuyğundur. 5. Bu dövrdə dost çox vacib bir amildir. Bu səbəblə dost seçimi mövzusunda yeniyet‐ mənin çox diqqətli olması və ailənin onun‐ la həssas davranması lazımdır. 6. Bu dövrdə yeniyetmənin fərqləndirilmə və təqdiredilmə ehtiyacı ortaya çıxır. Bu ehti‐ yacını ailə içində qarşılaya bilməyən yeni‐ yetmə, onu fərqli dostluq münasibətində olduğu qruplarda ödəməyə çalışır. 8.3. YeniyetmŠlik dövründŠ yaranan ruhi sıxıntılar Müşahidələrimiz göstərir ki, bu dövrdə bir qrup yeniyetmədə depres‐ siya halları daha çox özünü göstərir. Özünəinam problemi, qarşı cinslə yaşanan problemlər, məktəb və ailə içindəki problemlər buna səbəb ola bilər. Ümumiyyətlə, bu tip depressiyalar qısa müddət ərzində yaşanır və müdaxilə etmək elə də vacib deyil. Yeniyetmə özünü üzgün və pis hiss edir, ancaq gündəlik həyatına davam edə bilər. Ruhi sarsıntı keçirən yeni‐ yetmələrdə isə depressiyanın ağır formaları yaranarsa və belə bir psixoloji vəziyyətin qarşısı alınmazsa, yeniyetmə intihar edə bilər. Məsələn, özünü mənəvi cəhətdən dəyərsiz hiss edir. Bunun səbəbləri arasında yaxınlarını incitmək, ölümün nə olduğunu bilmək istəyi, yalnızlıq hissi, uşaqlıqdan gə‐ lən sevgi əskikliyi, ölüm‐ayrılıq və s. kimi travmatoloji mərhələlər vardır. Bundan əlavə, yeniyetmə müəyyən zaman əsəbi cəhətdən gərginləşəcək hallara düşə bilər. Bu zaman onunla söhbət etmək mənasızdır. Belə olan hallarda yeniyetmənin sakitləşməsini gözləmək məsləhətdir. Digər bir problem də yemək yemə qaydalarının pozulması ilə bağlıdır. Xüsusilə, çox yemək və ya yeməyi rədd etmə, həmçinin kök olduğunu fikirləşmək yeni‐ yetmənin həlli vacib olan problemlərindəndir. 89 89 http://www.pdrciyiz.biz/ergen‐ne‐hisseder‐nasil‐davranmak‐ister‐t1196.html VIII Fəsil. Yeniyetməlik dövrünə baxış 153 8.4. YeniyetmŠlik dövründŠ Šn çox baş verŠn hŠyŠcan növlŠri 8.4.1. Qorxu Yeniyetməlikdə qorxu hissi bir mənada uşaqlıq dövründə yaşanan hallar ilə eynidir. Gənc fərdlər üçün xüsusilə “bilinməyən” şeylər qorxunun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Yeniyetmənin maraq göstərdiyi fəaliyyətlərin nəticəsini təxmin edə bilməməsi də onun qorxmasına səbəb ola bilər. Yeni‐ yetməlikdə bütün hissi mövzularda fərdin özünə nəzarət edə bilmək vərdişini qazana bilməsi vacibdir. Yeniyetməlikdə qorxu hissi üç əsas mərhələdə baş verir: 1. Obyektlərə qarşı hiss edilən qorxular: İlan, it, pişik, siçan, su, təyyarə, fırtına, od və sairə. 2. Sosial münasibətlərə qarşı hiss edilən qorxular: digər insanlarla tanış olmaq, lağlağa edən insanlarla bir yerdə olmaq, ictimaiyyət qarşısında danışmaq, ya da əksəriyyəti böyüklərdən ibarət bir qrupa üzv olmaq gənclərdə qorxu meydana gətirə bilər. Bu cür sosial qorxu utancaqlıq və ya təəccüblük şəklində görünür. 3. Yeniyetmənin özü ilə əlaqəli qorxuları: yoxsulluq, ölüm, özünün və ya ailəsindən bir fərdin ciddi bir xəstəliyə tutulması, məktəbdə və ya işində uğursuzluğa məruz qalması yeniyetmədə qorxu yarada bilər. Ye‐ niyetmə qorxu vəziyyətində qaçma və ya vücudun taqətinin kəsilməsi, titrəməsi, tərləməsi kimi fiziki hadisələrlə qorxduğunu büruzə verir. Yaş artdıqca, ətraf mühitlə olan münasibətlərin artması nəticəsində qorxuların yavaş‐yavaş azaldığı görünür. 8.4.2. HŠyŠcan: Həyəcanlar real səbəbdən çox, xəyali səbəblərdən əmələ gələn qorxu tipləridir. Ümumiyyətlə, həyəcan qorxudan daha uzun zamanı əhatə edir. Həyəcan, keçmişdə fərdi məmnun etməyən bəzi hadisələr nəticəsində əmə‐ lə gələ bildiyi kimi, fərdin gələcəklə əlaqəli fəaliyyətlərində də yarana bilər. 8.4.3. QŠzŠb: Yeniyetməlik dövründə qəzəbə səbəb olan hadisələr, ümumiyyətlə, sosial tərkibli hadisələrdir. Əgər yeniyetməyə lağ edilərsə, ona yalan danı‐ şılarsa, onda qəzəb halları baş verə bilər. 8.4.4. Ruh düşkünlüyü: Əgər bir yeniyetmənin arzu və ya məqsədinin qarşısına çıxan xarici və ya daxili maneələr varsa, o zaman yeniyetmədə ruh düşkünlüyü baş verə‐ Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 154 cəkdir. Belə psixoloji halların bir qismi qəzəbdən, amma əksəriyyəti psixo‐ loji gərginlik və sıxıntı hallarından meydana gəlir. Müşahidələrimiz göstə‐ rir ki, bir qrup ruh düşkünlüyü yaşayan yeniyetmə üzüntülərini insanlara göstərməklə ətraf mühitin diqqətini cəlb edib onunla maraqlanmalarını istəyir. Fərdin ruh düşkünlüyü anında göstərəcəyi davranış onun yaşına, ictimai keçmişinə, təcrübələrinə və bu ruh düşkünlüyünün səbəbini qav‐ rama ölçüsünə bağlıdır. 1. İctimai və bəşəri faktorlar yeniyetmədə özünə inamsızlıq hissi yaradır ki, bu da emosional gərginliyə səbəb olur. 2. Ailə içində emosional və sosial cəhətdən mükəmməl bir uşaqlıq dövrü keçirən fərd, yeniyetməlik dövrünün mənfiliklərini daha asan bir şəkil‐ də həll edə bilər. Uşaqlıq illərində övladlarıyla dostcasına dialoq qur‐ mağı bacaran valideynlər, bu dialoqu yeniyetməlik dövründə də davam etdirərək gənc üçün lazım olan rəhbərlik missiyasını da yerinə yetirmiş olurlar. 90 3. Sosial təzyiq nəticəsində əmələ gələn inamsızlıq və şübhəlilik hisslə‐ rinin yerinə, yeniyetməyə, bir şəxsiyyətə sahib olduğu hiss etdirilməli, işində və sosial həyatında arzularını, bacarıqlarını və ehtiyaclarını uy‐ ğun bir şəkildə həyata keçirə bilməsinə köməklik göstərilməlidir. 4. Yeni bir mühitə uyğunlaşmaq hər yaşda çətin olduğu kimi, yeniyetmə‐ lik dövründə uyğunlaşmanın daha da çətin həyata keçirildiyi müşahi‐ dələrimiz nəticəsində məlum olmuşdur. Bunun başlıca səbəbi, yeniyet‐ mədən qısa bir vaxt içində bir çox yeni mühitə uyğunlaşmasının gözlə‐ nilməsidir. 8.4.5. Yaxşı ki etdim mŠrhŠlŠsi Balaca bir qəsəbənin dörd müxtəlif məhəlləsi var idi. Birinci məhəllədə “Bəli amma”lar yaşayırdı. Bu “Bəli amma”lar elə düşünürdülər ki, hər za‐ man düzgün qərar verir və nə edəcəklərini bilirlər. Hər hansı bir problemlə üzləşdikləri zaman isə verdikləri cavab “Bəli amma” olurdu. Təbii ki, bu cavablar da həmişə yalnış idi. Günahı da başqalarının üzərinə atmaqda ustalaşmışdılar. Ikinci məhəllədə “Edəcəyəm”lər məskunlaşmışdı. Nə edəcəklərini bil‐ diklərinə inanır və özlərini bu edəcəkləri şeyə yavaş‐yavaş hazırlayırdılar. Tam edəcəkləri vaxtda şanslarının tərsinə döndüyünü iddia edirdilər. Bu məhəllədə yaşayan insanların dizləri döyülməkdən yara olmuşdu. Yaşama‐ ları üçün vacib olan qərarları belə təxirə salırdılar. 90 http://www.donusumkonagi.net/makale.asp?id=4084&baslik=ergenlik_doneminde_en_ sik_rastlanan_heyecan_bicimleri&i=ergenlik_sorunlari Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|