Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi İcra hakimiyyəti orqanları icraedici-sərəncamverici fəaliyyəti həyata keçirir. Yəni bu orqanların səlahiyyətlərinə həm icraedicilik, həm də sərəncamvericilik fəaliyyəti daxildir. Dövlət idarəetmə orqanlarının icraedicilik fəaliyyəti qanunlardan və digər normativ hüquqi aktlardan irəli gələn tələblərin bilavasitə icrasında ifadə olunur. İctimai həyatın bütün sahələri üzrə dövlət idarəetməsinin təşkili və tətbiqi məhz icra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə həyata keçirilir. Bu orqanların üzərinə cəmiyyətin və dövlətin müxtəlif sahələrinin idarə olunması, bu sahələr üzrə münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsi kimi mühüm vəzifələr düşür. Həmin məsələlər birbaşa qanunlar vasitəsilə tənzimlənir. İcra hakimiyyəti orqanlarının fəaliyyəti, o cümlədən, onlar tərəfindən qəbul olunan hüquqi aktlar konstitusiyaya, qanunlara uyğun olmalıdır. Dövlət idarəetmə orqanlarının sərəncamvericilik fəaliyyəti isə onda ifadə olunur ki, həmin orqanlar dövlət idarəetməsini sərəncamlar verməklə və özləri qəbul etdiyi aktlar vasitəsilə həyata keçirir. Yəni onlar həm hüquqi aktlar qəbul etmək, həm də sərəncamlar verməklə cari məsələləri həll edir, hüquq normalarını tətbiq edir, həm də ümumi, tipik hallarda dəfələrlə tətbiq olunması nəzərdə tutulan normativ aktlar (qanun qüvvəli aktlar) qəbul edərək onların icrasını təmin edirlər. Qanunvericilik orqanlarından fərqli olaraq icra hakimiyyəti orqanları hüquqi aktların tətbiqində məcburetmə tədbirlərindən də istifadə edirlər. Elmi ədəbiyyatda icra hakimiyyəti orqanlarına həm də İnzibatı hakimiyyət orqanları deyilir. İcra hakimiyyəti orqanları dövlət ərazisinin hər yerində, bütün cəmiyyəti əhatə etməklə fasiləsiz olaraq dövlət idarəçiliyini həyata keçirdiyinə görə, icra hakimiyyəti universal xarakterə malikdir və bu əlamət onun vacib əlaməti hesab olunur. İcra hakimiyyətinin digər mühüm əlaməti isə onun maddi xarakter daşımasıdır. Yəni bu hakimiyyətin ixtiyarında dövlət idarəetməsini reallaşdıran nəhəng aparat və həmin aparata daxil olan böyük məmur kütləsi, hüquqi, iqtisadi, texniki, təşkilati və s. vasitələr cəmləşir, sərəncamında silahlı qüvvələr, polis, digər məcburetmə orqanları durur. 423
ilqar Məmmədov İcra hakimiyyəti orqanlarının mühüm bir xüsusiyyəti də həmin orqanlar sisteminin iyerarxikliyidir. Bu sistem daxilində hər bir dövlət qulluqçusu, vəzifəli şəxs, orqan iyerarxiyanın yuxarı pilləsində özünə yer almış subyektə tabedir, qanunlarla bərabər həmin subyektlərin qərarlarını, sərəncamlarını, əmrlərini yerinə yetirməlidir. Bir qism ölkələrdə bu iyerarxiyanın başında dövlət başçısı olan prezident, bəzi ölkələrdə isə hökumətin başçısı, yəni baş nazir durur. Elə ölkələr var ki, onlarda (misal üçün, Fransada) «ikibaşlı» icra hakimiyyəti mövcuddur. Yəni ali icra hakimiyyəti həm prezident, həm də hökumət tərəfindən həyata keçirilir. Bəzi ölkələrdə isə, ali icra hakimiyyəti monarxa məxsusdur. Ərəb ölkələrindən bəzilərini buna misal göstərə bilərik. Dövlət başçısı. Dövlət orqanları sistemində elə bir orqan və ya ali vəzifə var ki, o dövləti xaricdə və daxildə təmsil edir, dövlətin bütövlüyünü, xalqın birliyini simvolizə edir. Həmin orqan (və ya ali vəzifəli şəxs) dövlət başçısıdır. Ümumiyyətlə, müasir dövrdə dövlət başçısı institutu icra hakimiyyətinə daha yaxındır. Hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipinin həyata keçirilməsinin ilk dövrlərindən icra hakimiyyətinə rəhbərlik etmək dövlət başçısının səlahiyyətinə aid edilmişdir. Hal- hazırda bir çox dövlətlərdə ali icra hakimiyyəti bilavasitə dövlət başçısına məxsusdur. Bir sıra ölkələrin konstitusiyasına görə isə, dövlət başçısı heç bir hakimiyyətə daxil deyil. Bəzi ölkələrdə bu institut həm qanunverici, həm də icra hakimiyyətinə daxildir. Dövlət başçısı institutunun müasir dövrdə mövcud olan əsas formaları aşağıdakılardır; 1)
öz vəzifəsini varislik yolu ilə əldə etmiş monarx (Böyük Britaniya, İspaniya, Yaponiya, Belçika və s.); 2)
Səudiyyə Ərəbistanı); 3)
federasiya subyektlərinin monarxlarının öz sıralarından seçdiyi federativ dövlətin monarxı (misal üçün, Malayziya, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri);
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi 4)
xalq, parlament və ya xüsusi olaraq müəyyənləşmiş kollegiya tərəfindən müəyyən müddətə seçilən prezident (ABŞ, AFR, İtaliya, Rusiya Federasiyası, Hindistan, Azərbaycan Respublikası və s.); 5)
parlament tərəfindən müəyyən müddətə seçilən kollegial orqan (məsələn, Kubada belə orqan Dövlət Şurasıdır); 6)
Britaniya monarxının nümayəndəsi (məsələn, Kanada, Avstraliya, Yeni Zelandiya və s.): 7)
Türkmənistan, Belarusiya və yaxud bu yaxınlara kimi İraq). Dövlətin idarəetmə formasından, siyasi rejimdən, siyasi münasibətlər sistemindən asılı olaraq dövlət başçısının konstitusion səlahiyyətləri nomianal və yaxud real ola bilər. Həmçinin həmin amillərdən asılı olaraq real və nominal səlahiyyətlər müxtəlif cür uzlaşdırılır. Parlamentli monarxiyalarda və parlamentli respublikalarda dövlət başçısının səlahiyyətləri xeyli məhduddur. Məsələn, Almaniyada prezidentə verilmiş səlahiyyətlər İspaniya kralının səlahiyyətlərindən də azdır, italiyanın prezidenti kimi, bu ölkənin prezidenti də yalnız dövlət başçısı statusuna malikdir və hakimiyyət qollarından heç birinə daxil deyil. Yaponiyada, Böyük Britaniyada, digər parlamentli monarxiyalarda dövlət başçısı statusuna malik olan monarx dövlət mexanizmində dövlət bütövlüyünü, dövlətçilik ənənələrinin qırılmazlığını, xalqın birliyini simvo- lizə edən ali vəzifəli şəxs kimi özünə yer alır. Bu ölkələrdə mo- narxın dövlət əhəmiyyətli bütün fəaliyyəti hökumətlə razılaşdırılır. Yəni onun fəaliyyəti hökumətin nəzarətindədir. Onun fəaliyyətinə görə məsuliyyət də hökumətin üzərinə düşür. Parlamentli monarxiyalarda və parlamentli respublikalarda icra hakimiyyəti qanunverici hakimiyyətin nəzarəti altındadır. Prezidentli respublikalarda isə ali vəzifəli şəxs olan prezident həm dövlət başçısıdır, həm də icra hakimiyyəti ona məxsusdur. Bu növ idarəetmə formasına malik olan dövlətlərdə hökuməti prezident özü təşkil edir və hökumət də onun qarşısında cavabdehdir. Prezident icra hakimiyyətini formalaşdırmaqla bərabər. 425 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|