Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
ilqar Məmmədov görə, hökumət öz proqramını həyata keçirmək üçün parlamentdən ordonanslar yolu ilə məhdud bir müddət üçün qanunvericilik sahəsinə aid olan tədbirlərin həyata keçirilməsinə icazə ala bilir. İtaliya Respublikasının qanunvericiliyində də qanunvericilik səlahiyyətinin təmsilçiliyə verilməsi ilə bağlı normalar mövcuddur. ABŞ-da, RF-da və s. ölkələrdə də bu institutdan istifadə olunur. Qanunvericilik səlahiyyətinin təmsilçiliyə verilməsi, əsasən, normativ aktın daha tez hazırlanması, parlamentin yükünün azaldılması, həmçinin səlahiyyətlər sistemində mümkün ola bilən potensial kolliziyaların qarşısının alınması ilə bağlıdır. Parlamentdə işin çoxluğu ilə əlaqədar olaraq çətinliklər yarandığına görə hökumətə, ayrı-ayrı nazirliklərə, digər qurumlara bu və ya digər aktın hazırlanması, qəbul edilməsi həvalə edilir və əksər hallarda onlar müəyyən olunmuş müddət ərzində parlament tərəfindən təsdiq olunduqdan sonra qüvvəyə minir. Misal üçün, AFR-də həmin aktlar parlamentin müvafiq daimi komissiyasına təqdim edilir və bu barədə parlamentin plenar iclasında hesabat verilir. Onu da qeyd etməliyik ki, «nümayəndəli orqan»la «qanunverici orqan» eyni mənalı anlayışlar deyil. Belə ki, qanunverici orqandan başqa digər nümayəndəli orqanlar da mövcuddur. Məsələn, yerli özünüidarəetmə orqanları nümayəndəli orqandır, lakin onlar dövlət hakimiyyəti orqanı hesab edilmir və qanunvericilik səlahiyyətinə də malik deyillər. Müasir demokratik hüquqi dövlətlərdə qanunverici orqan kimi fəaliyyət göstərən parlament xalqın suveren iradəsini ifadə edən ali ümumxalq təmsilçiliyi orqanıdır. Yəni əhalinin bəyənərək seçdiyi şəxslərin parlamentdə özünə yer almasına, müxtəlif sosial qrupların, təbəqələrin öz nümayəndələri vasitəsilə bu orqanda təmsil olunmasına görə qanunverici orqan təmsilçilik funksiyasını yerinə yetirir, həmçinin qəbul etdiyi qanunlar vasitəsilə xalqın iradəsinin təmsilçiliyini həyata keçirir. Parlamentlər, adətən, birpalatalı və ikipalatalı olur. Ancaq istisnalar da var. Misal üçün, XX əsrdə 80-cı illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Cənubi Afrika Respublikasında (1994-cü ildə 414
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Müvəqqəti konstitusiyanın qəbul olunmasına qədər) parlament üç palatadan ibarət idi. Lakin faktiki olaraq onlardan blri-ölkə əhalisinin Avropa mənşəli insanlardan İbarət olan qisminin nümayəndələrindən təşkil olunan palata əsl dövlət orqanı kimi fəaliyyət göstərirdi. Yuqoslaviyada həmin əsrin 70-ci illərində parlament beş palatadan təşkil olunmuşdu. Bəzi Afrika ölkələrində isə qəbilə-tayfa başçılarından ibarət xüsusi palatalar mövcuddur. Həmin palataların səlahiyyəti müəyyən məsələlər (adət-ənənələr, mədəniyyət və s. bu kimi məsələlər) üzrə tövsiyələr verməklə məhdudlaşır.'' Parlamentin birpalatalı və ya ikipalatalı struktura malik olması onun formalaşdırılmasına da təsir göstərir. Birpalatalı parlamentlərin formalaşması, bir qayda olaraq, birbaşa seçkilər yolu İlə həyata keçirilir. İkipalatalı parlamentlərin əksəriyyətində bu qayda aşağı palataya aiddir. Yuxarı palatanın formalaşma qaydası İsə müxtəlifdir. Məhz buna görə, İkipalatalı parlamentlərin formalaşması daha mürəkkəb hadisədir. ikipalatalı parlamentlərdə yuxarı palatanın formalaşdırılması- nın əsas üsulları aşağıdakılardır. 1.
Yuxarı palatanın dolayı və ya çoxpilləli seçkilər yolu ilə formalaşması. Bu üsul Fransada təcrübədən keçirilən üsuldur. Fransada yuxarı palatanın-Senatın üzvləri parlamentin aşağı palatasının deputatlarından, baş şuraların üzvlərindən və muni- sipal məsləhətçilərdən İbarət olan seçicilər kollegiyası tərəfindən 9 il müddətinə seçilirlər. Beləliklə, 321 senatordan ibarət olan Senat dolayı seçkilər yolu ilə formalaşır. 2.
Yuxarı palatanın birbaşa seçkilər yolu İlə formalaşması. Bu seçkilər aşağı palatanın formalaşdırılması üçün tətbiq olunan sistemdən fərqlənir. İtaliyada, ABŞ-da, Avstriyada yuxarı palata bu cür formalaşır. Misal üçün, ABŞ-da Senatın (yuxarı palatanın) üzvləri seçilərkən müəyyən dərəcədə proporsionalizm elementləri də daxil olmaqla majoritar sistem tətbiq olunur. Aşağı palata İsə proporsional sistem əsasında formalaşır. ' Чиркин B.E. Современное государство. S.321 415
ilqar Məmmədov 3.
Təyinetmə yolu ilə yuxarı palatanın təşkil olunması. Bu qaydadan ən təmiz şəkildə Kanadada və Almaniyada istifadə edilir. Məsələn, Kanadada yuxarı palatanın üzvləri (senatorlar) baş nazirin təqdimatı əsasında general-qubernator tərəfindən təyin olunur. 4.
Böyük Britaniyada parlamentin yuxarı palatası-Lordlar palatasının təşkil olunma qaydasını buna misal göstərə bilərik. Lordlar palatasına üzv olmaq zadəgan tituluna sahib olmaqdan asılıdır. Lordlar palatasının üzvlərindən 1195 nəfəri hersoqlar, markizlər, qraflar, baronlar və vikontlardır. Onlar parlamentin perləridirlər. Palatanın 11 üzvü-hüquqşünas-lordlar isə yüksək hakim vəzifəsində olmuş və yaxud bu vəzifəni tutan şəxslərdən seçilərək təyin olunur. Həmin hüquqşünaslar ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi işində lordlar palatasına köməklik göstərirlər. 5.
Yuxarı palatanın təşkil olunmasının qarışıq üsulu. Bu üsul seçkililik, təyinetmə və varislik elementlərinin bir araya gətirilməsi ilə bağlıdır. İrlandiyada, Belçikada parlamentin yuxarı palatası məhz bu cür qarışıq üsulla formalaşır.'' ikipalatalı parlamentlərin əksəriyyəti federativ dövlətlərdə mövcuddur. Federativ dövlətlərdə yuxarı palata federasiya subyektlərinin maraqlarını təmsil edir, ikipalatalı parlamentə malik olan unitar dövlətə Böyük Britaniyanı misal göstərə bilərik. Ümumiyyətlə isə, unitar dövlətlərdə parlament birpalatalıdır. Azərbaycan Respublikası da unitar dövlətdir və onun parlamenti- Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bir palatadan ibarətdir. Parlamentin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən danışarkən belə deyə bilərik: - parlament qanunvericilik fəaliyyəti ilə məşğul olur, yəni qanunlar qəbul edir və onun qəbul etdiyi qanunlar ictimai münasibətləri tənzimləyən əsas normativ hüquqi akt olmaqla cəmiyyətdəki münasibətləri nizama salır, sabitləşdirir və proqnozlaşdırıla bilən vəziyyətə gətirir; ' Глазунова Н.И. Система государственного управления. S. 179-180.
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|