Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu

155 
 
1-fosfoqliserin  molekulunun  əsas  hissəsi  yeni  triqliseridlərin  sintezinə  sərf 
olunur. Bir hissəsi isə dioksiasetonfosfata oksidləşir.  
 
 
 
Dioksiasetonfosfat  molekulu  izomerləşərək 3-fosfoqliserin aldehidinə çevri-
lir.  Sonuncu  isə  dixotomik  prosesə  qoşulur  bir  sıra  çevrilmələrə  uğrayaraq,  sirkə 
turşusuna, nəhayət suya, karbon qazına ayrılır və enerji verir.  
Təbiətdə  rast  gəlinən  yağ  turşularının  tərkibində  karbon  atomlarının  sayı 
cütdür.  Belə  turşular  tədricən  parçalanaraq,  hər  bir  β-oksidləşmədən  sonra 
özlərindən  bir  molekul  sirkə  turşusu  ayırırlar.  Bu  proses  tərkibində  dörd  karbon 
atomu olan yağ turşusunun əmələ gəlməsi ilə başa çatır. Yağ turşusu da öz növbə-
sində  β-oksidləşmə prosesinə uğrayır. O növbə ilə 2 dəfə hidrogenləşmə və hidrat-
laşma  reaksiyalarına  girdikdən  sonra  parçalanaraq  2  molekul  sirkə  turşusuna 
çevrilə  bilər.  Ali  yağ  turşularının    β-oksidləşməsi  demək  olar  ki,  bir  çox  canlılar 
üçün universal proses sayılır. Müasir nəzəriyyəyə görə parçalanmaya məruz qalan 
doymamış  yağ  turşuları  (onların  digər  hissəsi  müxtəlif  maddələrin  alınmasında 
iştirak  edir)  ilk  əvvəl  reduksiya  olunaraq  (hidrogenləşərək)  doymuş  ali  yağ 
turşularına çevrilirlər. Bu proses mərhələrlə baş verir.  
Birinci  mərhələdə  doymuş  ali  yağ  turşuları  asil-KoA-sintetaza  fermentinin 
iştirakı ilə koenzim-A-nın təsirindən aktiv formaya keçirlər. Bu reaksiya üçün sərf 
olunan enerji ATF molekulunun parçalanması nəticəsində alınır.  
 
 
 
Yağ  turşularının  aktivləşməsi  hüceyrənin  sitoplazmasında  gedir.  Bu 
prosesdə  əmələ  gəlmiş  pirofosfat  turşusu  tezliklə  sitoplazmada  olan  pirofosfataza 
fermentinin  təsiri  ilə  hidrolizə  uğrayaraq  2  molekul  fosfat  turşusuna  çevrilir  və 
prosesin geri dönməsinə şərait yaranmır.  
 
                                                                              Asil-KoA-Sintetaza 
C
17
H
35
−COOH + ATF + HS—KoA 
 Stearin turşusu 
 
                             O 
 
                    C
17
H
31
−C~S−KoA + AMF + H
4
P
2
O
7
 
                             Stearil-KoA 
CH
2
−OH                                              CH
2
−OH 
                                             Qliserinfosfat- 
                                            dehidrogenaza 
CH−OH    + NAD
+
                              C=O               +  NADN
+ 
+ H
+
 
 
                   OH                                                       OH 
CH
2
−O−P=O                                       CH
2
−O−P=O 
                   OH                                                       OH  
                                                            
 
                                                                 Dioksiasetonfosfat 

---

156 
 
4
3
2
7
2
4
2
PO
H
O
H
O
P
H
aza
pirofosfat







 
 
İkinci mərhələdə aktivləşmiş yağ turşuları mitoxondriyanın matrisasına daxil 
olur  və  asil-KoA  dehidrogenaza  fermentinin  iştirakı  ilə  flavinadenindinukleotidin 
(FAD) oksidləşməyə məruz qalır. 
Üçüncü  mərhələdə  əmələ  gəlmiş  α─β-dehidrostearil-KoA  molekulunun  iki-
qat  rabitə  olan  hissəsinə  su  molekullarının  birləşməsi  (hidratlaşma)  baş  verir.  Bu 
proses  hidrolazalar  sinfinə  aid  olan  enoil-Ko  A-hidrataza  fermentinin  iştirakı  ilə 
gedir.  
Dördüncü  mərhələdə  yağ  turşularının  parçalanması  karboksil  qrupundan  β 
vəziyyətdə  yerləşən  karbon  atomundan  iki  hidrogen  atomunun  çıxarılması  ilə 
gedir.  Bu  səbəbdən  prosesin  adi  β-oksidləşmə  adlanır.  Hidrogen  atomunun 
çıxarılması  qoparılması  (hidrogenləşmə)  β-oksiasil-KoA-dehidrogenaza  (oksire-
duktaza) fermentinin və NAD
+
 iştiraki ilə gedir.  
Birinci  mərhələdə  β-ketostearil-KoA  molekulu  3-ketoasil-KoA-tiolaza 
fermentinin  istirakı  ilə  yeni  asil-KoA  molekulu  ilə  qruplaşaraq  aktiv  fəal  sirkə 
turşusuna (asetil-KoA) və palmitil-KoA molekullarına çevrilir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nəticədə  stearin  turşusundan  iki  karbon  atomu  ayrılır  fəal  sirkə  turşusu 
(asetil-KoA)  və  fəal  palmitil-KoA  alınır.  Bu  proses  hər  dəfə  iki  karbon  atomu 
ayrılmaqla  (sirkə  turşusu  əmələ  gəlməklə)  nəhayət  dörd  karbonlu  yağ  turşusuna 
qədər parçalanır o da 2 mol sirkə turşusuna çevrilir.  
Belə  oksidləşmədə  çoxlu  miqdarda  enerji  əmələ  gəlir.  Məsələn  1  mol 
palmitin  turşusu  oksidləşdikdə  ayrılan  enerjinin  müəyyən  hissəsi  (40%)  131mole-
kul  ATF-də  toplanır  və  hüceyrələr  tərəfindən  istifadə  olunur.  Bu  parçalanmada  7 
sikl  β-oksidləşmə  baş  verir.  β-oksidləşmənin  son  məhsulu  CO
2
  və  H
2
O-mole-
kullarıdır. Prosesi sxematik olaraq aşağıdakı kimi göstərmək olar.  
 
C
15
H
31
COOH+23O
2
+131H
3
PO
4
+131ADF→ 
→16CO
2
+141H
2
O+131ADF 
 
Əgər  asetil-KoA  əmələ  gəlməsi  azalarsa  o  zaman  HS-KoA-nın  ehtiyatı 
tükənər  və  nəticədə  mitoxondriyalarda  yağ  turşularının  oksidləşməsi  dayanar. 
                                O            O 
                                                                                            
3-Ketoasetil-KoA-tiolaza 
HS−KoA + C
15
H
31
−C−CH
2
−C~S−KoA 
                  KoA il  palmitin  
                 turşusunun qalığı 
                                   O                            O 
 
                      C
15
H
31
−C~S−KoA + CH
2
−C~S−KoA 
                              Palmitil-KoA                 Asetil-KoA 

---