157
Qeyd etmək lazımdır ki, tərkibində n sayda karbon atomu olan yağ turşusunun tam
parçalanması zamanı baş verən β-oksidləşmə mərhələlərinin sayı
1
2
n
, əmələ gələn
asetil-KoA molekullarının sayı
2
n
-dir. Buna əsasən tərkibində karbon atomunun
sayından asılı olaraq parçalanmasından sintez olunacaq ATF molekullarının sayını
hesablamaq olar. Məsələn, tərkibində 18 karbon atomu olan stearin turşusunun
toxumadaxili oksidləşməsi zamanı 8 dəfə
1
2
18
β-oksidləşmə baş verir və 9
1
2
18
asetil-KoA əmələ gəlir. Deməli, bu turşunun bir molekulunun
toxumadaxili oksidləşməsi 8∙5+9∙12=148 ATF molekulunun sintezinə səbəb ola
bilər.
Yağ turşularının β-oksidləşməsi karbohidratların oksidləşməsindən enerji
cəhətdən sərfəlidir. Belə ki, bir molekul qlükozanın (altı karbon atomu var) CO
2
və
H
2
O qədər oksidləşməsi nəticəsində 38 molekul ATF əmələ gəlir. Ancaq bir
molekul yağ turşusunun (C
6
-olan) CO
2
və H
2
O qədər oksidləşməsi zamanı 44
molekul ATF əmələ gəlir.
Üzvi turşuların bioloji oksidləşməsinin az təsadüf edilən α və ω parçalanma
yolları da məlumdur.
Alifatik turşuların α-oksidləşmə yolu ilə parçalanmasına beyin hüceyrələ-
rinin mikrosomlarında və bəzi bitkilərin inkişaf etməkdə olan toxumalarında
təsadüf edilmişdir. Həmçinin müxtəlif heyvan və bitki toxumalarında alifatik
turşular α və ω yolu ilə parçalana bilər.
α-oksidləşmə yolu ilə parçalanmanın ilk mərhələsində alifatik turşunun α
vəziyyətdə olan ikinci karbon atomunda olan H atomu OH ilə əvəz olunur. sonra
isə α hidroksiturşu oksidləşərək α-ketoturşuya, o da öz növbəsində oksidləşdirici
karboksizləşmə prosesinə uğrayaraq zəncirin uc hissəsində olan karboksil qrupu
itirilir. Beləliklə, alifatik turşu molekulunda olan karbon atomla-rının sayı hər bir
oksidləşmə dövrü ərzində bir ədəd azalır. Oksidləşmənin növbəti mərhələləri
həmin prosesin təkrarı ilə başa çatır. Bütün deyilənləri aşağıdakı qısa sxemlə izah
etmək olar.
Qaraciyər hüceyrələrinin mikrosomlarında üzvi turşuların ω-oksidləşmə
prosesinə uğrayaraq α-, ω-dikarbon turşularına çevirən ferment sisteminə təsadüf
olunmuşdur. Bu sistemin iştirakı ilə üzvi turşu molekulunun uc hissədində yerləşən
metil radikalı (bu radikal üzvi turşunun ω-qrupu adlanır) oksidləşmə prosesinə
R
─
CH
2
─
CH
2
─
COOH + ½ O
2
─
→ R CH
2
─ ─
CH COOH
│
OH
─
→ R CH
2
──
C COOH
½
⎯⎯⎯ R
─
CH
2
─
COOH + CO
2
║
O
-H
2
O
+½ O
2
158
uğrayır. ω-oksidləşmə prosesində isə monooksigenaza fermenti, NADF ∙ H
2
,
oksigen və sitoxrom P
450
iştirak edir (sitoxrom P
450
-nin reduksiyaya uğramış
forması spektrofotometriya zamanı dalğa uzunluğu 450 nm olan işıq şüaları udur.
Onun adı bu hadisə ilə əlaqədardır). ω-oksidləşmə prosesinin bioloji rolu hələlik
aydınlaşdırılmamışdır.
4. Yağabənzər maddələrin mübadiləsi:Yağabənzər maddələrə l i p o i d l ə r
də deyilir. Bura fosfatidlər, steridlər və s. aiddir. Fosfatidlərə misal lesitinləri, kefa-
linləri, serinfosfatidləri və s.-ni göstərmək olar.
Lesitinlərin hidrolizindən qliserin, yağ turşuları, fosfat turşusu və xolin
əmələ gəlir. Bu sxem formasında belə göstərilir:
Lesitin əvvəlcə β-vəziyyətində olan yağ turşusunun qalığını ayırmaqla
lizolesitinə, sonuncuda qalan yağ turşusunun qalığını itirməklə qliserilfosfoxolinə
çevrilir.
Qliserilfosfoxolində xolinə və qliserinfosfata ayrılır. Bu da qliserofosfata-
zanın iştirakı ilə qliserinə və fosfat turşusuna parçalanır:
Lesitin
qliserin
yağ turşuları
fosfat turşusu
xolin
CH
2
OH CH
2
OH
CHOH
HOH
CHOH + H
3
PO
4
│
│
CH
2
OPO
3
H
2
CH
2
OH
CH
2
OCOR
1
CH
2
OCOR
1
CHOCOR
2
⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ CHOH
⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯
OH OH OH OH
│
│
│
│
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N (CH
═
3
)
3
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N (CH
═
3
)
3
║
║
O O
α-Lesitin Lizolesitin
CH
2
OH OH CH
2
OH
CHOH
za
qfxdestera
N
≡
(CH
3
)
3
+ CHOH
│
│
OH O OH CH
2
CH
2
OPO
3
H
2
│
│
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N
≡
(CH
3
)
3
CH
2
OH
Qliserilfosfat
Qliserilfosforid Xolin turşusu
xolin...
+R
1
─
COOH
─
R
2
─
COOH
Dostları ilə paylaş: |