Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu
MƏRUZƏÇİ: dos.Həşimov Xalıq Məmməd oğlu
Yüklə 86,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MƏRUZƏÇİ: dos.Həşimov Xalıq Məmməd oğlu MÖVZU 13. LİPİDLƏRİN MÜBADİLƏSİ. SADƏ VƏ MÜRƏKKƏB LİPİD
- P L A N
- 1. Lipid mübadiləsi haqqında ümumi məlumat
- 2. Yağların parçalanması
- 3. Qliserin və yağ turşularının mübadiləsi
152 MƏRUZƏÇİ: dos.Həşimov Xalıq Məmməd oğlu MÖVZU 13. LİPİDLƏRİN MÜBADİLƏSİ. SADƏ VƏ MÜRƏKKƏB LİPİD- LƏRİN MÜBADİLƏSİ VƏ BİOSİNTEZİ. LİPİD MÜBADİLƏSİ- NİN POZĞUNLUQLARI P L A N 1. Lipid mübadiləsi haqqında ümumi məlumat 2. Yağların parçalanması 3. Qliserin və yağ turşularının mübadiləsi 4. Yağabənzər maddələrin mübadiləsi 5. Sterinlərin mübadiləsi 6. Ali yağ turşularının biosintezi 7. Yağların (triqliseridlərin) sintezi 8. Lipid mübadiləsinin pozğunluqları 153 1. Lipid mübadiləsi haqqında ümumi məlumat: Lipidlər orqanizmin əsas enerji materialı sayılır. İnsan və heyvanların enerjiyə olan ehtiyacının 30–40%-i lipidlərin, xüsusilə neytral yağların hesabına ödənilir. İnsan və heyvan orqanizminə lipidlər qida vasitəsilə daxil olur. İnsan orqanizminə gün ərzində qida vasitəsilə 50–70 q heyvan və bitki mənşəli lipidlər (o cümlədən 10 q doymamış yağ turşuları, 10 q fosfolipidlər və 0,5 q xolestrol) daxil olur. Mədə-bağırsaq sistemində lipidlə- rin çevrilməsi və bağırsaqlardan sorulması mürəkkəb prosesdir. Lipidləri parçalayan əsasən lipaza fermentidir. Mədədə bu ferment az fəaldır. Yaşlı insanlarada 5%-dən az (əsasən süddə olan yağ) hissəsi parçalanır. Mədə şirəsində lipaza bütün heyvanlarda olur, lakin az fəaldır. Bu ferment zəif turş mühitdə (pH=4–5) yağları qliserinə və yağ turşularına parçalayır. Ancaq körpələr- də mədə lipazası aktivdir, lipidlərin parçalanması zamanı öd axarı onikibarmaq bağırsağa açılır və nəticədə yağlar emulsiyalaşır. Öddəki öd turşuları (qlikoxol, qlikodezoksixol, tauroxol turşuları) yağ turşuları ilə birləşib suda həll olan (yağlar suda həll olmurlar, bu səbəbdən bağırsaq divarlarından sorula bilmirlər) kompleks- lər (xolein turşularını) əmələ gətirirlər. Yağların parçalanması nəticəsində əmələ gələn qliserin suda həll olduğundan bağırsaqlardan asanlıqla sorulur. Bağırsaq divarlarının epitel hüceyrələrində lipidlərin parçalanması nəticəsində əmələ gələn məhsullardan (qliserin, ali yağ turşuları, mono- və diqliseridlər) yenidən triqlise- ridlər (neytral yağlar) və ya fosfolipidlər sintez olunur. Bu proses resintez adlanır. Resintez yolu ilə əmələ gəlmiş lipidlərin əsas hissəsi (80%-ə qədəri) limfa sisteminə, nisbətən az (20%-ə qədəri) isə müsariqə venaları vasitəsilə qapı venasına keçir. Resintez prosesi nəticəsində bağırsaq divarlarında ATF, koenzim-A və sitidin trifosfatın iştirakı ilə müəyyən miqdar (30–40%) neytral yağlar sintez olunur. Bunların bir qismi orqanlarda ehtiyyat şəklində toplanır, qalanı isə hidroliz olunaraq qana sorulur, ayrı-ayrı orqanlara aparılır. 2. Yağların parçalanması: Yağların (triqliseridlərin) parçalanması onların hidrolizi nəticəsində baş verir. Hidroliz nəticəsində qliserin və ali yağ turşuları alınır. Ali yağ turşuları tərkibində əsasən karbonun miqdarı 16:18 olan (həmişə cüt karbon olur) doymuş: palmitin–C 15 H 31 COOH, stearin – C 17 H 35 COOH və araxin – C 19 H 39 COOH turşuları, doymamış: olein – C 17 H 33 COOH, linol – C 17 H 31 COOH, linolein – C 17 H 29 COOH, araxidon – C 19 H 31 COOH turşuları olur. Yağların hidrolizi nazik bağırsaqda mədəaltı vəzin hazırladığı lipolitik fermentlərin (əsasən lipazanın) təsirilə baş verir. Lipolitik fermentlər iki tipdə olur. Birincilər triqliseridlərdə olan α-efir rabitəsinin, ikincilər isə β-efir rabitəsinin hidrolizini kataliz edirlər. Triqliseridlər birbaşa hidrolizə uğramır. Hidroliz prosesi mərhələlərlə baş verir. Əvvəlcə α-efir rabitələri, sonra isə β-efir rabitələri hidrolizə məruz qalır. 154 β-monoqliseridlərin bir hissəsi bağırsaq divarlarından qana sorulur. Digər hissəsi resintez prosesinə uğrayır. Qalan hissəsi isə qaraciyərdə spesifik olmayan aliesteraza fermentinin təsirindən hidrolizə uğrayır. Sonrakı proses orqanizmdə qliserin və ali yağ turşularının parçalanması ilə davam edir. 3. Qliserin və yağ turşularının mübadiləsi: Triqliseridlərin hidrolizindən əmələ gəlmiş qliserin və ali yağ turşuları sonrakı mübadilə prosesində bir sıra çevrilmələrə məruz qalırlar. Qliserin resintez prosesinə və ya başqa mübadilə prosesinə qoşulsa belə karbohidratlarda olduğu kimi əvvəlcə ATF-in təsiri ilə fosforlaşmaya məruz qalır. Prosesi qliserolkinaza fermenti kataliz edir. CH 2 −OH CH 2 −OH Qliserokinaza CH−OH + ATF CH−OH + ADF OH CH 2 −OH CH 2 −O−P=O Qliserin OH 1-Fosfoqliserin CH 2 −OH CH 2 −OH O Ali- esteraza CH−O−C−C 17 H 35 + H 2 O CH−OH + C 17 H 35 −COOH Stearin turşusu CH 2 −OH CH 2 −OH Β-Monoqliserid Qliserin O CH 2 −O−C−C 17 H 35 CH 2 −OH O H 2 O; O lipaza CH−O−C−C 17 H 35 CH−O−C−C 17 H 35 + C 15 H 35 COOH Stearin turşusu CH 2 −OH CH 2 −OH α-β-Diqliserid β-Monoqliserid O O CH 2 −O−C−C 17 H 35 CH 2 −O−C−C 17 H 35 O H 2 O; O lipaza CH−O−C−C 17 H 35 CH−O−C−C 17 H 35 + C 15 H 31 COOH O Palmitin turşusu CH 2 −O−C−C 15 H 31 CH 2 −OH Triqliserid (palmitodstearin) α-β-Diqliserid Yüklə 86,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|