Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu
Yüklə 86,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Zülalların biosintezi – reduplikasiya, transkripsiya və translyasiya prosesləri
132 Piroüzüm turşusunun alanindehidrogenaza fermentinin iştirakı ilə ammon- yakın birləşməsi aşğıdakı reaksiya vasitəsilə baş verir və nəticədə iminpropion turşusu alınır. 2) İminturşuların reduksiya olunmaqla aminturşulara çevrilməsi. Aminturşularını sintez etmə səviyyələrinə görə bitki və heyvan orqanizmi bir-birindən fərqlənirlər. Bitki orqanizmində 100-dən çox aminturşu molekulu sintez olunur. Onların bir hissəsi təbii zülalların tərkibində rast gəlinir. Çox hissəsi isə nadir halda rast gəlinir və özlərinə məxsus quruluşdadırlar ya sərbəst halda, ya da digər bioüzvi maddələrin tərkibində olurlar. Bitki orqanizmində ketoturşuların reduksiya olunmaqla və birbaşa aminləş- mə reaksiyası geniş yer tutur və bitkilər üçün xarakterikdir. Heyvan orqanizmində isə müvafiq ketoturşuların birbaşa aminləşmə reaksiyası üstünlük təşkil edir. Məsələn, qlütamin turşusundan asparagin turşusunun sintezi aşağıdakı kimidir. Bitki orqanizmindən fərqli olaraq insan və heyvan orqanizmində zülal aminturşularının təxminən yarısı sintez olunur (əvəzolunanlar). Yerdə qalan zülal aminturşularının təxminən yarısı insan və heyvan orqanizmində sintez olunmur (əvəzolunmayanlar), ancaq qida vasitəsi ilə orqanizmə daxil olur. Bu bölgü şərtidir. COOH COOH COOH COOH │ │ │ │ CH−NH 2 + C=O Aminotransferaza C=O + CH−NH 2 │ │ │ │ CH 2 CH 2 CH 2 CH 2 │ │ │ │ CH 2 COOH CH 2 COOH │ │ COOH COOH Qlutamin Quzuqulağı sirkə α-Ketoqlutar Asparagin turşusu turşusu turşusu turşusu CH 3 CH 3 │ Alanindehidrogenaza │ C=O + NH 3 + NADN + H + CH−NH 2 + NAD + │ │ COOH COOH Alanin CH 3 CH 3 │ │ C=O + NH 3 Alanindehidrogenaza C=NH + H 2 O │ │ COOH COOH Piroüzüm İminpropion turşusu turşusu 133 Heyvanın növündən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, ev quşları üçün arginin əvəzedil- məyən aminturşudur. Əvəzedilməyən aminturşularının insan qidasında və heyvani yemlərdə çatışmamasından maddələr mübadiləsində pozğunluqlar baş verir. Beləki, böyümə və inkişafda ləngimələr baş verir. Bitki zülallarında bəzi əvəzolunmaz (lizin, metionin, triptofan) aminturşuları hiss olunan dərəcədə az rast gəlinir. Onları qida rasionuna daxil edirlər. Heyvanların sağlam inkişafı üçün qidada əvəzedilməyən aminturşuları müəyyən nisbətdə olmalıdır. Bu nisbət siçovullar, toyuqlar, böyüyən donuzlar üçün təxminən müəyyən edilmişdir. İri donuzların yem payında lizin-2,5%, leysin-0,8%, arginin-0,25%, valin-1,42%, izoleysin-1,0%, fenilalanin-0,9%, treonin-1,0%, metionin-0,6%, histidin-0,5% və triptofan-0,2% olmalıdır. Ümumdünya sağlamlıq təşkilatının məlumatına görə dörd əsas amintur- şusunun illik təlabatı aşağıdakı miqdarda təşkil edir: lizin-5 mln.t, metionin-4 mln.t, treonin-3,7 mln.t, triptofan isə-2 mln.t. İndiki zamanda bu istehsal insan orqanizminə əvəzolunmaz aminturşulara olan təlabatı tam ödəmir. İnsanın sutkalıq təlabatını ödəmək üçün əvəzedilməyən aminturşulardan triptofan-1,02q; treonin- 2,0-3,02q; lizin-3,5q; metionin-2,4q; fenilalanin-2,0-4,0q; valin-4,0q; leysin-4,6q və izoleysin-3,0-4,0q olmalıdır. Tərkibində əvəzedilməyən aminturşularını saxlayan zülallar bioloji (qidalı) dəyərli sayılır. Əvəzedilməyən aminturşuları olmayan zülallar isə bioloji (qidalı) dəyərsiz zülallar adlanır. Heyvan zülalları bioloji dəyərli, bitki zülalları (zein, qordein, qliadin, lequmin və s.) isə bioloji az dəyərlidir. Çünki sonuncularda əvəzedilməyən aminturşularının bəziləri olmur. Zülalların bioloji (qidalı) dəyərliyi onun tərkibindəki əvəzolunmayan amin- turşularının olması ilə bərabər, həm də zülalın orqanizm tərəfindən mənimsənilmə dərəcəsi (səviyyəsi) ilə də ölçülür. Bu göstərilən mənimsəmə nə qədər çox olarsa zülalın keyfiyyəti bir o qədər yüksək olur. Bu cəhətdən yumurta və südün zülalları bioloji (qidalı) dəyərli sayılır və zülal tərkibli qidalar üçün etalon hesab edilir. İnsanların zülala olan tələbini bioloji (qidalı) dəyərli zülallar (kazein, süd albumini, yumurta albumini və s.) tam ödəyir. Heyvanların rasionundakı zülalların tam dəyərli olması məsələsi əsas iki yolla həll edilir. Birincisi mikrobioloji yolla- bu məqsədlə mikroorqanizmlərdən istifadə edilir. Digəri isə yem bitkilərindən geniş istifadə etməkdir. Bu məqsədlə əvəzolunmaz aminturşularla zəngin olan yem bitkilərindən (amarant, raps, paxlalılar və s.) qarışıq halda heyvanların yem rasionuna əlavə etməklə onlarda ət və süd məhsuldarlığının artırılmasına nail olunur. 4. Zülalların biosintezi – reduplikasiya, transkripsiya və translyasiya prosesləri: Müasir mikrobiologiyanın ən əsas məsələlərindən biri təbii biopolimer Yüklə 86,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|