Qumli joylarda yo'llarni loyihalash tayyorladi: Sayimov Komiljon tekshirdi
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| QOR VA KO'CHKILARDAN
HIMOYALASH INSHOOTLARI Qor ushlab turadigan to‘siqlar 30° dan ortiq bo‘lmagan va etarlicha keng chiziq chizig’i bilan nisbatan tekis yamaqlar mavjud bo‘lganda o‘rnatiladi. To‘siqlarning balandligi odatda 3 m dan oshmaydi, agar bu qor qoplamini ushlab turish uchun etarli bo‘lmasa, ular ikki yoki uch qator to‘siqlarga mos keladi. YO‘lning devor va qoshlari orasidagi masofa ustun shamolning tezligi va yo‘nalishiga, shuningdek, erning engilligiga bog’liq va devorning 15 - 25 balandliklariga bog’liq. Uzoq masofa shamol bilan olib boriladi, uning yo‘nalishi yo‘lning o‘qi bilan to‘g’ri burchakka yaqin burchakka va erdan yo‘lga to‘g’ri kelganda. YO‘lga o‘tkir burchak ostida yo‘naltirilgan shamol va nisbatan qo‘shni erlarda kamroq masofa belgilanadi. Buning uchun teraslar, tuproqli shaftlar va to‘g’onlar tashkil etiladi, qorlarni ushlab turuvchi to‘siqlar, kolktafellar o‘rnatiladi, o‘rmon xo‘jaligi yonbag’rida ekilgan. Mablag’larning to‘rtinchi guruhi ko‘chki massasi va energiyasini kamaytirish, uni qismlarga ajratish va ularning harakatini turli yo‘nalishlarda yo‘naltirish, harakat tezligini kamaytirish, qor ko‘chkisi ta’sirini olish uchun mo‘ljallangan. Buning uchun ko‘chkilar, so‘yish inshootlari va qorni himoya qiluvchi to‘g’onlar tashkil etiladi. Beshinchi guruh mablag’lar yo‘lning yuqorisidagi ko‘chki massasini yo‘qotish uchun mo‘ljallangan. Buning uchun ular qarama-qarshi gallereyalar, tentlar va tunnellarni qurishadi. Ishprintsipiga ko‘ra, qorni ushlab turuvchi qurilmalar ikki guruhga bo‘linishimumkin: u zluksiz (kar) to‘siqlar va lümenli to‘siqlar (panjara) sifatidaishlaydi. To‘siqlarning qor s öndürme xususiyatlari geçirgenliği va lümenliğibilan Karakterize qilinadi. To‘siqni o‘tk azuvchanlik r=V1/V2 koeffitsientibilan baholanadi, bu erda V1 to‘siq orqasida o‘rtacha shamol tezligi; V2to‘siq yondashuvlarida o‘rtacha shamol tezligi. Lümenlik p=S1/S2koef fitsienti bilan baholanadi, bu erda S1 lümen maydoni S2to‘siqningumumiy maydoni. Qa ttiq to‘siqlar uchun r= 0, p = 0 Qor ko‘chkilaridan yo‘llarni himoya qilish uchun vositalar majmuasi mavjud. Mablag’larning birinchi guruhi qor yog’ishi paytida qor yog’ishiga yo‘l qo‘ymaslik, uni yamoqqa yaqinlashishda ushlab turish uchun mo‘ljallangan. Buning uchun tog ‘ platosida tik yamaqlarga mos keladigan qorlarni ushlab turuvchi o‘rmonlarni yoki to‘siqlarni tashkil qiling. Ikkinchi guruh mablag’lar ko‘chki yamog’ining tepasida qor qatlamlarini oldini olish, bu saytdan qorni olib tashlash uchun mo‘ljallangan. Uchinchi guruh mablag’lar qorni yamoqqa tutish, uning kaymasını oldini olish yoki oldini olish uchun mo‘ljallangan. TIRGAK DEVORLAR. YARIM KOPRIKLAR, ESTEKADALAR. Birinchi guruhga ko'prik inshootlari (ko'priklar, yarim ko'priklar, viyaduklar, balkonlar) kiradi, ular trassaning to'g'ridan-to'g'ri tog ' yonbag'irlari bo'ylab yotqizish amaliy bo'lmagan yoki deyarli imkonsiz bo'lgan qismlarida qurilgan. Ba'zi hollarda, qiyin topografik sharoitlarda, yo'lning umumiy uzunligini qisqartiradigan tog ' tizmasi orqali tunnellar yoki yarim tunnellar quriladi. Ikkinchi guruhga tirqish yoki qirg'oqning tik qiyaliklarini saqlashga xizmat qiladigan va ularni qulashdan yoki sirpanishdan himoya qiladigan himoya tuzilmalari (himoya va qoplama devorlari va tayanch tayanchlari), piyodalarga qarshi ushlash inshootlari (xandaklar, xandaklar, to'r to'siqlari, Barraj devorlari, vallar) kiradi., shuningdek, piyodalarga qarshi, piyodalarga qarshi va qordan himoya qiluvchi galereyalar. Tirgak devorlarni qurishda oldindan zo‘riqtirilgan armaturalash usuli juda kam qo‘llaniladi. Chunki qurilish maydonchasida armaturalarni oldindan zo‘riqtirish bir muncha texnologik qiyinchilklar tug‘diradi. Agar tirgak devorlar yig‘ma yoki yig‘ma- quyma tarzda quriladigan bo‘lsa, shundagina ularning oldindan zo‘riqtirib armaturalash usulidan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Gidrotexnika va melioratsiya qurilishida burchaksimon tirgak devorlardan keng foydalaniladi. Ular asosan o‘z konstruktiv tuzilishiga ko‘ra vertikal va gorizontal (poydevor) plitalardan tashkil topadi. Burchaksimon tirgak devorlar zalvorli, c) yoki yengillashtirilgan bo‘lishi mumkin. Tirgak devorlar ko‘pgina gidrotexnika inshootlarning asosiy elementlaridan biri hisoblanadi. Ular to‘suvchi inshootlar, ochiq tezoqarlar, rostlagichlar, kanallar, nasos stansiyalarining avankameralari qurilishida keng qo‘llaniladi. Bunday inshootlarning yon devorlari alohida yoki inshoot tubi bilan bir butun holda quyilgan bo‘lishi mumkin. Suv tashlagichlar va tezoqarlarning alohida yon devorlarining eng keng tarqalgan turlari 1-rasmda keltirilgan. Ular betondan va temir-betondan tayyorlanishi mumkin. Yon devorlari inshoot tubi bilan bir butun holda biriktirilgan konstruksiyalar dok konstruksiyalarini hosil etadi. Suv xo‘jaligi qurilishida temirbeton tirgak devorlardan keng foydalaniladi. Ular quyidagicha guruhlanadi: qurilishiga ko‘ra – bir butun quyma, yig‘ma va yig‘ma- quyma; armaturalanishiga ko‘ra – oddiy armaturalangan va oldindan zo‘riqtirib armaturalangan; balandligiga ko‘ra – past (5 m gacha); o‘rtacha (5...20 m) va baland (20 m dan katta); rejadagi joylashuviga ko‘ra – to‘g‘ri chiziqli, siniq chiziqli va egri chiziqli; konstruktiv jihatlariga ko‘ra – plitali, shpuntli, burchaksimon, o‘lchamlariga ko‘ra – zalvorli (gravitatsion) va yengillashtirilgan. Zalvorli tirgak devorlar odatda betondan yoki juda oz miqdorda armaturalangan temir-betondan tayyorlanadi. Ularning ag‘darilishga yoki siljishga bo‘lgan ustivorligi katta miqdordagi xususiy massasining hisobiga ta’minlanadi. AVTOMAGISTRALLARNI LOYIHALASHNING O‘ZIGAXOSLIGI. Topografik, geologik, gidrologik va meteorologik sharoitlarning ta'sirini hisobga olgan holda, mavjud tabiiy jarayonlarning dinamikasini va yo'l qurilgandan keyin yuz beradigan o'zgarishlarni hisobga olish kerak. Suv omborlarini qurish, botqoqlarni drenajlash, sug'orish ishlarini olib borish, o'rmonlarni ekish va h. k. — avtomagistralga ulashgan hududda insonning ijodiy faoliyati natijasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan barcha o'zgarishlarni hisobga olish kerak. Qiyinchilik va ba'zan salbiy geologik sharoitga ega bo'lgan joylarda tuproq qatlamining barqarorligini ta'minlash usullarini etarli darajada o'rganish ko'p hollarda bunday uchastkalarni chetlab o'tish variantlariga ustunlik berishga majbur qiladi, agar bu yo'lning ortiqcha uzayishi bilan bog'liq bo'lmasa. Yo'lni tanlashda meteorologik sharoitlardan, yo'lning qor bilan va qumli cho'llarda — qum bilan bog'liq bo'lgan shamollarning yo'nalishini hisobga olish kerak. Kesishgan suv oqimlarining gidrologik rejimi ularning kesishadigan joyini va ko'priklarning kerakli hajmini tanlashga ta'sir qiladi va ba'zi hollarda Daryo vodiylari bo'ylab yo'lni kuzatish imkoniyatini aniqlaydi. Avtomagistralning ishlashi uchun uning dunyo mamlakatlariga nisbatan joylashuvi katta ahamiyatga ega. Yo'l rejasi asosiy texnik loyiha hujjatlaridan biridir. Yo'l rejasida avtomobil yo'llari aholi punktlariga, er osti va vaziyat elementlariga, uning to'g'ri va egri qismlariga nisbatan joylashishini ko'rsatadi. Avtomagistrallarni kuzatish, birinchi navbatda, transport harakatining qulayligi va xavfsizligini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Yo'l ushbu talablarga eng yaxshi javob berishi uchun, hisoblangan tezliklarda yagona transport vositalarining harakatlanishi va loyihalashtirilgan yo'lning toifasiga va ushbu oqimning zichligiga qarab standartlashtirilgan tezlik bilan transport oqimlarini ta'minlash kerak. Rejaning elementlari va uzunlamasına profilning kombinatsiyasi haydovchilarni haqiqiy ko'rinishdan tashqari yo'lning keyingi yo'nalishida to'g'ri yo'naltirishi kerak. Transport harakati uchun yo'lni loyihalashda quyidagi yo'llardan qochish kerak: kichik radiusli egri; uzunlamasına profilning sinishi ortida keskin burilishlar; yo'llarning kesishuvi ta'minlanmagan ko'rinishda bir xil darajada. Avtomagistrallar uzoq masofali transport uchun mo'ljallangan. Yaqin atrofdagi aholi punktlari o'rtasida kichik hajmlarni tashish tezyurar harakat uchun avtomagistralga bormaydigan mahalliy yo'llarda amalga oshirilishi kerak. Shuning uchun avtomagistrallar barcha kichik aholi punktlarini chetlab o'tishlari kerak. 2. Sanoat va qishloq xo'jaligi tumanlari yo'llarining birbiri bilan bir qatorda yuklarning paydo bo'lishi va i ste'mol qilish punktlarini bog'laydigan tarmoqlarini loyihalash, shuningdek, mavjud yo'llarga, temir yo'l stansiyalarigadaryo shoxobchalariga tortiladigan yuk oqimlari shakllanishining sanoat korxonalari, ma'danlari va boshqa joylaridan kirish yo'llarini loyihalash. Bunday holda, yo'l tarmog'ining belgisi yoki k irish yo'llarining yo'nalishi asosan mahalliy yuk oqimlariga xizmat ko'rsatish ehtiyojlari bilan belgilanadi. Avtomagistralning yo'llari shu tarzda izmat ko'rsatadigan aholi punktlari va boshqa yuk tashish punktlariga nisbatan tanlanishi kerak, shuning uchun yuk tashish paytida transport ishlari hajmi eng kichik va yo'lovchi xabarlari yo'llardan foydalanish uchun qulaydir. Agar kerak bo'lsa, ikkita turar- joyni bog'lash tabiiy ravishda ularning to'g'ri chizig'i (havo liniyasi) bo'ylab yo'lni yotqizish tavsiya etiladi. Biroq, ko'plab o'zaro og'iraholi punktlari bilan harbir turarjoyni eng qisqayo'nalishda boshqalar b ilanto'g'ridanto'g'ri bog'laydigan avtomagistral qurish mumkin emas. Hozirgi vaqtda qabul qilingan varian tlarni taqqoslash muvofiq, yo'l tarmog'ining maqbulligi mezonlari uchun berilgan qurilish va operatsion x arajatlarning minimal miqdorini oladi. Yo'lning yo'lini tanlash uning uzunligini, barcha kapital yo'l inshoo tlarining joylashishini, qurilish ishlarini bajarish narxini va eng muhimi, yo'lning keyingi uzoq muddatli f aoliyati davomida avtomobil transporti ko'rsatkichlarini belgilaydi. Avtomagistrallarning yo'nalishini tanl ashda uni tabiiy sharoitlarga ta'sir qilish qurilishni va undan keyingi ishni murakkablashtiradigan tarzda erga joylashtirishga harakat qilish kerak. Avtomagistralning ochilishi uning umumiy yo'nalishiga bo'ysunishi kerak va turar- joylar kirish yo'llari bilan ta'minlanadi. Avtomagistralning aholi punktiga yaqinlashishi (havo liniyasidan chetga chiqish) iqtisodiy tadqiqotlar usullari bilan, eng kam transport ishlarini (asosan yuk tashish bilan) yoki minimal umumiy yuk tashish xarajatlarini (asosan yo'lovchi tashish bilan) ta'minlash tamoyiliga asoslangan holda topish mumkin. Avtomobil yo'llarini loyihalashda yo'lning yo'nalishini tanlashda ikkita asosiy holat mavjud: 1. Yo'lning umumiy yo'nalishi va asosiy oraliq nuqtalari umumdavlat ma'muriy, madaniy va mudofaa masalalari bo'yichaayinlanadigan yirik avtomobil yo'llari yoki yuqori toifadagi yo'llarni loyihalash. Ushbu yo'll ar asosan uzoq masofali transport uchun ishlatiladi. Magistral yo'lning kichik sanoat korxonalari va aholi punktlarigayaqinlashishidan kelib chiqadigan mahalliy yuk oqimlarigaxizmat ko'rsatish uning yo'lini tayi nlashda ikkinchi darajali rol o'ynaydi. AVTOMOBIL YO’LLARINI LOYIHALASHDA QIDIRUV ISHLARI Avtomobil yo‘llarini qidiruvda qo‘llaniladigan proeksiya va koordinatalar tizimi; Avtomobil yo‘llarini qidiruvda yer yuzini plan va xaritalarda tasvirlash uchun gorizontal proeksiyalar usuli qo‘llaniladi. Bu usul yerninng tabiiy yuzasidagi AVSDE nuqtalarini satxiy, ya’ni gorizontal yuzaga vertikal chiziqlar orqali proeksiyalanishidan (shovun chizig‘i yo‘nalishida), satxiy yuzada a, b, s, d, ye nuqtalar hosil qilinishidan iborat bo‘lib, hosil bo‘lgan nuqtalar yerning tabiiy yuzisidagi nuqtalarning gorizontal proeksiyasi deyiladi Avtomobil yo‘llarini qidiruvida juda ko‘p turdagi koordinatalar sistemalari qo‘llaniladi. Quyida ulardan ko‘proq qo‘llanadiganlari – muhandis qidiruv (geografik) koordinatalar va Gauss – Kryugerning yassi burchakli koordinatalar tizimlari ko‘rib chiqiladi. Bosh meridian va ekvator teksliklari geografik tizimning asosiy koordinata teksliklari hisoblanadi. Grinvichdagi (Angliya) observatoriyaning bosh minorasi markazidan o‘tadigan meridian Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|