Qumli joylarda yo'llarni loyihalash tayyorladi: Sayimov Komiljon tekshirdi
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| O‘t o‘sgan qumlarda yo‘lni qurish va undan foydalanish ancha yengil,chunki bu yerda qurilish ishlari to‘g‘ri olib borilsa, relyefning harakatchan shakli va ko‘chkisi bo‘lmaydi. Bu sharoitlarda iloji boricha o‘simlik qoplamasini buzmasdan yo‘l poyini qurish kerak. Gruntni yon rezervlardan emas ko‘tarma uchun o‘ymadan yoki grunt karyeridan olish maqsadga muvofiq. Yer ishlarini olib borish uchun eng yaxshi vaqt – qum nam va mashinalar o‘ta oladigan bo‘lgan qish va bahor oylaridir. Bu davrda buldozer va skreperning ish unumdorligi yuqori bo‘ladi. Yo‘lni qum bosishdan muvaffaqiyatli himoyalashni ta'minlovchi tadbirlar ko‘mpleksi ratsional trassani va qulay qurish vaqtini tanlashdan tashqari, yo‘l poyi konstruksiyasini to‘g‘ri belgilash va yer ishlarini olib borishda alohida qoyidaga amal qilish dan iborat. Yo‘lning ko‘ndalang kesimi yo‘l orqali qum ulanib qolmasdan o‘tishini ta'minlashi, ya'ni ko‘tarma va o‘ymani ng yon qiyaligi 1:2 dan kam bo‘lgan oquvchan shaklga bo‘lishi kerak. Yon qiyaliklar va yo‘l yoqasi yo‘l poyi qumini shamolda uchib ketishidan himoya qilinishi kerak. Qumli ko‘chishlar xosil bo‘ladigan joylarda yo‘l polosasi yo‘lni bitta yoki ikkita tomonidan 15 -40 m kenglikda buldozer bilan tekislanadi. Mintaqan ingkatta kengligi (25-40 m) yirik shakldagi relyef (barxanlar va barxan zanjirlari) xosil bo‘ladigan joylarda belgilanadi, mayda shakl dagi relyef xosil bo‘ladiganjoylarda mintaqa eni 15 -20 m gacha kamaytiriladi. Qumdan tozalangan bu mintaqa foydalanish davrida qum bosishdan tozalanib turiladi. Tozalangan polosadan tashqarida qum relyefiga, uning harakatchanlik darajasi va o‘simlik o‘sish sharoitiga (fitomelioratsiya) bog‘liq bo‘lgan , kengligi 25-150 m va undan katta bo‘lgan щit, bitum plyonkasi yoki o‘simlik bilan mustahkamlangan yo‘lakcha quriladi. Yon qiyalik, shuningdek, yo‘l qoplamasi asosida qumli ko‘tarma yuzasida kengligi 1-2 m, qalinligi 10-25 sm bo‘lgan bog‘langan gruntli (yengil qumloq tuproq yoki suyuq bitum bilan ishlangan qum) qatlam yo‘l yoqasida, yonbag‘irda, bermada himoya qatlami sifatida yotqiziladi. Qoplamani zichlashtirishda bog‘langan gruntli iborat qatlam bo‘lgani uchun material ostida yotgan qum bilan aralashib ketmaydi, yo‘l yoqasida va qiyalikda qumni shamol uchirmaydi. Harakatchan qumli sharoitda yo‘lning shamoldan ko‘chmaydigan kesimini qurishda, yo‘l cheti polosasida, o‘qdan 40 -50 m atrofida, har ikki tomonida rezerv va kavalerlar tekislanadi, material qoldiqlari tozalanadi, chunkiy har qanday notekislik natijasida qum to‘plana boshlashi mumkin. Yon rezervdan ko‘tarmaga qumni surish va tekislashda kengaytirilgan ag’dargichli buldozer, shuningdek, ekskavator-draglayn buldozer bilan birgaqo‘llanadi. Taqirlarda, ko‘p hollarda, qumni 100 m ga surish uchun buldozer va skreperlar qo‘llanadi. Gruntni 100 m dan ortiq surish skreper, avtomobilsamosval va boshqa transport vositasi bilan amalga oshiriladi. Qum ko‘tarmadan uchib ketmasligi uchun relyefning harakatlanuvchi shakli uchraydigan joylarda yo‘l poyi bir smenada ko‘tarma qurishdan tashqari asosda va ko‘tarma yon qiyaligidagi qum yuzasida himoya qatlam quriladi. Tugallangan yo‘l bo‘lagida shchitdan mexanik himoya o‘rnatish uchun uncha katta bo‘lmagan bo‘laklarda ish olib boriladi. Yo‘lni qum bosishdan saqlashning eng yaxshi tadbiri namlikni ko‘p talab qilmaydigan o‘simlik yo‘lakchasini yaratish, shuningdek, yon qiyalikva yo‘l yoqasini bitum va boshqa bog‘lovchi materiallar (polimer smolasi) bilan ishlashdir. Sochiluvchan qumlarda yo‘l poyini qurish bo‘yicha yo‘l -qurilish otryadi tarkibida asosni tekislash va tozalash, yo‘l cheti polosasida qumni surish uchun buldozerdan tashqari ko‘tarmada va yo‘l chetida qumni tekislash uchun og‘ir aravachali greyder, suv sepuvchi mashina, qatlam qalinligi 30 sm bo‘lgan ko‘tarmani zichlash uchun katok, himoya qatlamiga bog‘langan grun tni keltirish uchun skreper yoki aravachali traktor, shuningdek, gruntni tekislash uchun avtogreyder (himoya qatlami ustida harakatlanuvchi) kerak bo‘ladi. Barxan qumlarini zichlashtirish tebratuvchi katoklar yordamida olib boriladi. Zichlashtirishda ish tartibi dastlabki zichlashtirish bilan aniqlanadi. Cho‘llarda qurish uchun sun'iy havzalarda to’plangan yomg‘ir suvlari ishlatilishi mumkin. Changli qumlarni suv sepib zichlashtiriladi. Ko‘tarmani zichlashtirilgan so‘ng darhol suv sepib zichlashtiriladigan bog‘langan grunt bilan qoplanadi. SHO'RLANGAN XUDUDLARDA YO'LLARNI LOYIHALASHNING O'ZIGA XOSLIKLARI Sho’rlangan gruntlarda yo’l poyi va yo’l qoplamalari qurishda yuzaga keladigan qiyinchiliklarni hisobga olib, birinchi navbatda, tuzlar eng jadal to’planadigan uchastkalardan trassani aylanib o’tkazish imkoniyatlarini izlash lozim. Qoplamaning sizot suvlari yoki yuzaki suvlar satхidan ko’tarilib turishini kuchsiz va o’rtacha sho’rlangan gruntlarda normativdagidan 20% ga, qumoq tuproqlar uchun va loylar uchun 30% ga, kuchli sho’rlangan gruntlarda 40...60% ga oshirish zarur. Sho’rhok gruntlardagi yo’l poyining ko’ndalang profillari. a -bir tomonida rezyerv joylashgan ko’tarma; b-rezyervli va bo’ylama novli ko’tarma; v-byermali va chuqurrezyervli ko’tarma; 1-ajratilgan joy polosasi; 2-rezyerv; 3-yo’l poyining yon tomonini mustahkamlash Sho‘rlangan gruntlarning asosiy turlariga solonchaklar, solonslar, shuningdek, taqir gruntlari kiradi. Gruntlarning sho‘rlanish darajasi ko‘tarmaga surilishi kerak bo‘lgan grunt qatlamidagi yengil eruvchan (xlorli natriy, sulfat natriysi, karbonat natriy) tuzlar miqdori o‘rtacha yig‘indisining quruq grunt massasiga nisbatini foyzda belgilash bilan tavsiflanadi. Sho‘rlanish xususiyati gruntda xlor SL ioni miqdorining SO4 miqdoriga nisbati bilan belgilanadi. Masalan, qabul qilingan yo‘l tasnifi bo‘yicha 9.1-jadvalda ko’rsatilgan gruntlarning sho‘rlanishi ajratiladi. Gruntlar sho‘rlanish darajasi bo‘yicha tuzlarning xususiyati va yo‘l-iqlim mintaqasiga qarab tavsiflanadi Kuchli sho‘rlangan bog‘langan gruntlarda va kerakli balandlikdagi ko‘tarmani qurish mumkin bo‘lmasa yoki maqsadga muvofiq bo‘lmasa, yo‘l poyini mustahkamligini oshirish va yuqori qatlam gruntlarini kapillyarlari bo‘yicha ortiqcha sho‘rlanishning oldini olish uchun ko‘tarma tarkibida uni hamma kengligi bo‘yicha 65-75 sm chuqurlikda yoki yo‘l to‘shamasining tagiga kapillyar to‘suvchi 15-20 sm qalinlikda 10-20 mm o‘lchamli shag’aldan qatlamcha quriladi. Qatlamcha grunt bilan ifloslanmasligi uchun ostidan va ustidan qalinligi 3-5 sm bo‘lgan yirik qum yoki mayda tosh yotqiziladi. Yengil eruvchan tuzlar suv ta'sirida yo‘l poyi gruntining mustahkamligini kamaytiradi, undan tashqari, grunt tarkibidagi suvda eriydigan ortiqcha tuz 142 ko‘pligi, sho‘rlangan gruntlarning mos ravishda o‘sha granulometrik tarkibli sho‘rlanmagan gruntlarning qulay zichligigacha zichlashishiga qarshilik qiladi. Shuning uchun har qanday sho‘rlangan grunt yo‘l poyi qurish uchun yaroqli bo‘lavermaydi. Ulardan foydalanish imkoniyatini laboratoriya sharoitida, sho‘rlanish xususiyati va darajasi bo‘yicha gruntlarni tasnlashasosida aniqlanadi Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|