Quranda “İmaməT” ayəLƏRİ Kİtab haqqinda
Yüklə 0,83 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bəhsə qısa bir nəzər
- Şərh və təfsir
- “ Ulul-əmr”ə itaətin əhatə dairəsi
- “ Ulul-əmr” barəsində müxtəlif nəzəriyyələr
- Əlavə izahlar
- Ayənin rəvayətlər sayəsində təfsir edilməsi
- “ Səqəleyn” hədisinin əhəmiyyəti
- Suallar və cavablar
- “ Təbuk” döyüşü
- Ayənin verdiyi mesajlar
4. “ULUL-ƏMR” AYƏSİİşarə{یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ ذَلِکَ خَیرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا} səh:97
“Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən olan ixtiyar (əmr) sahiblərinə itaət edin! Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz, Allaha və qiyamət gününə inanırsınızsa, onu Allaha və Peyğəmbərə həvalə edin! Bu, daha xeyirli və nəticə etibarilə daha yaxşıdır”.(1)
{یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ...} (Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən olan ixtiyar (əmr) sahiblərinə itaət edin!) – Allah-taala ayənin bu hissəsində dünyanın bütün yerində olan, bütün zamanlardan qiyamətə qədər İslama iman gətirəcək müsəlmanlara xitab edərək üç şəxsə mütləq şəkildə və sorğu-sualsız itaət etməyin lazım və vacib olduğunu buyurmuşdur. Ardıcıl olaraq, Allah, ondan sonra Peyğəmbər (s) və daha sonra isə “Ulul-əmr”ə (əmr sahiblərinə) itaətin vacibliyi bildirilmişdir. {...فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ...} (Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz, Allaha və qiyamət gününə inanırsınızsa, onu Allaha və Peyğəmbərə həvalə edin!) – Ayənin ikinci hissəsində müsəlmanların ixtilaf və münaqişə zamanı müraciət etməli olduqları mənbə müəyyən edilir və sanki, onlar üçün müstəqil bir qəzavət sisteminin səh:98
əsası təşkil olunaraq buyurulur ki, əgər hansısa bir məsələ barədə ixtilafa düçar olsanız, Allaha, Peyğəmbərə (s) müraciət edin və öz mübahisəli məsələlərinizi İslamdan olmayanlar yanında bəyan etməyin (açıb-ağartmayın). Ayədə “Allah” və “axirətə iman” qeydlərinin işlənməsinə diqqət etməklə, ixtilaflı məsələlərdə islami mənbə və hökmlərə müraciət etməyən müsəlmanların Allah və axirətə iman gətirmədikləri məlum olur. Diqqət edilməli digər bir məsələ ayənin əvvəlində itaət olunması vacib hesab edilən kəslərin sırasında “Ulul-əmr” sözünün nəzərə çarpmasıdır. Amma bununla yanaşı, ixtilaflı məsələlərdə müraciət olunanlar “Ulul-əmr” şəklində bildirilməmişdir. Bu mətləb yuxarıdakı ayə barədə bəyan edilən mühüm suallardandır və inşallah onun barəsində gələn bəhslərimizdə söhbət edəcəyik. {...ذَلِکَ خَیرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا} (Bu, daha xeyirli və nəticə etibarilə daha yaxşıdır) – Bu cümlə, həqiqətdə, əvvəlki iki cümlənin səbəbidir. Möminlər nə üçün Allah, Peyğəmbər (s) və “Ulul-əmrə” (əmr sahiblərinə) itaət etməlidirlər? Özlərinin ixtilaf və mübahisəli məsələlərində Allah və onun Peyğəmbərindən (s) başqa, nə üçün kimisə hakim seçməməlidirlər? Çünki bu iş möminlərə aqibət və əməl baxımından daha xeyirli və yaxşıdır. “Ulul-əmr”ə itaətin əhatə dairəsiAyənin əsas düyün və qaranlıq nöqtəsi yuxarıdakı cümə ilə bağlıdır. Əgər “Ulul-əmr”in kim olduğu məlum olsa, ayənin təfsiri aydın və aşkar olacaqdır. Beləliklə, təfsirçilər “Ulul-əmr”in misdaq və nümunəsi barədə söhbət açmış və onunla əlaqədar yeddiyə yaxın müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürmüşlər. Sual: “Ulul-əmr”in kim olması barədə təfsirçilərin nəzəriyyəsinə toxunmazdan əvvəl, həmin sözün mənasının anlaşılmasında daha çox rol oynayan bir suala cavab səh:99 verməyimiz lazım gəlir. Həmin sual belədir: “Ulul-əmr”ə itaət etmək, görəsən, hansısa bir şərt və qeydlərlə məhdudlaşır, yoxsa, onlara itaət etmək Allah və onun Peyğəmbərinə (s) itaət etmək kimi mütləq şəkildə vacibdirmi? Başqa bir deyimlə, “Ulul-əmr”ə itaət etmək, məkan zaman və s. baxımından müəyyən qeydlərə malikdir, yoxsa, hər bir zaman, məkan və şəraitdə zəruridirmi? Cavab: Ayənin zahirindən “Ulul-əmr”ə itaətin mütləq olduğu və heç bir şərt və qeydlə məhdudlaşmadığı aydın olur. Başqa sözlə, bu ayədə “Ulul-əmr”ə itaət onların səhv və xətasız olması ilə qeydlənməmişdir, yəni Allah və onun Peyğəmbərinə (s) itaət mütləq şəkildə olduğu kimi, onlarla eyni səviyyədə duran “Ulul-əmr”ə itaət də mütləq şəkildə vacibdir. Deməli, “Ulul-əmr” istər-istəməz məsum olmalıdır, çünki heç bir qeyd və şərt olmadan itaətedilmə sadəcə onlara şamil ola bilər. Yəni, səhv və xəta edən hansısa bir şəxsə qeydsiz və şərtsiz itaət etmək və tabe olmaq olmaz. Bu cəhətdən, əgər hansısa bir hakim verdiyi hökmdə xətaya düçar olar və şikayətçi tərəf də məsələnin (hökmün) yanlış olmasına yəqin edərsə, onun hökmünə əsasən, tərəflərdən birinin mənfəəti, digərinin isə məhkum edilməsini müəyyən etmək olmaz və biz bu məsələyə etiqad bəsləyirik. Hətta, mərcəyi-təqlidlərə (din alimləri) təqlid edənlərin itaət etməsi zəruri olduqda belə, əgər onlar (alimlər) xəta etmiş olsalar, onlara itaət etmək olmaz. Məsələn, mübarək Ramazan ayının otuzuncu gecəsində ayı görmək mərcəyi-təqlidə müyəssər olmasa və o, hökm versə ki, camaat Ramazan ayının otuzuncu günü də oruc tutsun, amma onun müqəllidlərindən bəzisi öz gözləri ilə otuzuncu gün Şəvval ayının olduğunu bildirən göydəki ayı görmüş olsalar, həmin alimə itaət edərək oruc tuta bilməzlər, əksinə onlar oruclarını açmalıdırlar, çünki mərcəyi-təqlid bu məsələdə səhvə yol vermişdir. Nəticədə, təkcə məsumlara sorğu-sualsız və mütləq səh:100 şəkildə itaət etmək caizdir və qeyri-məsumlara itaət isə caiz deyil. “Ulul-əmr”ə itaəti mütləq şəkildə Allahın vacib etdiyini nəzərə aldıqda, onların (“Ulul-əmr”in) məsum olduğu nəticəsinə gəlirik. “Ulul-əmr” barəsində müxtəlif nəzəriyyələrİşarəƏvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, “Ulul-əmr”in təfsiri barəsində müxtəlif nəzəriyyələr mövcuddur və biz onlardan bəzilərinə işarə edirik: a) “Ulul-əmr”də məqsəd cəmiyyətin hakim və rəhbərləridirİşarəİslami cəmiyyətdə hər hansı bir şəkildə hakim olan və müsəlmanların rəhbərliyini öz öhdəsinə götürən şəxslər “Ulul-əmr”dən hesab ediləcəklər və onlara qeydsiz və şərtsiz itaət edilməlidir – hətta, onlar camaatın iradə və istəyinin ziddinə olaraq qılınc və zor gücünə hakimiyyətə gəlsə və ən pis və fasiq insanlar olsalar belə. Beləliklə, monqollar və Çingiz xan kimilər də əgər İslam cəmiyyətinə hakim olsalar, onlara itaət etmək vacibdir. Əhli-sünnə alimlərindən bir neçəsi bu nəzəriyyənin tərəfdarıdır. Görəsən, sağlam əql və düşüncəyə sahib olan hansısa bir şəxs bu sözləri qəbul edə bilərmi? Allah öz Peyğəmbərini (s) yer üzərində ədalət və əmin-amanlığı bərpa etmək üçün göndərməmişdirmi?(1) Belə olan halda, zalım bir şəxs necə Peyğəmbərin (s) canişini ola bilər və əgər o hökmranlıq etsə, ədalət aradan qaldırılmazmı? Ayədəki “Ulul-əmr”in bu şəkildə təfsir edilməsi İslamın hansı ümidverici proqram və planları ilə uyğun gəlir? Görəsən, bu sözləri deyənlər, doğrudan da, İslam cəmiyyətinə zorla və qılınc gücünə hakim kəsilən, bütün səh:101
islami dəyərləri ayaq altında qoyan, haramları halal edən və Allahın vacib buyurduqlarını aradan aparan zalım, kafir və azğın bir şəxsin “Ulul-əmr”dən olmasına etiqad bəsləyərək ona itaət edilməsinin vacibliyini düşünürmü?! Təəssüflər olsun ki, onların bu barədə cavabı müsbətdir və onlar Müaviyyə və oğlu Yezid kimi insanları “Ulul-əmr”dən hesab etmişlər. Kaş ki, heç bir müsəlman alimi ayəni bu cür təfsir etməyəydi! b) Alimlərdən bəziləri yuxarıdakı əqidələri inkar edərək, “Ululəmr” in məsum olması fikrindədirlər
b) Alimlərdən bəziləri yuxarıdakı əqidələri inkar edərək...b) Alimlərdən bəziləri yuxarıdakı əqidələri inkar edərək, “Ululəmr” in məsum olması fikrindədirlər Bütün insanların səhv və xətaya düçar olduğunu düşündükdə, “Ulul-əmr”dəki məqsədin “bütün İslam cəmiyyəti” olduğunu söyləmişlər, çünki İslam ümməti ismətə malikdir və cəmiyyətdəki fərdlərin ayrılıqda xətakar olmasına baxmayaraq, bütün müsəlman camaatının səhv və xəta etməsi mümkün deyil. Nəticədə, Allah və Peyğəmbərə (s) itaət vacib olduğu kimi, İslam ümmətinə də itaət etmək vacibdir. Bu nəzəriyyənin cavabında belə deyirik: Siz hansısa bir məsələdə bütün müsəlman ümmətinin rəy və nəzərini necə əldə edə bilərsiniz? Həmin nəzəriyyəyə əsasən, bütün müsəlmanların düşüncəsini ələ gətirmək lazım deyilmi? Ola bilsin ki, cavabında “bütün müsəlmanların ayrı-ayrılıqda nəzərini əldə etmək lazım deyil, əksinə nümayəndələrin seçilməsi və onların icma və fikir birliyi müsəlman ümməti üçün kifayət edər” – deyilsin. Belə isə, biz də soruşuruq ki, görəsən, (bütün müsəlmanların deyil) nümayəndələrin rəy və nəzərlərini əldə etmək mümkündürmü? Həqiqətdə, isalmi ümmətin nümayəndələrinin belə, rəy və fikir birliyini əldə etmək mümkün olası deyil. Bəlkə də, səh:102
“ümumiyyətlə, rəy birliyinə ehtiyac yoxdur, bizim meyarımız əksəriyyətdir, hansısa bir məsələdə İslam ümmətinin nümayəndələrinin əksəriyyəti müsbət rəy versə, “Ulul-əmr” ünvanında ona itaət etmək vacibdir” – deyilsin. Doğrudan da, “Ulul-əmr”in mənası “İslam ümmətinin nümayəndələri”dirmi? c) Bəziləri bundan da irəli keçə və...c) Bəziləri bundan da irəli keçə və yadelli mədəniyyətlər müqabilində ruh düşkünlüyünə düçar olaraq, “Ulul-əmr”in nümunə və misdaqının “Qərb demokratiyası” olduğunu demişlər Görəsən, bu cür təfsir və izahlar şəxsi rəy və nəzərə əsasən deyilmi?! Bu məsələlər Qurana yeridilmək istənilən nəzəriyyələr hesab edilmirmi?! Belə nəticə çıxarmaq Qurana diqqətsizlik və hörmətsizlik deyilmi?! Bütün bunları bir kənara qoyaraq deyə bilərik ki, Qərb demokratiyası işə yarayan bir şey deyil. Onların (alimlərin) özləri də etiraf edərək qəbul edirlər ki, qərblilərin demokratiyası ideal deyil və məcburiyyət səbəbindən ona pənah aparmışlar. Əgər hazırkı vəziyyətdə ona sığınmasaydılar, onlar bundan da pis hala düçar olacaqdılar və zərəri daha da azaltmaq məqsədi ilə ona əməl etmişlər. Yoxsa, hansı ağıllı insan ölkə cəmiyyətinin yüz faiz təşkil edən əhalisindən əlli faizinin seçkilərdə iştirak edərək iyirmi altı faizinin bir nəfərə və iyirmi dörd faizinin isə digər bir nəfərə səs verməsini və nəticədə, iyirmi faiz rəyin yüz faizə hakim olmasını qəbul edər? Görəsən, bu, ədalətdirmi?! Özlərini Qərb demokratiyası müqabilində satan şəxslər Amerikanı həmin məsələnin (demokratiyanın) beşiyi hesab edirlər. Xoşbəxtlikdən, son zamanlarda Amerikadakı seçkilərlə bağlı yaranan rüsvayçılıq bu cür demokratiyanın mahiyyət və həqiqətini bütün dünyaya aşkarladı. Öz ölkə, idarə və şirkətlərini kompyuter səh:103 sistemləri ilə idarə edənlər beş-on mindən ibarət səsvermə vərəqələrini əllə, yoxsa, kompyuterlə saymaq üstündə dava və mübahisə edirlər. Belə mübahisənin nə mənası var? Bir gün vaxt aparacaq iş barəsində o qədər dava və səs-küy qaldırdılar ki, bütün dünyanın qulağı kar oldu. Bu qəbildən olan məsələlər demokratiya iddiaçıları və millət öncüllərinin özlərinə və təşkilatlarına etimad etmədiklərini nişan verir. Dünya həmin seçkilərə gülərək rişxənd etməlidir. Tədqiqatçılar, xüsusən də, Amerika demokratiyasını öz əməllərinin qibləsi hesab edənlər həmin hadisələri çox diqqətlə araşdırmalıdır ki, onun əsl mahiyyəti onlar üçün aydınlaşsın. Münsifanə şəkildə deməliyik ki, “Ulul-əmr”in ayənin zahirinin əksinə olaraq “demokratiya” kimi təfsir edilməsi, həqiqətdə, Qurani-Kərimə böyük zülm və sitəm etməkdir. d) Şiə alimlərinin nəzərincə, “Ulul-əmr”...d) Şiə alimlərinin nəzərincə, “Ulul-əmr” məsum olmalıdır və hər bir zaman və əsrdə bir nəfərdən artıq şəxs ola bilməz. Həmin şəxs Peyğəmbər (s) zamanında həzrət Əmirəl-Möminin (ə) idi və ondan sonra da on bir nəfərdən ibarət olan imamlardır Əlavə izahlarA) Qeyd edildiyi kimi, “Ulul-əmr” ayənin tələbinə uyğun olaraq (Allah, Peyğəmbər (s) və “Ulul-əmr”ə itaəti mütləq şəkildə vacib etmişdir) məsum olmalıdır ki, ona sorğu-sualsız və mütləq şəkildə itaət edilsin. Yəni, “Ulul-əmr” günah, xəta və səhvdən sığortalanmış kəslər olmalıdır. Başqa bir ifadə ilə desək, “ismət” mənəvi bir qüdrət və yüksək təqvadır ki, məsum olan şəxs ixtiyara malik və məcbur olmamasına, həmçinin, günah edə bilmə imkanının olmasına baxmayaraq, onun (üstün təqvanın) bərəkəti hesabına günah və xətaya mürətkib olmur. səh:104
Təqvanın müxtəlif mərtəbələri vardır. Bir mərtəbəsi kəbirə (böyük) günahlardan çəkinməkdir, əgər insan təsadüfən ona mürtəkib olsa belə, dərhal tövbə edir. İkinci mərtəbəsi kəbirə (böyük) günahlara yanaşı, səğirə (kiçik) günahlardan da çəkinmək və günaha düşdükdə dərhal tövbə etməkdir. Əvvəlki iki mərhələdən üstün olan üçüncü mərhələdə həm kəbirə və səğirə günhlar, həm də məkruhlardan (bəyənilməz işlərdən) çəkinilir. Təqvanın mərtəbəsi bu minvalla, daha da yüksəlir və nəhayət, günah və xətalardan amanda qalmağa səbəb olan “mütləq ismət” mərtəbəsinə yetişir. Bəzilərinin güman etdiyi kimi, ismət cəbrin (məcburiyyətin) bir növü deyil, əksinə təqvanın ən ali mərtəbəsidir. B) Məsum olan “Ulul-əmr” – onun şərhini verdik – bütün İslam ümməti və ya İslam ümmətinin nümayəndələri, yaxud da onların (nümayəndələrin) əksəriyyəti ünvanında alimlər deyil, əksinə müəyyən və xüsusi bir şəxs olmalıdır. C) “İsmət” mənəvi qüdrət və təqvanın ən üstün mərhələsi olduğu üçün, həmin meyarın bütün adi insanlarda olduğunu demək mümkün deyil. Məsum “Ulul-əmr” Allah, Peyğəmbər (s) və ya isməti sübuta yetmiş digər məsum tərəfindən tanıtdırılmalıdır. Nəticədə, birincisi, “Ulul-əmr” məsum, ikincisi, müəyyən və xüsusi bir şəxs və üçüncüsü, “Ulul-əmr” və məsumun təyin edilməsi Allah tərəfindən olmalıdır. Burada bəhsimizin ikinci qisminə – yəni, ayənin nazilolma səbəbi barədə nəql edilən rəvayətlərə diqqət etməli və bilməliyik ki, görəsən, “Ulul-əmr”in misdaq və nümunəsi müəyyən olunmuş, Allah və Peyğəmbər (s) belə bir məsumu təyin etmişdirmi?
(Allaha itaət edin) – ayəsinin məqsədi olan məsum şəxsin səh:105 tanıtdırılması ilə bağlı müxtəlif rəvayətlər mövcuddur və onlardan ən önəmlisi “Səqəleyn” hədisidir. Bu hədisə uyğun olaraq, Peyğəmbəri-Əkrəm (s) mübarək ömrünün sonlarında buyurmuşdur: إِنّی قَدْ تَرَکْتُ فِیکُمُ الثِّقْلَیْنِ م_ا إنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِم_ا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی... کِت_ابَ اللهِ... وَعِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی(1) “Mən sizi tərk edərək aranızda iki ağır əmanət qoyuram. Kim onlardan yapışsa, məndən sonra heç vaxt doğru yoldan azmaz ... Allahın kitabı ... və itrətim (Əhli-beytim)”. Hədisin mənası Quranın səhv və xətadan qorunmuş olması və onun sayəsində hərəkət edənlərin də səhv və günahlardan amanda qalacağıdır. Bu baxımdan, Əhli-beyt (ə) də məsum olmalıdır ki, onlardan yapışanlar da səhv və xətadan amanda qalsınlar. Yoxsa, onlar məsum olmadığı halda, onlara təvəssül edənlərin səhv və günahlardan amanda qala bilməsi mümkün deyil. Deməli, həmin rəvayətə uyğun olaraq, Əhli-beyt (ə) ismət və təharətə malik və məsumdur, eyni zamanda, {...أَطِیعُوا اللَّهَ...} – ayəsinin şərhində dediklərimizə əsasən, “Ulul-əmr” Allah tərəfindən seçilmiş məsum bir fərd olmalıdır. Beləliklə, onların bir-birinin ardınca məsum imamlar olduğu aydın olur. “Səqəleyn” hədisinin əhəmiyyəti“Səqəleyn” hədisi “imamət” və “vilayət” mövzusu ilə bağlı həddən artıq əhəmiyyətə malikdir və onun tayı-bərabəri yoxdur. Bu hədis dəlil baxımından tutarlı və güclü sübutlara malikdir və sənəd cəhətdən isə əhli-sünnə və şiə mənbələrində mütəvatir və geniş şəkildə nəql edilmişdir. Həmin hədis barədəki mənbə və sənədlərə nəzər saldıqda, Peyğəmbərin (s) onu bir dəfə deyil, dəfələrlə söylədiyi məlum olur. Qeyd edilən hədis həm şiənin mötəbər mənbələrində (“Təhzibul- səh:106
əxbar”, “Əl-İstibsar”, “Əl-Kafi” və “Mən la yəhzurul-fəqih”)(1), həm də əhli-sünnənin “Sihahe sittə” kitablarında gəlmişdir. “Sihahe sittə” bunlardan ibarətdir: 1. “Səhih Buxari” – həmin altı kitab arasında ən əhəmiyyətlisidir və onun müəllifi Buxari hicri-qəməri 256-cı ildə vəfat etmişdir. 2. “Səhih Müslim” – “Səhih Buxari”dən sonra ən etibarlı kitabdır. Kitabın müəllifi Müslim ibn Hicar hicri-qəməri 261-ci ildə vəfat etmişdir. Bu iki kitabı “Səhiheyn” və müəlliflərini də “Şeyxeyn” adlandırırlar. 3. “Sünəne İbn Davud” – İbn Davudun. vəfat etdiyi il hicri-qəməri 275-ci ildir. 4. “Sünəne Tirmizi” – Tirmizi hicri-qəməri 279-cu ildə vəfat etmişdir. 5. “Sünəne Nəsai” – Nəsai hicri-qəməri 303-cü ildə vəfat etmişdir. 6. “Sünəne İbn Mace” – İbn Macenin vəfat etdiyi il 273-cü hicri-qəməri ilidir. Əhli-sünnə nəzərində yuxarıdakı altı kitabın rəvayətlərinin hamısı mötəbərdir və həmin rəvayətlər təkcə bu kitablarla məhdudlaşmır. Hakim adlı bir şəxs “Müstədrəkus-səhihəyn” kitabını yazaraq “Səhih Müslim” və “Səhih Buxari”də olmayan mötəbər hədisləri orada toplamışdır.(2) səh:107
2- [2] . İbn Əbil Hədid deyir: “Ustadım Əbdül Vəhhabdan soruşdum ki, bütün səhih və mötəbər hədislər “Səhihe sittə” də gəlmişdirmi və ya həmin hədislər bu kitabda olanlarla bitmirmi? Cavab verdi ki, çoxlu sayda digər mötəbər hədislər bu kitablarda qeyd edilməmişdir. Mən soruşdum: “Peyğəmbərdən (s) nəql edilən (Zülfüqar kimi qılınc və Əli (ə) kimi qəhrəman yoxdur) لا سیف الاّ ذو الفقار و لافتی الاّ علی (Əli ibn Əbutalibin (ə) şənində nəql edilmişdir) hədisi mötəbərdirmi? “Bəli” deyərək onu təsdiqlədi və bildirdi ki, “Səhihe-sittə” də gəlməyən coxlu səhih hədislər mövcuddur””. Bu kitabın müəllifi deyir: “Mənim “Müstədrəkus-səhihəyn” kitabında topladığım bütün rəvayətlər Buxari və Müslimin meyarlarına uyğundur”. “Səqəleyn” hədisi yeddilik təşkil edən yuxarıdakı kitabların üçündə, yəni “Səhih Müslim”, “Sünəne Tirmizi”(1) və “Müstədrəkus-səhihəyn”də(2) qeyd edilmişdir. “Səhih Müslim”də gələn rəvayətə diqqət edin: “Yezid ibn Həyyan deyir: “Hüseyn ibn Səbrə və Ömər ibn Müslimlə birlikdə Peyğəmbərin (s) məşhur səhabələrindən olan Zeyd ibn Ərqəmin yanına getdik. Onun yanında əyləşdiyimiz zaman, Hüseyn ona dedi ki, ey Zeyd ibn Ərqəm, sən böyük bir iftixara maliksən, belə ki, Peyğəmbəri (s) çox ziyarət etmiş, ondan hədislər eşitmiş, o həzrətin kənarında döyüşmüş və onun arxasında namaz qılmısan. Həqiqətən də, bu, böyük fəxrdir. İndi Peyğəmbərdən (s) eşitdiyin hansısa bir hədisi bizə nəql et”. Zeyd ibn Ərqəm dedi: “Mənim yaşım artmış və qocalıq səbəbi ilə Peyğəmbərdən (s) eşitdiklərimin bəzisini unutmuşam. Sonra o, aşağıdakı hədisi bizə nəql etdi: “Bir gün Peyğəmbər (s) Qədir-Xum səhrasında sözə başlayaraq Allaha həmd və səna dedi və camaata moizə etdikdən sonra buyurdu: أَیُّهَا النّ_اسُ! فَإِنَّما أَنَا بَشَرٌ یُوشَکُ أَنْ یَأْتِیَ رَسُولُ رَبّی فَأُجِیبَ وَأَنَا ت_ارِکٌ فِیکُمْ ثِقْلَیْنِ أَوَّلُهُما کِت_ابُ اللهِ فِیهِ الْهُدی وَالنُّورُ فَخُذُوا بِکِت_ابِ اللهِ وَاسْتَمْسِکُوا بِه فَحَثَّ عَلی کِتابِ اللهِ وَرَغَّبَ فِیهِ» ثُمَّ قالَ: «وَأَهْلُ بَیْتی اُذَکِّرُکُمُ اللهَ فِی أَهْل ِبَیْتِی... . “Ey camaat! Mən də sizin kimi bir insanam və tezliklə Allahın dəvətini qəbul edəcəyəm (vəfat edəcəyəm). Mən sizin səh:108
2- [2] . “Müstədrəkus-səhihəyn”, c.1, səh.93 və c.3, səh.109. aranızda iki qiymətli və ağır əmanət qoyuram. Onlardan birincisi, nur və hidayət olan Allahın kitabıdır. Onu qəbul edin və ondan möhkəm yapışın”. Zeyd ardınca əlavə edir: “Peyğəmbər (s) Allahın kitabı barəsində camaatı təşviq edəndən sonra buyurdu: “İkincisi isə, mənim Əhli-beytimdir ki, onları sizə əmanət qoyuram. Sonra üç dəfə “Əhli-beytimlə rəftarınızda Allahı nəzərdə tutmağınızı sizə xatırladıram”(1) – dedi””. Yuxarıdakı üç kitabdan əlavə, xatırlatdığımız rəvayət “Xəsaisun-Nəsai” adlı kitabda qeyd edilmişdir.(2) Təəccüblü burasındadır ki, İbn Həcər həddən artıq təəssübkeş biri olmasına və şiənin əleyhinə “Əs-Səvaiqul-mühərrəqə” adlı bir kitab yazmasına baxmayaraq, o da öz kitabında həmin rəvayəti qələmə almışdır.(3) Yolundan azmış vəhhabi firqəsinin əsasını qoyan İbn Teymiyyənin də “Minhacus-sünnə” adlı kitabında “Səqəleyn” hədisini nəql etməsi də çox maraqlıdır.(4) Beləliklə, yüksək əhəmiyyətə malik və dərin mənalı “Səqəleyn” hədisinin əhli-sünnə və şiə mənbələrində qeyd edilən mütəvatir hədis olduğu anlaşılır.(5) Bu mətləb “Səqəleyn” hədisinin həddən artıq əhəmiyyət və xüsusiyyətlərə malik olduğunu nişan verir. Mərhum imam Xomeyni (r.ə) özünün tarixi vəsiyyətnaməsini həmin hədislə başlamışdır, çünki o, söz sərrafıdır və bu hədisin tutarlı bir hədis olduğunu və onun barəsində şəkk-şübhə səh:109
2- [2] . “Xəsaisun-Nisai”, səh.20 (“Quranın mesajları” kitabı, c.9, səh 66-da nəql edilənlərə əsasən). 3- [3] . “Əs-Səvaiqul-mühərrəqə”, Misir “Əbdüllətif” nəriyyatı, səh.226 (“Quranın mesajları” kitabı, c.9, səh 67-də nəql edilənlərə əsasən). 4- [4] . “Minhacus-sünnə”, c.4, səh.104 (“Quranın mesajları” kitabı, c.9, səh 69-da nəql edilənlərə əsasən). 5- [5] . Qeyd edilən yuxarıdakı kitablardan əlavə, “Səqəleyn” hədisini əhli-sünnənin digər mötəbər kitablarında tapmaq olar. Bu mətləbin şərhini “Quranın mesajları” kitabı, c.9, səh 62-dən sonra və “Ehqaqul-həqq” kitabı, c.4, səh.438-dən sonra müatliə edə bilərsiniz. edilməyəcəyini yaxşı bilirdi. “Səqəleyn” hədisi vasitəsi ilə “Ulul-əmr”in məsum və tahir, həmçinin, öz zamanılarında onların hər birinə itaət edilməsi vacib olan və bu baxımdan (itaət) heç bir qeyd və şərtə ehtiyac duyulmayan imamlar olduğu məlumdur. “Səqəleyn” hədisindən əlavə, ayənin nazilolma səbəbi barədə nəql edilən digər xüsusi rəvayətlər də mövcuddur. Burada onların iki nümaunəsinə işarə etməklə kifayətlənirik: 1. Şeyx Süleyman Hənəfi Qunduzi “Yənabiul-məvəddəh” əsərinin 116-cı səhifəsində belə yazır: “Bir nəfər imam Əli ibn Əbutalibdən (ə) soruşdu: “İnsanı doğru yoldan yayındıran və azğınlardan olmasına səbəb olan ən aşağı bir məsələ nədir?” Həzrət cavabında buyurdu: “Allahın höccətini görməzdən gələrək ona itaət etməməkdir. Hər kəs Allahın höccətinə itaət etməsə, azğındır”. Həmin şəxs yenidən soruşdu ki, bir qədər artıq izah verərək Allah höcətinin kim olduğunu bildirin? Həzrət Əli (ə) ona cavabında həmin şəxslərin “Nisa” surəsinin 59-cu ayəsində “Ulul-əmr” kimi tanıtdırılanlar olduğunu söylədi. Sual verən bir daha “Ulul-əmr”in kim olduğunu soruşdu. İmam cavabında dedi ki, həmin şəxs barəsində Peyğəmbər (s) dəfələrlə belə buyurmuşdur: إِنّی تَرَکْتُ فِیکُمْ أَمْرَیْنِ لَنْ تَضِلّوا بَعْدِی إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِم_ا کِت_ابَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَعِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتی “Yəni, höccət bu hədisdə barəsində buyurulan kəslərdir. “Ulul-əmr” həmin hədisdə bəyan edilən kəsdir”. Bu rəvayətdə “Səqəleyn” hədisi ilə “Ulul-əmr”in irtibatı aşkar və aydın şəkildə bəyan edilmişdir. 2. Əbu Bəkr Mömin Şirazi İbn Abbasdan belə nəql edir: “Peyğəmbəri-Əkrəm (s) “Təbuk” döyüşünə yola düşdüyü zaman, həzrət Əlini (ə) Mədinədə öz yerində saxlamaq və digər müsəlmanlarla döyüş meydanına getmək qərarına səh:110
gəlir.(1) Həzrət Əli (ə) (Peyğəmbərin (s) bu işinin fəlsəfəsini bildiyi halda, münafiqlərin hadisələri mənfi şəkildə təbliğ etməməsi üçün) Peyğəmbərə (s) “nə üçün məni Mədinədə qadın və uşaqlarla qoyur və digər müsəlmanlarla döyüşə gedərək bu fəzilətdən məhrum olmağımı istəyirsiniz?” – deyir. Peyğəmbər (s) cavabında buyurur: أَم_ا تَرْضی أَنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزَلَهِ ه_ارُونَ مِنْ مُوسی، حِینَ ق_الَ: اُخْلُفْنِی فی قَوْمِی وَأَصْلِحْ، فَق_الَ عَزَّ وَجَلَّ وَاُولُوا الاَْمْرِ مِنْکُمْ Sənin mənə olan nisbətinin Harunun (ə) Musaya (ə) olan mənziləti kimi olmasını istəmirsənmi? O, Tur dağına yola düşmək istəyən zaman (qövmü arasında ixtilaf yaranacağından qorxurdu və belə də oldu və Samirinin buzovu məsələsi meydana çıxdı. Bu cəhətdən) qardaşı Haruna (ə) dedi ki, sən mən qayıdana qədər yerimə qövmüm arasında canişinim ol. Allah da bu barədə buyurur ki”,(2) {...وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ...}. Yəni, sən “Ulul-əmr”sən və bu iş sənə məxsusdur. Beləliklə, rəvayətləri nəzərə almadıqda, ayədəki “Ulul-əmr”in Allah tərəfindən təyin edilmiş məsum və müəyyən bir şəxsə dəlalət etməsi nəticəsinə gəlirik. Rəvayətlərin sayəsində də Allah tərəfindən təyin edilmiş məsum və müəyyən bir şəxsin şiənin on iki imamı, yəni Əli (ə) və onun on bir övladının olmasını anlayırıq. Suallar və cavablarAyə barəsində müxtəlif və çoxlu sayda suallar səh:111
2- [2] . “Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.435. verilmişdir ki, onlardan ən əsas və mühümü üç ədəddir. Həmin suallara və onların cavablarına diqqət edin: Birinci sual: Şiənin etiqad bəslədiyi kimi, əgər “Ulul-əmr”də məqsəd həzrət Əlidirsə (ə), onda, nə üçün Peyğəmbər (s) zamanında ona itaət vacib deyildi, halbuki, ayədə “Ulul-əmr”ə itaət Allah və onun Peyğəmbərinə (s) itaət kimi vacib hesab edilmişdir? Başqa sözlə, Əli (ə) Peyğəmbər (s) zamanında müsəlmanların itaət etməsi vacib olan şəxs deyil, onun özü itaət edən idi. Nəticədə, ayənin yuxarıdakı kimi təfsir edilməsi “Ulul-əmr”ə itaətin vacibliyi ilə uyğun gəlmir. Cavab: Bu irada iki şəkildə cavab vermək mümkündür: A) Əvvəlcə, “Rəsul” və “Ulul-əmr” sözlərinə diqqət edək. Əgər bu iki sözün fərqini anlaya bilsək, onda, yuxarıdakı sualın cavabı da aydın olacaq. “Rəsul” – Allah tərəfindən dinin təbliği, ilahi hökmlərin çatdırılması və camaatın qorxudulması (qiyamətlə) üçün göndərilən şəxsdir. Yəni, o, nübuvvətdən əlavə, əhkam və dinin təbliği və camaata xəbərdarlıq etmək və onları çəkindirmək vəzifəsinə də malikdir və daha sadə və anlaşıqlı dillə desək, “Rəsul” əhkamın bəyanı və onun təbliği ilə vəzifəlidir. Amma “Ulul-əmr” – qanun təyin etmək vəzifəsinə malik deyil, əksinə onlar mövcud olan həmin qanunları qorumaq və işə salmaqla vəzifələndirilmişlər. Sadə və aydın bir cümlə ilə Peyğəmbərin (s) “qanun təyinedicisi” və “Ulul-əmr”in isə “qanun icraçısı”na bənzdiyini deyə bilərik. Verdiyimiz izaha əsasən, Peyğəmbərin (s) özünün həmin zamanda “qanunu təyinedən” olduğu aydın olur. Eyni zamanda, qanunun mühafizəçi və icraçısı da, şəxsən, o həzrətin özü idi. Nəticədə, Quranda həzrət İbrahim (ə) barədə onun Ulul-əzm Peyğəmbər olması və imam təyin edildiyini bildiyimiz kimi, İslam Peyğəmbəri (s) də həyatda olduğu zamanda o həzrətin özü həm “Rəsul” idi, həm də “Ulul-əmr”. Yəni, qanunu təyin etməkdən əlavə, həm də onun icraçısı idi. Risalət məqamı qanunun təyin edilməsi, imamət məqamı və səh:112
“Ulul-əmr” isə qanunun icra edilməsi üçündür və Peyğəmbər (s) həyatda olduğu müddətdə həm “Rəsul” idi, həm də “Ulul-əmr”, amma o həzrətin vəfatından sonra Allah və Peyğəmbər (s) tərəfindən təyin edilmiş məsum şəxs “Ulul-əmr”dir və o, həzrət Əli (ə) və ondan sonra bir-birinin ardınca gələn imamlardan başqası deyil, çünki onlardan başqa, digər şəxslər üçün bu məqamın təyin edildiyi iddia edilməyib. Beləliklə, rəvayətlərdən də aydın olduğu kimi, həzrət Əli (ə) barəsində “Ulul-əmr”ə itaətin vacibliyi Peyğəmbərin (s) vəfatından qabaq gerçəkləşmir, həmçinin, bu məsələ həzrət Əlinin (ə) övladları barəsində də keçərlidir. B) İkinci cavabımız budur ki, həzrət Əli (ə) də Peyğəmbər (s) həyatda olduğu zamanlarda bir müddət “Ulul-əmr” funksiyasını daşımışdır. Misal olaraq, Peyğəmbərin (s) “Təbuk” döyüşünə gedərkən o həzrəti Mədinədə öz yerinə çanişin təyin etməsini göstərmək olar. Bu mətləbin daha da aydın olması üçün “Təbuk” döyüşü barədə müxtəsər bir izaha ehtiyac vardır: “Təbuk” döyüşü“Təbuk” döyüşü Peyğəmbərin (s) risaləti boyunca və ömrünün son illərində həyata keçirdiyi ən axırıncı döyüşdür. Bu döyüş Hicazın ən şimal ərazisində – Hicazla Şərqi-Romanın müştərək sərhəddi olan məntəqədə – baş vermişdir. İslam get-gedə genişlənərək öz dayaqlarını Mədinədə möhkəmlətdikcə və onun əks-sədası bütün dünyaya yayıldıqca, islami ölkələrin qonşuları – xüsusən, Şərqi-Roma, yəni həmin Şamat (Fələstin və Suriya) – onu özləri üçün bir xətər hesab etmiş və İslamın onların ölkələrinə nüfuz edərək hakimiyyət və. taxt-tacı ələ keçirməsinin qarşısını almaq səbəbilə müsəlmanlara həmlə etmək fikrinə düşümşdülər.(1) Onlar bu səh:113
məqsədlə qırx min nəfərlik və tamamən hazırlıqlı vəziyyətdə olan bir orduyla Hicaza tərəf hərəkət etməyə başladılar. Bu xəbər müsəlmanlar və şəxsən, Peyğəmbərə yetişdi. Peyğəmbəri-Əkrəm (s) müsəlmanları Mədinədə qalaraq düşmənin onlara həmlə etməsini gözləmələrini deyil, əksinə düşməni qarşılamağa dəvət edərək təşviq etdi. Bu özü ən yaxşı döyüş taktikası idi, çünki döyüşdə müdafiə və gözləmə taktikası həmisə məqbul deyil, əksinə düşmənin hücumu müqabilində hücum etmək lazımdır. Həqiqətdə, “Təbuk” döyüşü münasib bir zamanda baş verməmişdi. Bir tərəfdən Ərəbistan yarımadasının yandırıcı və qızmar istisi, digər tərəfdən də müsəlmanların keçən ildən qalan ərzaq ehtiyyatının bitməsi və yeni ərzaq tədarükünün görülməməsi, həmçinin, Mədinə ilə “Təbuk” döyüşü olan ərazi arasında həddən artıq fasilənin olması müsəlmanların ora qədər piyada getməsinə səbəb olaraq vəziyyəti çətinləşdirirdi. Çünki müsəlmanlardan on nəfərdən birinin minik vasitəsi (at, dəvə) vardı və onlar növbə ilə ona minməli olacaqdılar. Nəticədə, döyüşə hazır olmaq və ərzaq tədarükünün görülməsi əmri verildi. Amma anbarlarda olan ərzaq müəyyən miqdarda qurumuş və xarab olmuş xurmalardan başqa, bir şey deyildi. Müsəlmanların otuz minlik qoşunu Peyğəmbərin (s) başçılığı ilə Təbuk meydanına tərəf yola düşdü. Aclıq və susuzluq İslam qoşununa əziyyət verərək onları taqətdən salmış və hətta, əsgərlərdən bəzilərinin piyada yol səh:114 getməkdən ayaqları şişmişdi. Amma buna baxmayaraq, onlar yollarına davam edirdi. İslam qoşunu döyüşə getmək və qayıtmaqda o qədər əziyyət və çətinliklərə düçar oldu ki, onlara “Ceyşul-usrəh” (çətinlik qoşunu) adı verdilər.(1) Rum (Roma) qoşunu İslam ordusunun bu qədər məsafəni piyada və ən az minik vasitəsinə malik olduqları halda və otuz min nəfərlik qoşunla onlarla döyüşmək üçün gəldiyindən xəbər tutduqda, geri çəkilmək qərarına gəldi. Rum sərkərdəsi geri çəkilmək əmri verdi. Müsəlmanlar Təbuk çölünə yetişdikdə, düşmənin geri çəkildiyini bildi və bu müvəffəqiyyətə görə Allaha şükr etdilər. Peyğəmbər (s) müsəlmanlarla geri qayıtmaq və ya Rum qoşununu təqib edərək Şamatda onlarla döyüşməklə bağlı məşvərət etdi. Nəticədə, geri qayıtmaq qərarına gəldilər. İslam həmin zamanlarda gənc idi və ölkələrin fəth edilməsi ilə əlaqədar kifayət qədər təcrübəyə malik deyildi və onlar bu şəkildə addım atmaqla yenicə çiçəklənən İslama təhlükə yarada bilərdilər. Verdiyimiz şərhə diqqət etməklə, “Təbuk” döyüşünün müxtəlif cəhətlərdən – xüsusən, Mədinə ilə Təbuk arasındakı məsafənin həddən artıq çoxluğu və bütün müsəlmanların iştirak edə bilməməsi – Peyğəmbər (s) zamanında baş vermiş bütün döyüşlərdən fərqli olduğunu və o həzrətə qarşı terror aktının həyata keçirilməsi, eyni zamanda, Mədinədəki münafiqlərin şəhərdən xaricdəki münafiqlərlə əlbir olaraq üsyan qaldırması ehtimalının olmasını anlayırıq. Bu səbəbdən, İslam Peyğəmbərinin (s) yerinə o həzrət Mədinədə olmadığı zaman müsəlmanlardan ən güclü şəxsin İslamın paytaxtı olan Mədinəni münafiqlərin ehtimal edilən təhlükəsindən qoruması üçün təyin edilməsi səh:115
zəruri idi və həmin şəxs Əlidən (ə) başqası ola bilməzdi. Beləliklə, Peyğəmbər (s) həzrət Əlini (ə) öz yerinə çanişin təyin edir və Əbu Bəkr Mömin Şirazinin də nəql etdiyi rəvayətə uyğun olaraq onu “Ulul-əmr” adlandırır. Nəticədə, həzrət Əlinin (ə), hətta, Peyğəmbər (s) zamanında müvəqqəti olsa belə, “Ulul-əmr” və ona itaət edilməsinin Mədinə müsəlmanlarına Allah və onun Peyğəmbərinə (s) iataətin vacibliyi kimi zəruri olduğunu başa düşürük. Beləliklə, itaətlə bağlı tutulan irad verilən iki cavabla aydın oldu. İkinci sual: “Ulul-əmr” cəm şəkildədir və həzrət Əli (ə) bir nəfərdən artıq deyil, görəsən, ayədəki “Ulul-əmr”də məqsəd təkcə Əli ibn Əbutalibdirmi (ə)? Cavab: “Ulul-əmr” in cəm olmasına baxmayaraq, onda məqsəd təkcə həzrət Əli (ə) deyil, əksinə şiənin bütün on iki imamıdır. Misal olaraq, deyə bilərik ki, “Səqəleyn” hədisindəki عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتی (itrəti əhlə-bəyti) sözü təkcə həzrət Əliyə (ə) şamil olmadığı kimi, bütün məsum imamlara (ə) məxsusdur. Sözümüzə dəlil olaraq “Yənabiul-məvəddəh” əsərində geniş şərhllə verdiyimiz rəvayəti göstərə bilərik. Bu rəvayətdə “Ulul-əmr” “Səqəleyn” hədisində gələnlərə uyğun olaraq təfsir edilmişdir və عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتی sözünün bütün məsum imamlar (ə) olduğunu söyləmişdik. Nəticədə, “Ulul-əmr”dəki məqsədin şiənin bütün on iki imamı olduğu və onların imam olduqları zamanlarda hər birinə itaətin qeydsiz və şərtsiz hamıya vacibliyi anlaşılır. Üçüncü sual: Nə üçün “Ulul-əmr” müsəlmanların ixtilaflarının həll edilməsində müraciət edilməli olan mənbəni göstərən ayənin altınada təkrar olaraq gəlməmiş və o da həmin mənbələrdən biri ünvanında qeyd edilməmişdir? Cavab: Birincisi, bu irad təkcə şiəyə aid deyil, əksinə əhli-sünnə də ona cavab verməlidir, çünki onlar “Ulul-əmr”i hansı mənaya təfsir etsələr, bu problemlə üzləşməli olacaqlar. İkincisi, “Ulul-əmr”in ayənin son hissəsində təkrar olaraq səh:116
gəlməməsi səbəbinin “Rəsul” və “Ulul-əmr” sözlərinin fərqi ilə bağlı verdiyimiz izahda bildirmişdik. Demişdik ki, “Rəsul” əhkamı bəyan və qanunu təyin edən şəxs, “Ulul-əmr” isə qanunu icra edəndir. Aydın məsələdir ki, əgər kimsə ilahi hökmlərdən hansısa biri ilə bağlı şəkkə düşərsə, qanun icraçısının deyil, qanunvericinin ardınca getməlidir. Deməli, ayədə təkrara yol verilməməsi onun üçün naqislik hesab olunmur, əksinə Quranın fəsahət və bəlağətini nişan verir. Diqqət ediləsi məsələ bütün məsum imamların (ə) İslam qanunlarının icraçısı olmasıdır və onlar hansısa bir islami hökmü bəyan edirdilərsə, onu Peyğəmbərdən (s) öyrənmişdilər (əldə etmişdilər). “Camiu əhadisuş-şiə” kitabının birinci cildi səhifə yüz səksən üçdə “bütün hidayətçi imamların (ə) əhkamla bağlı rəvayətləri Peyğəmbərdən (ə) əldə etdiklərini” bildirən bir rəvayət mövcuddur. Beləliklə, “Ulul-əmr”in qanunverici deyil, qanun icraçısı olması səbəbilə ayənin son hissəsində təkararlanmadığı nəticəsinə çatırıq.
Qurani-Kərimin bu barədə gözəl ifadələri vardır. Allah-taala “Nisa” surəsinin 65-ci ayəsində buyurur: {فَلَا وَرَبِّکَ لَا یؤْمِنُونَ حَتَّی یحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ لَا یجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَیتَ وَیسَلِّمُوا تَسْلِیمًا} “Amma belə deyildir (onların imanları yoxdur)! Sənin Rəbbinə and olsun ki, onlar aralarındakı ixtilaflarda səni hakim etməyincə, sonra isə sənin verdiyin hökmə görə səh:117 özlərində heç bir sıxıntı və narahatlıq duymayıb tamamilə təslim olmayınca, iman gətirməzlər”. Bu ayə insanın ilahi hökmlər müqabilində hansı miqdarda təslim olduğunu müəyyən etmək üçün ən yaxşı və dəqiq meyardır. Bu ayəyə uyğun olaraq, həqiqi müsəlmanlar Peyğəmbərin (s) onların ixtalıfı barədə hökm verdiyində onların zərərinə olsa belə, narazı olmazlar, əksinə onlar təslim (rizayət) məqamının elə bir dərəcəsinə yetişmişlər ki, qəlblərinin dərinliyində də narazı və narahat olmazlar, yəni əməl, rəftar və qəlblərində də Allaha təslim olarlar. Əgər islami hökmlərdən birinə qəlbinin dərinliyində narahat və narazı olsa, deməli, hələ həqiqi şəkildə Allaha təslim olmamışdır. Müsəlmanlar Allahın onlar üçün bəyəndiyini qəbul etməlidirlər, nəinki, nəfslərinin istədiklərini. Həzrət Əli (ə) hədislərinin birində deyir: لاَنْسُبَنَّ الاِْسْلامَ نِسْبَهً لَمْ یَنْسُبْه_ا أَحَدٌ قَبْلی: الاْسْلامُ هُوَ التَّسْلِیمُ، وَالتَّسْلِیمُ هُوَ الْیَقینُ، وَالْیقینُ هُوَ التَّصْدِیقُ، وَالتَّصْدِیقُ هُوَ الاِْقرارُ، وَالاْقرارُ هُوَ اْلأَداءُ، وَالاَْداءُ هُوَ الْعَمَلُ.(1) “Mən İslamı sizin üçün elə izah edəcəyəm ki, məndən əvvəl heç kəs belə izah etməmişdir. İslam Allahın əmrləri müqabilində sorğu-sualsız və mütləq şəkildə (bütün vücudu ilə) təslim olmaqdır. Təslim yəqindən ibarətdir (çünki insan bir məsələyə yəqin etmədikcə, ona mütləq şəkildə təslim ola bilməz, deməli, təslim yəqindən yaranır) və yəqin elm və təsdiqdən doğur (elm olmadıqca, yəqin hasil olmaz). İqrar olmadıqca elm və təsdiqin dəyəri yoxdur (yəni, qəlbdə olan elm yayılmadıqca, qiymətə minməz) və iqrar məsuliyyət hissidir (iqrar və elmin yayılması məsuliyyət hissi ilə yanaşı olmalıdır). Məsuliyyət hissi də əməl etməkdir (əgər məsuliyyət hissi əməlsiz olarasa, onun heç bir mənası yoxdur)” Bu gözəl rəvayətə uyğun olaraq, İslam insanın qəlbində yaranır, daha sonra coşaraq müxtəlif mərhələləri keçir və səh:118
nəhayət, əməl mərhələsinə yetişir. Yəni, İslam qəlbi etiqad olmadan, təkcə əməl və ibadətlə kifayətlənmir. Eləcə də, etiqadlar əməli vəzifələri yerinə yetirmədən və ibadətsiz kifayət deyil. İslam etiqad və əməllər məcmusundan ibarətdir və onların hər ikisinə ehtiyaclıdır. 2. “Əmr” kəlməsi müsbət mənalıdır və bu sözdə qüdrət və qüvvət yerləşdirilmişdir. Bu söz “Ulul-əmr”in camaatdan xahiş və təmənna etməsi deyil, onların qüdrət, qüvvət və hakimiyyət mövqeyindən çıxış etməsindən söhbət açır. Həmin məna “əmr be məruf”da (yaxşı işlərə dəvət) da mövcuddur. “Əmr be məruf” qüdrət mövqeyindən çıxış etməlidir. Amma diqqət edilməlidir ki, qüdrətli olmaq mövqeyindən çıxış etməyin mülayim rəftar və anlaşma ilə heç bir ziddiyyəti yoxdur. İmam Həsənlə (ə) bağlı bir hadisə dediyimiz mətləbə ən yaxşı şahiddir. Həmin hadisəyə diqqət edin: “Şamda Müaviyyənin həzrət Əli (ə) və onun xanədanına qarşı zəhərli təbliğatı özünün zirvə nöqtəsinə çatmışdı. Məktəblərdən, cümə namazlarından tutmuş məscidlərə qədər hamı həzrət Əli (ə) barəsində xoşagəlməz sözlər danışır və onu pis xatirələrlə yad edirdilər. Bu təbliğat nəticəsində o həzrətə qarşı hamıda kin və nifrət meydana gəlmişdi. Həmin zamanlarda Mədinəyə Şam şəhərindən olan bir nəfər qərib gəlir. O, Mədinədə bir dəstə camaatla hərəkən edən şəxsi müşahidə edir və bir nəfərdən soruşur ki, həmin şəxs kimdir? Cavab verirlər ki, Həsən ibn Əli ibn Əbutalibdir (ə). şamlı şəxs o həzrətin Əlinin (ə) övladlarından olduğunu bildikdə, ağzını Allah yolunda qoyaraq ona olmazın sözlər deyərək hörmətsizlik etdi. İmam Həsən (ə) onun dediklərinə qulaq asdı. Şamlının sözləri bitdikdə, (səhabələrə işarə edərək onu ədəbləndirmək və hətta, qətlə yetirmək imkanı olmasına baxmayaraq, onu bağışladı və) ona dedi: “Sənin geyimindən məlum olur ki, mədinəli deyilsən, bu şəhərdə müsafirsən (qərib) və qalmağa bir yerin yoxdur. Gəl bizə gedək və bizim qonağımız ol. Bizim qapımız qəriblərin üzünə açıqdır, səni yaxşı qarşılayar, borcun varsa səh:119
onu ödəyər, düşmənin səni təqib edirsə, səni müdafiə edərik və bağışlanmağı da tələb etsən, günahlarından keçərik”. Qəzəb və əsəbindən qaynar kürəyə bənzəyən şamlı imam Həsənin (ə) bu cür ilahi rəftar və əməli müqabilində qəzəb və hirsi soyudu, sanki yerində donub qaldı və elə bil onun üstünə soyuq su səpdilər. Bəlkə də, o, öz-özünə fikirləşdi ki, ilahi, bu qüdrətli şəxs mənim sözlərim müqabilində məni cəzalandıra bilərdi, amma bunu etmədi. O, necə də əzəmətli bir şəxsdir! Şamlı dedi: “Ey Peyğəmbərin (s) nəvəsi! Sizi birinci dəfə gördüyümdə, Şamdakı zəhərli təbliğatların təsirilə mənim gözümdə camaatın ən pisi idiniz. Amma indi mənim gözlədiyimin əksinə, bu cür rəftar etməklə mənim nəzərimdə dünyanın ən yaxşı insanısınız”.(1) Əziz oxucular! Yer üzündəki ən yaxşı camaatla ən pis camaat arasındakı fasilə həddən artıqdır. Amma imam Həsən Müctəba (ə) özünün düzgün və yerində olan “əmr be mərufu” ilə həmin uzun fasiləni aradan qaldırmışdır. Biz də bu məsələlərdən dərs almalı və bilməliyik ki, bizim müxaliflərimiz iki dəstədir: 1. Xatakarlar (günahkarlar) və əks-təbliğat nəticəsində qeyri-münasib və xoşagəlməz rəftarlar edənlər. Bu dəstə ilə imam Həsənin (ə) şamlıyla rəftar etdiyi kimi rəftar etməli və onları doğru yola hidayət etməliyik. Həmin şamlı şəxs günahkarlardan idi və imamın rəftarı ilə hidayət oldu. 2. Fəsad törədənlər, yəni bilərəkdən və elmləri olduğu halda, qəsdən müxalifət və düşmənçilik edənlər. Bu yerdə anlaşıqlı və mülayim rəftar mənasızdır. Belə hallarda qətiyyətli və kəskin rəftar etmək lazımdır. Bu iki dəstəni bir-birindən ayırıb seçə bilmək zəruri, dəqiq və incə bir məsələdir. İlahi! Bizə bütün əmr və göstərişlərin müqabilində tamamilə təslim ola bilmək tofiqi əta et. Bizi vacibat və müqəddəs əməllərdən olan “əmr be məruf” və “nəhy əz səh:120
münkər” kimi əməlləri İslamın buyurduğu kimi yerinə yetirə bilməkdə müvəffəq et. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|