Ramiz Mehdiyev. Azərbaycan: qloballaşma dövrünün tələbləri
rin meydana gəlm əsi ilə əvəzlənir. B elə vəziyyət partiyaları mər
kəzə doğru getdikcə daha çox yönəldəcəkdir. Mərkəzdəki boşluğu
h ələ doldurmaq lazım gələcəkdir. İqtidar partiyası olan Yeni A zər
baycan Partiyası özünün siyasi və iqtisadi proqramları ilə m ərkəzə,
yəni, m üxtəlif mövqelərin yaxınlaşması v ə qarşılıqlı anlaşması
nöqtəsinə başqalarına nisbətən daha yaxındır.
M ərkəzçilik baxışların qarşılıqlı sintezidir v ə cəm iyyətin ümdə
problemlərinin həlli üçün onlardan səm ərəli istifadə edilməsini n ə
zərdə tutur. Əks halda, mərkəz yoxdur, onun fokuslarından ancaq
biri var. M ərkəzin başlıca üstünlüklərindən biri qeyri-radikal siyasi
manevr üçün çox geniş meydanın olmasıdır. Ona görə də mərkəz
real, praktik əsaslarda yaradılmalıdır. Onların bazasında hakimiyyət
iyerarxiyasında yerdəyişm ə və ya artıq mövcud hakimiyyətin əldə
saxlanılması m əqsəd yox, yalnız vasitədir.
M ərkəzçilik fə lsə fə si radikal niyyətlərdən uzaqdır. M ər
kəzçilik ehkamçı ola bilməz. O, son dərəcə geniş, hərtərəfli v ə eyni
zamanda konkretləşdirilmiş məkan formalaşdırır ki, bu məkan da
iki bazisə əsaslanır: (1) - ümumi problemlərin üzə çıxarılması;
(2) - onların həlli yollarının tapılması. Mərkəzçiliyin məharəti
m əhz adi siyasi şüurun “ağrılı nöqtələr”ini təsbit etməkdə v ə onla
rın həlli üçün praktik əsaslar verməkdədir. Təbii ki, cəmiyyətin
problemlərini zor gücünə həll etmək olmaz. Ona görə də bunu başa
düşmək son dərəcə vacibdir ki, cəmiyyətin siyasi, iqtisadi və sosio-
m ədəni problemlərinin miqyası və energetikası bəzən elə böyük
olur ki, mərkəz meydana gəlm əyə sadəcə borcludur. Əks halda, if
las baş verəcəkdir: baxışlardan biri digərinə qalib gələcək və əks
mövqenin narahatlığı gerçəkliyə çevriləcəkdir. Mərkəzin isə məq
sədi sintezin zəruriliyindədir, çünki əks halda sosial qütbləşmə və
parçalanma qaçılmazdır.
Demokratik cəm iyyətdə monosentrik baxışlara və ideyalara yer
yoxdur. Plüralizm, ideya və rəylərin rəqabəti dövlət və cəmiyyətin
mükəmməl inkişafının əsasıdır. Dem əli, mərkəzçilik məkanının
saxta deyil, m əhz real olan problemləri əhatə etməsi prinsipial su
rətdə vacibdir. Saxtalıq v ə ya qeyri-saxtalıq dərəcəsi isə cəm iyyə
360
tin “ağrılı nöqtə”sinin siyasi vəziyyəti, bu vəziyyətin aktual və ta
rixi dönəmlərini nə qədər geniş əhatə etm əsi ilə müəyyənləşdirilir.
Əslində, mərkəzçilik hakimiyyətdə tradisionalizmdir. İqtidar
partiyası m əhz həm in fəlsəfəni rəhbər tutur. Protopartiyalar adlan
dırıla bilən digər partiyalar isə h ələ tam formalaşmayıblar. Onlar
ifrat radikal mövqelərdədir. Ona görə də öz sosial bazasını narazı
ların və işsizlərin hesabına gücləndirm əyə, xaricdən siyasi dəstək
və maddi yardım almağa ümid bəsləyirlər.
Bir sözlə, Azərbaycanda çoxpartiyalı sistem əvvəlk i proporsio
nal sistemdən majoritar sistemə transformasiya şəraitində təşəkkül
tapacaqdır. C əm iyyətə hansı siyasi qüvvələrin daha çox gərəklili-
yini v ə sivilizasiyalı rəqabət mübarizəsi şəraitində daha çox həyat
qabiliyyətli olduğunu məhz çoxpartiyalı sistem göstərəcəkdir.
Siyasət son dərəcə mürəkkəb prosesdir v ə çox vaxt çirkin tex
nologiyalarla və sərt rəqabətlə bağlı olur. Siyasi fəaliyyətə başla
yan adam öz g ələcək taleyinin bu “p eşə” tərəfindən “bəxş olunan”
bir çox kəşm əkəşlərini dərk etm əli və irəlicədən görməlidir. Siya
sət bəhsləşm ə, rəqabət, ideyaların və layihələrin, iki dixotomiyanın
- sağ, optimal və sol, radikal, inqilabi dixotomiyalarm mübarizəsini
nəzərdə tutur. Sosial konstruksiyaya m əhz bu bilavasitə təsir g ö s
tərir. Postmodemitidə cəmiyyətin v ə dövlətin inkişafına, iqtisadiy
yatın m odernləşdirilm əsinə v ə sosiom ədəni transformasiyaya
yönəldilmiş qaynar, əyani mühit də burada, bu sosial kosmosda for
malaşır. Hətta “rəqabətin “kor” olmasına əsaslanaraq, ona qarşı eti
raz edildikdə d ə”. Onu da xatırlatmaq lazımdır ki, qədim insanlar
ədalət mühakiməsi ilahəsini gözləri sarınmış şəkildə təsvir edirdi
lər: bu, onun qərəzsiz və ədalətli olduğuna işarə idi. Rəqabət əda-
lətliliklə bəlkə də bir qədər oxşarlıdır, amma onların bir ümumi
m əziyyəti var: rəqabət də, ədalətlilik də “şəxsiyyətə baxmır” 180.
Tamamilə doğrudur: siyasi rəqabət şəxsləri görmür. O, ancaq
real, praqmatik v ə səmərəli hərəkətləri v ə planları, demokratik
Azərbaycanın g ələcək inkişafı, - biz bu inkişafın inandırıcı kontur
larını artıq indi görürük, - barədə öz versiyalarını tək lif edən siya
sətçiləri görür.
_____________
Vfəsil. Hakimiyyət və müxalifət: inkişaf naminə rəqabət
361
V FƏSİL
DEMOKRATİYA
DÖVLƏT VƏ CƏMİYYƏTİN
İNKİŞAFININ PRİORİTETİ KİMİ
Sivilizasiyaların texnokratik inkişafı prosesində insanın müasir
dünyagörüşü daim təkmilləşir. Texnoloji nailiyyətlər insana xeyli
uğurlar vəd edir v ə bunlardan başlıcası şəxsi azadlığın dəyərinin
dərk edilm əsi şəraitində yeninin başa düşülməsidir. H ələ orta əsr
lərdə bir ço x filosoflar insanın öz azadlığı və hüquqlarını dərk
etməsinin vacibliyi v ə zəruriliyi barədə ideyalar irəli sürür, trak
tatlar yazır v ə öz konseptual baxışlarını əsaslandırırdılar. Lakin in
sanın tam mənada azadlığı tək cə qanunun v ə hüquq qaydalarının
deyil, həm də iqtisadi müstəqilliyin hökm sürdüyü cəm iyyətlərdə
mümkün olur. A forizm ə çevrilm iş “İqtisadi m üstəqilliksiz,
üm um iyyətlə müstəqillik yoxdur” ifadəsi bu fikri daha aydın əks
etdirir.
Azərbaycanda demokratik dəyərlərin təşəkkülü və siyasi ori
yentirlərin formalaşması prosesi elə bir m ərhələyə daxil olmuşdur
ki, indi hər bir kəsin hüquq və azadlıqlarının təmin edildiyi, vətən
daş m ədəniyyətinin formalaşdığı, demokratik quruluşun demokra
tiya təsisatları kimi mühüm atributlarının yaradıldığı, siyasi dözüm
lülüyə, şəxsiyyətlərarası etimada, siyasi iştiraka, çoxvariantlı fərdi
səmərəlilik hissinə və s. nail olunduğu cəm iyyət quruculuğunun
prinsiplərinə kor-koranə əm əl etm əklə kifayətlənmək olmaz. H ə
qiqi mənada demokratiya qurulmasında cəm iyyətin necə və haraya
getdiyi barədə aydın təsəvvürün olması tələb edilir.
Postkommunist transformasiya prosesində yaranmış yeni siyasi
təsisatlar v ə bizim cəmiyyətimizin siyasi dəyərləri və kütləvi siyasi
istiqamətləri arasında olan əlaqə müstəqil dövlətçilik inkişaf etdik
cə çox dəyişikliyə məruz qalacaq v ə keyfiyyətcə təkmilləşəcəkdir.
363
Dostları ilə paylaş: |