79
müdaxiləçiləri üzərində qələbə çalınmasını təmin etdi, ölkə daxilindəki əksinqilabi
qiyamları yatırdı, torpaq məsələsini kəskinliklə həll etdi (feodal imtiyazlarını ləğv
etdi, icma torpaqlarını, eləcə də mühacirət edənlərin müsadirə olunmuş torpaqlarını
kəndlilərə payladı); bu da kəndliləri azad xırda torpaq sahiblərinə çevirdi.
Monarxiyanın bərpası təhlükəsinin sovuşduğu zaman yakobin diktaturasının
"plebey metodları"ndan və terrorçuluğundan narazı qalan burjuaziya əksinqilab
tərəfə keçməyə başladı və kəndlilərin də xeyli hissəsini öz ardınca apardı. İyulun
27-də (termidorun 9-da) termidor çevrilişi nəticəsində yakobin diktaturası devrildi
və Direktoriya rejimi quruldu.
Böyük İpək yolu
- Mərkəzi və Ön Asiyaya Çindən gələn karvan yolu. E.ə.
II əsrdə Xan sülaləsinin hakimiyyəti illərində salınmışdır. Böyük İpək yolu ilə
Çindən bütün dünyada yüksək qiymətləndirilən ipək aparılırdı. Çin qoşunları qonşu
ölkələri tutmaq və qarət etmək üçün də bu yolla hərəkət edirdi. I - II əsrlərin
qovuşuğunda Böyük İpək yolu ilə hər il Çinə və Çindən böyük ticarət karvanlarının
müşayiəti ilə bir çox elçi gedirdi. Çin ilə başlıca olaraq Mərkəzi Asiya vasitəçi
tacirləri alver edirdilər. III - VI əsrlərdə Böyük İpək yolu Çindən Hindistana və
geriyə qayıdan buddaçı rahiblər tərəfindən istifadə edilirdi. VII - X əsrlərdə bu
yol ilə Çinlə Bizans və ərəblər arasında əlaqələr yaranmışdı. XIII - XIV əsrlərdə
Böyük İpək yolu nəhəng Monqol imperiyasının bir-birindən uzaq rayonlarını
birləşdirirdi. XV əsrdə dəniz yollarının kəşfi və inkişafı ilə əlaqədar olaraq Böyük
İpək yolu öz əhəmiyyətini itirməyə başladı və tədricən unuduldu.
Böyük Karl
- Karolinqlər sülaləsindən (742 -814) olan Böyük Karl,
frankların kralı (768 - 814), "Müqəddəs Roma imperiyası"nın imperatoru (800 -
814). Aaxen şəhərində anadan olmuşdur (müasir Almaniya
ərazisində). 768-ci ildə qardaşı Karloman ilə birlikdə frankların
kralı olmuşdur, lakin 771-ci ildə Karloman öldü və Karl təkbaşına
kral qaldı. 771-ci ildə german tayfası olan sakslarla müharibəyə
başladı. 774-cü ildə Karl lanqobardlar üzərində qələbə çaldı və
onların İtaliyanın şimalındakı dövlətlərinin ərazisini öz
torpaqlarına birləşdirdi. 778-ci ildə Karl İspaniyaya soxuldu,
lakin basklarla müharibədə məğlubiyyətə uğradı. Frank qoşunları
İspaniyadan geriyə çəkilərkən Karlın qardaşı oğlu Rolandın
başçılıq etdiyi aryerqard (arxa dəstə) basklar tərəfindən
darmadağın edildi. Bu barədə dövrümüzədək çatmış "Roland
haqqında nəğmə"də məlumat qalmışdır. Karl sonralar İspaniyanın
şimalının yalnız kiçik bir hissəsini tuta bildi. 790-cı ildə avarlar üzərində qələbə
çalan Karl Avar xaqanlığmın ərazisinin bir hissəsini ələ keçirdi. 800-cü ildə Roma
papası III Leo diz çökən Karlın başına tac qoymuş, onu Roma imperatoru
adlandırmışdır. 804-cü ildə sakslarla 33 illik ağır müharibələrdən və onların
arasında xristianlığı yaydıqdan sonra Böyük Karl saksları tabe edə bildi, amma
nəticədə onların
1/
4
-dən çoxunu məhv etdi. Bundan sonra Böyük Karl daha işğalcı
80
müharibələr aparmadı, qüvvəsini şimalda vikinqlərlə danimarkalılara, cənubda isə
bizanslılarla ərəblərin təhlükəsinə qarşı yönəltdi. 71 yaşında ölmüş və Aaxen
şəhərində dəfn olunmuşdur.
Böyük Kir
- İran şahı (e.ə. 559 - 530). Herodotun məlumatına görə,
sonuncu Midiya hökmdarı Astiaqın çobanının Spako (midiyalıların dilində "it")
adlı arvadı tərəfindən tərbiyə olunmuş nəvəsi. Digər İran şahları kimi, Kir də
əvvəlcə Midiya hökmda-rından asılı olan fars tayfasına başçılıq etmişdir. E.ə.
550-ci ildə Astiaqı devirmiş. Fars və Midiya şahlıqlarını öz hakimiyyəti altında
birləşdirmiş və İran (və ya Əhəmənilər) dövlətini yaratmışdır. Kir Əhəmənilər
nəslindən olduğundan bu dövləti həm də Əhəmənilər dövləti adlandırırlar. E.ə.
547-ci ildə Kir Lidiya çarlığını, e.ə. 545 - 539-cu illər arasında Mərkəzi Asiya
ölkələrini, e.ə. 538-ci ildə isə Babilistanı tutmuş və həmin ölkələri öz dövlətinin
tərkibinə daxil etmişdir. Kir e.ə. 530-cu ilin iyulunda Tomirisin başçılıq elədiyi
massaget tayfalarına qarşı təşkil etdiyi yürüşdə ölmüşdür. Kirin ölümündən sonra
onun oğlu Kambiz Əhəməni şahı olmuşdur.
Böyük Moğollar imperiyası
- Hindistanda orta əsrlərdə ən böyük
müsəlman dövləti (1526 - 1858). Dağılmaqda olan Dehli sultanlığının 1526-cı ildə
Babur təərəfindən tutulması nəticəsində yaradılmışdır. Böyük Moğollar sülaləsi
tərəfindən idarə olunurdu. Paytaxtları - Aqra və Dehli idi. XVII əsrdə imperiyanın
ərazisi Hindistan yarımadasının böyük hissəsini əhatə edirdi. Bu dövrdə Hindistan
ərazisində baş verən ara müharibələrinə müvəqqəti son qoyuldu, sənətkarlıq
(xüsusilə də toxuculuq və zərgərlik) və ticarət çiçəkləndi. Portuqaliya tacirləri
Hindistanın Avropa ilə ticarətindən xeyli varlanırdılar. Müsəlman incəsənəti
Hindistanın memarlığı və rəngkarlığına böyük təsir göstərmişdir. XVII əsrdə
dünyada məşhur olan Tac-Mahal məqbərəsi Aqra şəhərində inşa edilmişdir.
Hindistan boyakarlığı yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışdır. Lakin XVIII əsrdə
feodal ara müharibələri nəticəsində Böyük Moğollar imperiyası bir sıra xırda
knyazlıqlara parçalandı. 1803-cü ildə Dehlinin tutulmasından sonra ingilis
müstəmləkəçiləri Böyük Moğollar sülaləsi nümayəndələrinə təqaüd verirdilər,
1858-ci ildə isə onlar sülalənin hakimiyyətini birdəfəlik ləğv etdilər və Hindistan
birbaşa ingilis tacının idarəçiliyinə keçdi.
Brahma
- qədim hindlilərdə baş allah. Yaradıcı allah, kainatın yaradıcısı.
Adətən ququşu üstündə oturmuş halda, qırmızı, şanagülləyi gözlü, saqqallı təsvir
olunur, dörd üzü, dörd bədəni, səkkiz əli var və bu əllərdə Vedanın dörd kitabı,
hakimiyyət bildirən əsa, Qanq çayının suyu ilə doldurulmuş qab, qurban qaşığı,
bəzən şanagüllə çiçəyi, mirvari dəsti və ox var. Brahma əqlin gücü ilə qızıl
yumurtanı iki yerə böldü: birindən Yeri yaratdı, digərindən isə səmanı; onların
arasında hava qatı əmələ gəldi. Sonra beş ünsür (su, od, torpaq, hava, efir) əmələ
gəldi, bundan sonra şüur, daha sonra isə allahlar, qurbanvermə, Vedanın üç kitabı,
ulduzlar, zaman, dağlar, düzənlər, dənizlər, çaylar, nəhayət, insanlar, danışıq,
qəzəb, sevinc, ehtiras, etiraf, ziddiyyetlər (isti - soyuq, quru - nəm, kədər - sevinc