Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cəlalilər hərəkatı
- Cənubi Azərbaycanda 1941
87
daxil oldu, lakin tezliklə geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Sultan Əhməd Cəlairi müttəfiqi Qara Yusiflə birlikdə Azərbaycana qayıtdı. 1408-ci ildə müttəfiqlər Sədrud kəndi yaxınlığında Miranşahın qoşunlarını məğlub edərək Təbrizi tutmuş və Azərbaycanda Teymurilərin ağalığına son qoymuşlar. Amma tezliklə müttəfiqlər arasında narazılıqlar yaranmışdır. 1410-cu il avqustun axırlannda Sultan Əhməd Qara Yusiflə savaşda məğlubiyyətə uğradı. Cəlairilər dövləti süqut etdi və yerini Qaraqoyunlu dövlətinə verdi. Cəlaləddin - 1225-ci ildə monqollar tərəfindən tutulmuş dövlətində öz hakimiyyətini itirmiş xarəzmşah Cəlaləddin İran və Azərbaycana soxuldu. Onun qoşunları Eldəgəzlərin torpaqlarının çox hissəsini, eləcə də Ağsonqurilər dövlətini ələ keçirdilər. Şirvanşahlar özlərinin Cəlaləddinin vassalı olduqlarını qəbul etdilər. Cəlaləddin Gəncəni öz iqamətgahına çevirdi. Lakin onun tərəfindən təyin edilmiş yüksək vergilər ölkə əhalisinin böyük narazılığına səbəb oldu. 1231-ci ildə Gəncədə Bəndərin başçılığı ilə Cəlaləddinə qarşı sənətkarların və şəhər yoxsullarının üsyanı başlandı. Cəlaləddin çətinliklə üsyanı yatıra bildi. Bunun ardınca Azərbaycanın Xoy, Mərənd, Naxçıvan və digər şəhərləri də ona qarşı üsyana başladılar. 1231-ci ildə monqollar yenidən Azərbaycana hücum etdilər. Monqolların təzyiqinə davam gətirməyən Cəlaləddin qoşunlarının qalıqları ilə Kürdüstana tərəf çəkildi və az sonra orada öldürüldü.
- Osmanlılar əleyhinə Şeyx Cəlalinin adıyla bağlı hərəkat. Cəlali 1518 - 19-cu illərdə Kiçik Asiyada Toqat şəhərində Osmanlılar əleyhinə üsyana başçılıq etmişdir. XVI əsrin 90-cı illərində Kiçik Asiyanın şərq hissəsində cəlali hərəkatı yenidən vüsət aldı. Azərbaycanda cəlalilərin ilk çıxışları 1591-ci ildə Təbriz və Gəncədə baş verdi. XVII əsrin ilk illərində isə cəlali hərəkatı Azərbaycanda daha da genişləndi və qonşu ölkələrə də yayıldı. Azərbaycanda cəlali hərəkatı yerli feodalların və Osmanlı sultanının hakimiyyətinə qarşı foal mübarizə xarakteri aldı. Lakin cəlali dəstələri dağınıq fəaliyyət göstərirdi. Cəlali dəstələrinin Azərbaycanda tanınmış başçılarından biri Koroğlu idi. Cəlali hərəkatını öz maraqları çərçivəsində I Sah Abbas da müdafiə edirdi. 1608-ci ildə cəlali dəstələri Səfəvi qoşunları ilə birlikdə Ərzurum yaxınlığında osmanlılarla savaşda iştirak etmişdilər. I Şah Abbas cəlali dəstələrindən öz düşmənlərinə qarşı istifadə edirdi. Cəlali dəstələrinin əksəriyyəti 1610-cu ildə I Şah Abbasdan uzaqlaşıb getdi.
- atlara qoşulmuş, ikitəkərli yüngül araba. E.ə. II minillikdə Qədim Şərqdə meydana gəlmişdir. Qədimlərdə hərbi məqsədlər üçün istifadə olunurmuş. Adətən cəng arabasında iki döyüşçü olarmış: biri atları idarə edər, ikincisi isə ox atarmış. Döyüş zamanı arabaçılar sürətlə rəqib sıralarını yararmışlar, qalib gələndə isə qaçanları təqib edərmişlər. 88
(ər. "əl-cənnə" - "bağ") - islamda cənnətin adı, mömin müsəlmanların əbədi səadətə qovuşucaqları yer. Cənnət - çoxlu çeşmələri, çayları, arxları, gölləri olan kölgəli meyvəli bağdır. Orada yaşıl paltarlı möminlər xalılarla döşənmiş kürsülərdə uzanıb dincələcəklər. Cavan cənnət huriləri və cavanlaşmış öz arvadları möminləri əyləndirəcəklər. Cənnətin bütün sakinlərinin yaşı, rəvayətə görə, 33 olacaq. Cənubi Azərbaycanda 1941 - 46-cı illərdə milli-azadlıq hərəkatı - İkinci Dünya müharibəsi illərində - 1941-ci ilin avqustunda SSRİ və Böyük Britaniya öz qoşunlarının İrana yeritdilər. Sovet qoşunları İranın şimalına, o cümlədən Cənubi Azərbaycana, ingilis qoşunları isə İranın cənub rayonlarına yeridildi. Rza şah müttəfiqlərin qoşunlarının İrana yeridilməsinə qarşı uğursuz müqavimət cəhdindən sonra öz oğlu Məhəmməd Rzanın xeyrinə taxt- tacdan imtina etmək məcburiyyətində qaldı. Bundan sonra İranda yenidən demokratikləşmə hərəkatı canlandı. Bu hərəkatın mərkəzlərindən biri Təbriz idi. 1941-ci ilin sentyabr - oktyabrında Təbrizdə çoxsaylı mitinq və nümayişlər keçirildi. Ölkə qarşısında duran problemlərin açıq şəkildə müzakirəsi ictimai həyatın həlledici amillərindən biri oldu. 1942 - 44-cü illərdə Cənubi Azərbaycanda bir sıra qəzetlər ana dilində nəşr edilməyə başlandı, Şimali Azərbaycanla əlaqələr genişləndi. Tehran konfransında qəbul edilmiş sazişə əsasən, nəzərdə tutulurdu ki, SSRİ və Böyük Britaniya İranın daxili işlərinə qarışmayacaq, bütün mühüm məsələləri birgə həll edəcək və müharibə qurtardıqdan sonra 6 aydan gec olmamaq şərti ilə öz qoşunlarını İran ərazisindən çıxaracaqlar. 1945-ci ildə mürtəce qüvvələr Azərbaycanda terrorlar həyata keçirən silahlı dəstələr təşkil etməyə, köçəri və oturaq əhalini bir-biri ilə toqquşdurmağa başladılar. 1945-ci ilin iyul -sentyabr aylarında azərbaycanlı dəstələr əksinqilabi birliklərə qarşı mübarizə aparmaq üçün silahlı fədai dəstələri yaratmağa başladılar. 1945-ci il sentyabrın 3-də Seyid Cəfər Pişəvərinin başçılığı ilə bir qrup demokrat Azərbaycan Demokrat Partiyasının (ADP) yaradılması haqqında bəyannamə qəbul etdi. Bəyannamədə Azərbaycanın demokratik İran tərkibində inzibati-iqtisadi muxtariyyətə malik olmasının labüdlüyü göstərilirdi. 1945-ci il sentyabrın 5-dən Azərbaycan dilində Azərbaycan Demokrat Partiyasının mətbu orqanı olan "Azərbaycan" qəzetinin nəşrinə başlanıldı. Azərbaycan Demokrat Partiyasına bir neçə həftə ərzində əhalinin müxtəlif təbəqələrindən olan minlərlə adam daxil oldu. 1945-ci il oktyabrın 2-4-də ADP-nin proqram və nizamnaməsini qəbul edən, eləcə də S.C.Pişəvəri başda olmaqla Mərkəzi Komitəsini seçən I qurultayı keçirildi. ADP özünün fədai dəstələrini təşkil etməyə başladı. Oktyabr - noyabr aylarında Cənubi Azərbaycan şəhərlərində demokratik idarəçilik orqanlarının yaradılmasına başlanıldı. Demokratların aydın və qəti taktikaları sayəsində inqilabi hərəkat dinc xarakter daşıyırdı. 1945-ci il noyabrın 21-də özünü Müəssislər Məclisi elan edən Azərbaycan Milli Konqresi çağırıldı və İran tərkibində Azərbaycanın muxtariyyətini təmin etməli olan seçkili Azərbaycan Milli Məclisi və Milli Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|