Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
göstərmir. Bir tərəfdən, şəhər insana bir sıra ictimai-iqtisadi, sosial-məişət və mədəni üstünlükləri verir, bu da onun intellektual inkişafına təsir göstərir, professional və yaradıcı qabiliyyətini realizə olunmasına imkan yaradır. Digər tərəfdən isə insan təbiətdən uzaqlaşır və zərərli təsiredici mühit, çirklənmiş hava, səs-küy, məhdudlaşmış yaşayış sahəsi, mürəkkəb təchizat sistemi, nəqliyyatdan asıhhq - bütün bunlar onun fiziki və psixi sağlamhğında özünü göstərir. Bir də vəziyyət onunla çətinləşir ki, nəhəng şəhərlər plansız inkişaf edir, insanm bioloji tələbat və psixoloji xüsusiyyətləri nəzərə alınmır. Müasir böyük şəhər özünün şüşə və betonlu nəhəng binalan ilə, düzünə və köndələn kəsişən magistral nəqliyyat və avtomaşın axını ilə, piyada gedişin məhdudlaşması ilə, arasıkəsilməz səs-küylə insanın bioloji təbiətini boğur, fiziki ağırlıqdan məhrum edir, onun psixikasım sıxışdırır. Şəhərin yorğun sakini yüksəlmiş əsəbiliyilə, motivi olmayan qayğısı ilə, ümumi süstlüyü ilə bu vəziyyətdən qurtarmaq üçün gücünü təbiət qucağında, teatr və kinoda, televizor qarşısında, kitab mütaliəsində və ya digər buna oxşar məşğələlərdə keçirməyi üstün tutur; lakin bu da arzu edilən nəticəni vermir. Yorğunluq çoxalıb artır və orqanizmin bu və ya digər funksiyasının pozulmasına səbəb olur. Problemi ayrı-ayrı şəxsi tədbirlərlə, həlli aşkarlıqla deyil, bir-birilə əlaqəli sosial, ekoloji, texniki və s. tədbirlər kompleksini işləyib hazu*lamaqla həll etmək lazmıdır. Bütün hallarda insan və ətraf mühit vahid tam kimi götürülməlidir. 4.4. Ekologiya, iqtisadiyyat və siyasət Bəşəriyyət və bütün qalan canlılar onun genetik imkanları ətrafında mühitin parametrlərinə nə qədər uyğun gəlirsə, o qədər də yaşayır. Uyğunsuzluq onun qarşısıalınmaz məhvinə aparır. Bununla əlaqədar, ekoloji fayda ən yüksək prioritetə malik olub cəmiyyətin sosial-iqtisadi və siyasi inkişafım təmin edir, ekoloji təWükəsizliyin məzmununu təşkil edir, bu da səmərəli ekoloji siyasətə aparır. Texniki-iqtisadi potensial və bəşəriyyətin sayı nə qədər 111 çox olarsa, təhlükə tam real vəziyyət alar (ictimai tələbatın, adamların fərdi ehtiyaclarının, haqqım bir neçə dəfə üstəlik nəzərə alınmalıdır). Sosial-iqtisadi ehtiyac təbii resurslardan istifadə edilməsini, onların tükənməsinə, fəlakət və böhrana gətirib çıxanr. Ancaq obyektiv ekoloji bilik, həyatın ekoloji mühitə təsiri azala bilər. İnkişaf etmiş ölkələr cərimələrdən mühitin müdafiəsinin iqtisadi stimulu kimi çirklənmə kvotunun satılmasına qədər yol keçmişlər. Cərimələr təbiətin mühafizəsinə, iqtisadi inkişaf sferasında stimullaşmanın pozitiv formalarına keçid, lisenziyalarm satılması yeni ekoloji iqtisadi şərtin formalaşması deməkdir. Burada ekoloji tələblər dəyərin ümumi sisteminə daxil olur. Ekoloji-resurs potensialı. Regional səviyyədə inkişafın məqsədi ekoloji-resurs potensiahm mühafizə etmək və çoxalt- maqdan ibarətdir. Bu potensial bütün resurs növlərini depozit də əlavə edilməklə ehtiyat əmələ gətirir. Bu və ya digər resursun istifadə edilməsilə bərqərar onun ekoloji-resurs potensiah- nın bütünlükdə təsir etməsindən asılı olaraq qəbul edilir. Məsələn, faydalı qazıntıların işlənməsi əlverişli deyil, əgər onlann regiondan kənara satılmasından əldə edilən gəlir çirklənmə və adamların sağlamlığına vurulan zərər hesabına kənd təsərrüfatı və depozit resurslarm azalmasını bərpa edə bilməzsə belə qiymətləndirmə istehsalın səmərəli lisenziya və kredit siyasətinin keçirilməsi üçün vacibdir. Lisenziyaların verilməsi (satışı) və kreditlərin verilməsi əsasən daha çox gəlir gətirən fəaliyyət növünü stimullaşdırır. Ancaq sistem kimi, onlar ekoloji resurs istehsalının inkişafı nöqteyi-nəzərindən ziyanlı ola bilər. Ekoloji-resurs potensialınm inkişafı həmçinin qiymətəmə- ləgəlmə siyasətindən də asılıdır, bu da resursların istifadəsini lazımi istiqamətə yönəldir, məhsulların maya dəyərini və reali- zasiyasım tənzimləyir. Resurs strategiyasımn pozulması deyil, resurslardan kompleks (xüsusilə energetika), eləcə də həyati vacib resurslarm digərlərindən aşağı dəyərə malik olması qeyd edilir. Resurslar 112 funksiyasının münaqişəsi bəzən insan xeyrinə həll edilir. Resurs siyasətinin bu və ya digər deformasiyasını qismən də olsa resurslar üzrə diflerensiasiyasını ödənişlərlə düzəltmək olar. Çirkləndirməyə görə ödənişlər də bu məqsədə xidmət edir. Resursların cərimələr üzrə ödənişliyi depozit resurslara da aid edilir, buna həm də prioritet komponent olan insan populya- siyası da daxildir. Qeyd etmək lazımdır ki, ekoloji cəhətdən təmiz məhsulun, o cümlədən qida məhsullarına qiymətlərin artırılması hər dəfə məqsədəuyğun hesab edilmir. Azgəlirli ölkələrin əhalisinin əksəriyyəti hətta ekoloji təmizliyi aşağı olsa da daha ucuz məhsul almağa üstünlük verirlər. Bunun nəticəsində ictimai təbəqə əlavə neqativ təsirlərə məruz qalır (həmçinin genetoksik xarakterli), çünki daha varlı adamlar ekoloji təmiz məhsul alınmasına qabildir. Bu hadisədə qiymətlər təbii seçmə mexanizmini buraxır. Bu misal iqtisadi stimullaşmamn, sosial siyasətin asılılığı nümayiş etdirir. Ekoloji resurs potensialının inkişaf sxemi balans modeli tipində qurula bilər, yəni xərc hissəsində resurs göstəricilərinə, gəlirdə isə həyat keyfiyyəti göstəricilərinə malikdir, məsələn: Resurs müxtəlifliyinin istifadəsi (istifadə edilən növün bütün resurs növlərinə münasibəti) Resurs ehtiyatlannm istifadəsi (götürülmənin ehtiyatlara münasibəti) həyatın davamiyyəti Sağlamlıq göstəricisi (kəmiyyət, summar xəstəliyin əksi) İstehlak (hər bü* nəfərə düşən ümumi məhsul) Resurs qənaəti (vahid məhsula hər adama düşən orta gəliri, düşən resurslarm götürülməsinin azaldılması) Məcmu göstəricilərin müqayisəsi, şərti vahidlərə və ya 113 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|