Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
əvvəlcədən aradan qaldınlmasınm əsas yoUanndan biri yeraltı, yerüstü sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsi, bunun əsasında iqtisadiyyatm dinamik inkişafının təmin edilməsidir. Yeni islahatlar dövründə yeraltı xammal ehtiyatlarmdan istifadə edilməsi mexanizmi təkmilləşməlidir. Bunun əsas məzmunu ilkin, təkrar xammal ehtiyatlarımn istifadə edilməsinə görə haqq ödənişi şəraitində istismar, emal, istifadə proseslərində itkiləri minimuma endirməklə, ətraf mühitə dəyən zərəri məhdudlaşdırmaqdır. Belə tədbir torpaq, su sərvətlərindən istifadə proseslərində daha artıq səmərə verir. Bir çox ölkələrdə, o cümlədən Avropa Ölkələrində, məsələn, Böyük Britaniya, Almaniyada torpaqlardan istifadəyə görə lisenziyanı yerli təşkilatlar verir ki, bu da regionda iqtisadi inkişafı, ətraf mühitin mühafizəsini təmin edir və müvafiq məhsullar istehsalınm təşkili və planlaşdırılması işlərinin səmərəliliyini artırır. Torpaqların istifadəyə verilməsi təkcə onların kənd təsərrüfatımn, qeyri-istehsal sahələrinin inkişaf etdirilməsi məqsədinə xidmət etmir. Elm və texniki tərəqqiyə əsaslanan elə sənaye sahələri, xüsusilə qeyri ənənəvi energetika, kimya müəssisələri fəaliyyətdədir ki, onların tullantılarının açıq havada yığılması ekoloji təhlükə və təxribat mənbəyi kimi yolverilməzdir. Belə müəssisələrdən Sumqayıt şəhərindəki Orqsintez, Sintetik Kauçuk, Superfosfat zavodlarını, Gəncə Alüminium Oksidi Kombinatını göstərmək olar. Sənaye müəssisələrinin tuUantılannm haradasa yığılmasının, istifadəsinin, basdırılmasımn iqtisadi, ekoloji proseslərinin təhlili, müvafiq hüquqi şəxslərə həvalə edilməlidir ki, bunu da dövlətin müvafiq təşkilatları, məsələn. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Respublika Nazirlər Kabinetinin əlaqədar şöbəsi, Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi təmin etməlidir. İndi Rusiya Federasiyası kimi elə ölkələr var ki, onlar ətraf mühit üçün son dərəcə zərərli olan tullantıların öz ərazilərində basdırılmasını gəlir mənbəyinə çeviriblər. ABŞ və Fransa zərərli tullantılann, xüsusilə reaktiv elementlərin basdmlması- m «ticarət»in bir növünə çevirmiş və bunun öz ərazilərində həyata keçirilməsini lisenziya ilə yerinə yetirirlər. ABŞ belə bir 162 təklif irəli sürmüşdür ki, hansı ştat radioaktiv tullantılann öz ərazisində basdnrılmasına razılıq verərsə, həmin ştat bir dəfəlik 10 mln. dollar, basdırılma dövrü başa çatana qədər isə hər il 1 mln. dollara sahib ola bilər. Torpaqdan, sudan istifadəyə görə lisenziya verilməsi Almaniyada daha çox yayılıb. Bu üsul İsveçrədə heyvanların, meşə, su sərvətlərinin istifadəsi, mühafizəsi məqsədilə daha geniş tətbiq edilir və bu, dövlətin, müvafiq təşkilatların nəzarəti altında həyata keçirilir. Ətraf mühitə intensiv təsir edən amillərin öyrənilməsində material, əmək, maliyyə, enerji, tullantı, istilik tutumlu metallurgiya, kimya-metallurgiya, polimetal, mineral-tikinti materiallarının istismarı təmayüllərinin müəyyən edilməsində lisenziya daha əhəmiyyətlidir. Bir sıra hallarda faydah qazıntılann kompleks istifadəsinə xidmət edən bu və ya digər sərvət növünün təcrid edilmiş halda istifadəsi nəzərə alınmır. Lakin müxtəlif təmayüllü sərvətlər sistemində onun istismar və emalını imzalayır. Bütün bunları məhsuldar qüvvələr, istehsal vasitələri üzərində müxtəlif mülkiyyət formaları mövcud olan və bazar iqtisadiyyatı şəraitində inkişaf edən Azərbaycan Respublikasına şamil etmək məqsədə uyğundur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, coğrafi mövqeyinə, ərazisinin təbii müxtəlifliyinə, xüsusilə geoloji, səth quruluşuna görə Azərbaycan Respublikası bir çox ölkələrdən fərqlidir. Bu fərqlər aşağıdakılardan ibarətdir: a) Azərbaycan Respublikasının məhdud ərazisinin 60 faizini dağlar təşkil edir, faydalı qazıntılann əksər hissəsi də burada, ekoloji təsirə davamsız sahələrdə yerləşir; b) Müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqi, sənaye və beynəlxalq əhəmiyyətinə, potensial dəyərinə görə res- publikamn mineral xammal ehtiyatmda əsas yeri yanacaq- enerji ehtiyatlan təşkil edir ki, bunlann da 90 faizi ekoloji baxımdan ekstremal təbii şəraitə malik Xəzər dənizində yerləşir; c) Ərazinin təbii-təsərrüfat baxıımndan, əhali məskunlaşmasından, təbii sərvətlərin mənimsənilməsindən, relyef quruluşundan asıh olaraq, bütün sənaye istehsal tullantılanmn «anbarlaşdırılması», saxlamiması, basdırılması üçün şərait yoxdur. Burada radioaktiv maddələrin nə dəniz akvatoriya 163 sında, nə də quruda basdırılmasından bəhs etməyə dəyməz. Yuxanda deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, təbiəti mühafizə tədbirlərinin mexanikləşdirilməsini əsasən iki mərhələdə aparmaq məqsədə uyğundur: a) təbii sərvətlərin, xüsusilə sənaye xammallarının ekspertiza əsasında regional təmayüldə istifadəsinin təşkili; b) ətraf mühitin mühafizəsi üzrə ekspertiza etmək əsasında təbii sərvətlərdən regional istiqamətdə kompleks istifadə etməklə iqtisadi-ekoloji səmərəliliyin həyata keçirilməsi. Burada təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə prosesində müəssisəyə, ətraf mühitə təsir edən antropogen, texnogen amillər və onların qarşısının alınması tədbirləri də nəzərdə tutulur və istehsal planına daxil edilir. Beləliklə, təbii ehtiyat və xammaldan kompleks istifadəyə və fəaliyyətinə görə müəssisələrlə müqavilə bağlamaq hüququ olmalıdır. Sumqayıt Alüminium, Azərbaycan Boru yayma zavodları, Gəncə Gil Torpaq Kombinatı, Daşsalahlı Bentonit Mədəni bu kinü müəssisələrin sahiblərinin aldıqları sənədlərə uyğun müvafiq normativ qaydalar daxilində ilkin, təkrar xammalların kompleks istifadəsini, təbiəti mühafizə tədbirlərini elmi-texniki əsaslar səviyyəsində aparmalan vacibdir. Təbiəti mühafizə tədbirlərinin, ekoloji mühitin tarazlı inkişafında təbiətlə istehsal, onlarla da əhali arasında olan iqtisadi-ekoloji siyasətin hansı səviyyədə həyata keçirilməsində yerli şəraitə uyğun müəyyən fərqlər ortaya çıxır. Bu o deməkdir ki, kompleks əhəmiyyətli konstruktiv xammallardan, məsələn, yanacaq - enerji, metallurgiya, polimetal sərvətlərindən elə istifadə edilməlidir ki, praktiki olaraq, təbiəti mühafizə siyasətində əldə edilən iqtisadi-ekoloji səmərə fərdi deyil, ümumi ictimai miqyasda dəyərli olsun. Odur ki, təbii sərvətlərdən istifadə və təbiəti mühafizə siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla onların həyata keçirilməsi dövlət milli regional və yerli qanunverici təşkilatları ekoloji sistemdə canlı aləmə dəyən zərərin müəyyən edilməsi zəruri şərt kimi qəbul edilməlidir. Beləliklə, hasilat, istismar, emal proseslərində yaranan itkilərin ətraf mühitə verdiyi zərərin 164 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|