Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
nm qayğısına qalmaq, min illərdən bəri torpaq becərən, ondan bərəkət nemətləri alan ata-babalarımızın, əcdadlarımızın müqəddəs peşəsi, vəzifəsi olmuşdur. Uzun müddət torpaq üzərində hakim olan ictimai kollektiv münasibət buna şərait yaratsada, təəssüf ki, indi vəziyyət hər yerdə belə deyildir Müasir texnikaya, enerji qüvvəsinə, kimya, aqrotexnika elminin nailiyyətlərinə malik olan insanların torpağa, suya, yerin təkinə, meşə sərvətlərinə intensiv mənfi təsiri suda, quruda və torpaqda bioloji kütlənin, enerji balansımn azalmasına, ekoloji mühitdə gedən nizamlı əlaqələrin, təbii proseslərin pozulmasına səbəb olmuşdur. Keçmişdə respublika ərazisində geniş yer tutan meşə sahələrinin azalması, elektrik enerjisi, yanacaq qıtlığından meşələrin qırılıb məhv edilməsi, üzvi gübrələrin məhdudlaşdınimasına, kiçik çayların, göllərin qurumasına,, yerli su ehtiyatlarının azalmasına və bunun nəticəsində ekoloji mühitdə gedən nizamh əlaqələrin pozulmasına mənfi təsir göstərir. Ümumiyyətlə, əkinçiliyin, heyvandarhğın nizamsız inkişafı, kənd təsərrüfatında yararlı torpaqlardan yersiz istifadə, maddi-texniki bazamn zəifliyi, gübrə, ziyanvericilərə qarşı lazım olan preparatlann çatışmazlığı əldə edilən əkinçilik, bağçılıq, bostançıhq mə^ullanmn satışınm çətinliyi, torpaqdan istifadə marağını məhdudlaşdınr. Son dövrlərdə yaranımş belə neqativ halların aradan qaldırılması, kəndlinin torpağa olan maddi marağmm artırılması dövlətin iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi olduğu üçün bu problemin həllində müvafiq təşkilatların bilavasitə iştirakı və yardımı olduqca vacibdir. Yeni dövlət siyasəti şərtlərinin ən mühüm tədbirlərinin biri torpaqdan düzgün və səmərəli istifadə olunmasıdır. Odur ki, yeni tikintidən milyard tonlarla (kub metrlərlə) yanacaq - elektrik enerjisi, karbohidrogen ehtiyatlarının emah prosesdə havaya, suya, torpağa atılan istilik, maye, qaz, bərk halda olan zərərli tullantılar ətraf mühiti çirkləndirir, ekoloji əlaqəli nizamlı inkişaf proseslərinin, qlobal miqyasda iqlimin istiləşməsinə səbəb olur, ayrı-ayn ərarilərin səhralaşmasım genişləndirir. Qlobal miqyasda gedən bu proseslər Azər- baycamn regionlarından da yan keçmir. Bu şəraitdə torpaq 153 dan, torpaq örtüyündən, səth və yeraltı su ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsini, ümumiyyətlə, təbii amillərin antropogen, texnogen təsirinə qarşı tədbirlərin görülməsini tələb edir. Qeyd etmək lazımdır ki, uzun müddət əkin, otlaq sahəsi kimi istifadə edilən, xüsusilə fasiləsiz olaraq monokultura (əsasən pambıq) bitkiləri altında suvarılan torpaqlarm 70-80 % - i bu və ya digər dərəcədə şoranlaşmaya və eroziyaya məruz qalmış, neftçıxarma mədənlərində neft və neft məhsulları hopdurulmuş, faydalı qazıntı, daş, qum karxanalan altmda istifadə olunan torpaqlar isə qazıhb alt-üst edilmişdir. Bundan başqa, torpaqlann meliorasiya edilməsi prosesində çirkli suların yenidən şirin su mənbələri olan çaylara axıdılması da bioloji, ekoloji mühitin pozulmasma şərait yaradır. Belə şəraitdə tərkibi müxtəlif kimyəvi maddələrlə, duzlarla zəngin olan çirkli suların su mənbələrinə axıdılması onlarda yaşayan bioloji ehtiyatın inkişafına mənfi təsir göstərir, ekoloji mühiti pozur. Kənd təsərrüfatımn rəqabət qabiliyyətliliyini təmin etmək üçün ilk növbədə təbii mühit və resurslarm əsası olan torpaq, su və onların ərazi üzrə yayılması qanunauyğunluqlarım öyrənmək və iqlim ehtiyatlannı düzgün qiymətləndirmək lazımdır. XXI əsr elm və texnikanın sürətlə inkişaf etdiyi, insanların təbiət üzərinə yürüşünün genişləndiyi bir əsrdir. Təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı münasibəti, biosferin qorunub saxlanması, ekoloji mədəniyyət məsələsi bu gün elmi ictimaiyyət və ümumiyyətlə, bütün insanlann diqqətini cəlb edən bir nömrəli problemə çevirmişdir. Bu problemin vacibliyi ondan irəli gəlir ki, artıq insanlar təbii sərvətlərin - torpaq, su, bitki, meşə və ya digər yaşayış vasitələrinin təbiətdə kəskin surətdə azaldığını dərk etməyə başlanuşlar. Odur ki, torpaq, su, bitki və meşə kimi xalq təsərr^atı əhəmiyyətli təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə, eyni zamanda, zəhərli gübrələrin az istifadə olunması və onun əvəzinə kənd təsərrüfatı bitkilərinin inkişafında fiziki vasitələrin geniş tətbiqi məhz ətraf mühitin qorunub saxlanılması deməkdir. Kənd təsərrüfatımn sənaye ilə əlaqəsinin güclənməsi nəticəsində aqrar-sənaye kompleksi formalaşımşdır. Onun tərkibinə üç əsas sahə daxildir. Kənd təsərrüfatı da aqrar- 154 sənaye kompleksinin (ASK) əsas sahəsidir. O, ümumi məhsulun 10%-ni verir. ASK - termin 2-ci sahəsinə kənd təsərrüfatı məhsullannı emal edən yüngül və yeyinti sənayesi sahələri aid edilir. Bahq emalı sənayesi də buraya daxildir. Onların birlikdə payma ASK - mn ümumi məhsulunun 60%-i düşür. Regionlarda kənd təsərrüfatı üçün maşın və avadanlıqlar, mineral gübrələr, ziyanvericilərə qarşı mübarizə üçün kimyəvi maddələr və meliorasiya qurğuları istehsal edən sahələr ASK - mn üçüncü sahəsidir. Həmçinin regionlarda təsərrüfat üçün ixtisash kadrlar hazırlanması, kənd təsərrüfatı məhsullannın anbarlarda saxlanması və daşınması da buraya aiddir. Kənd təsərrüfatmda ASK məhsullarının 30% -i üçüncü sahənin payma düşür. Kənd təsərrüfatı maddi nemətlər istehsahnda ikinci mühüm sahə sayılır. Onun məhsullarımn əsas hissəsi birbaşa ərzaq kimi istehlak olunur. Bir hissəsi isə emal edildikdən sonra yüngül və yeyinti sənayesində əhalinin ehtiyaclarım ödəmək, eləcə də heyvandarlığı yem, müxtəlif sənaye sahələrini xammalla təchiz etmək üçün istifadə olunur. Odur ki, kənd təsərrüfatı bir çox cəhətlərinə görə sənayedən fərqlənir. Bunlara məhsul istehsahmn mövsümiliyini, inkişaf istiqamətinin təbii şəraitdən asılı olmasını və s. göstərmək olar. Onun əsas mənbəyi torpaqdır. Regionlarda kənd təsərrüfatmm inkişafına ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsi də böyük təsir göstərir. Dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində təsərrüfat sahələrində çahşan- larm 47%-i və ya 1,1 milyard nəfəri meşə təsərrüfatı və bağçıhqda da nəzərə alınmaqla, kənd təsərrüfatımn payına düşür. Ölkənin inkişaf səviyyəsi yüksəldikcə, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsahmn intensivliyi və mexanikləşməsi artdıqca bu sahədə çahşanlann sayı azalır. Məsələn, Qərbi Avropada əhalinin 9%-i, ABŞ-da 7%-i, Kanada 6%-i, Rusiyada 14%-i, İEOÖ - də 60%-i, Azərbaycanda isə 30%-i bu sahədə çalışır. Kənd təsərrüfatı məhsullan altında istifadə edilən torpaqlar istifadəyə yararh torpaqlar sayılır. Bu torpaqlarda kənd təsərrüfatı məhsullan əkilib becərilir. Regionların tarazh və rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyatının inkişaf istiqamətlərini nəzərə alaraq, kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların sahəsini 155 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|