Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
verilmiş təkliflər sistemi mülkiyyət formalanndan özəlləşdirilmiş təsərrüfatlardan asılı olmayaraq, əkinçiliyin və heyvandarlığm səmərəli inkişafında əhəmiyyətli təsərrüfatçılıq kimi qiymətləndirilməlidir. Eyni zamanda təbii iqtisadi inkişaf şəraitində hazırki dövrdə torpaq siyasətinin apanimasma bütün istehsal sahələrinin inkişafi ilə əlaqədar olaraq onlardan səmərəli istifadə və antropogen, texnogen təsirlərindən mühafizəsi pozulmuş torpaqlann, rekultivasiyası, erroziyaya, şoranlaşmaya, bataqlıqlaşmaya və s. qarşı mübarizə tədbirləri baxımından nəzərə alınmalı, eyni zamanda bunun üçün müasir tələbata uyğun kənd təsərrüfatmm texniki-təchizatı, torpaq mühafizə xidmətinin yaradılması vacib məsələlərdən biridir. Kənd təsərrüfatı sahələrinin özəlləşdirilməsi, torpaq üzərində müxtəlif mülkiyyət formalanmn fəaliyyəti dövründə torpaqların münbitliyinin bərpası dövlət, qeyri-dövlət təşkilatlanmn təşəbbüsü ilə mümkündür və bu sahədə onlann arasında kooperasiya əlaqələrinin müvafiq informasiya vasitələrinin yaradılması zəruridir. 3. Qloballaşma şəraitində kənd təsərrüfatı məhsullarmm artıniması zəruriliyini nəzərə alaraq, yeni suvarma şəbəkələrinin yaradılması, mövcud olanlann təkmilləşdirilməsi məsələsi ortaya çıxır. Mövcud suvarma kanallarının yenidən qurulması, su itkisinə qarşı mübarizə yerli təbii şəraitdən, bitkiçili)dn intensiv inkişafından asılı olaraq, suvarmanın aqrotexniki qaydada apanl- ması kimi tədbirlərin həyata keçirilməsidir. 4. Torpaqdan və bir sıra təbii sərvətlərdən fərqli olaraq, su ehtiyatlarının suvarma şəbəkələrinin magistral suvarma kanallan- mn dövlətin səlahiyyətində olmasım nəzərə alaraq kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvanimasında, şəhərlərin, sənaye sahələrinin, yaşayış məntəqələrinin sudan istifadəsində, kənd təsərrüfatının bəzi sahələrində güzəştli tədbirlərin həyata keçirilməsinin zəruriliyi əsaslandmlmalıdır. 5. Suvarma əkinçilik zonasında sudan səmərəli istifadə edilməsi və suvarmanm təkmilləşdirilməsinin ən mühüm vasitələrindən biri yerli şəraitdən və bitkilərin xüsusiyyətindən asılı 150 olaraq, süni yağışların tətbiq edilməsidir. Bu cür üsul suya qənaət edir, ərazini bərabər surətdə suvanr və su eroziyasınm qarşısım alır. 6. Su ehtiyatı, su balansı, ondan istifadə və su mənbələrinin mühafizəsi iqtisadi-coğrafi baxımdan tədqiq edilir və Respublikada bundan səmərəli istifadə olunmasına necə yanaşır. Bazar iqtisadiyyatına uyğun apanlan iqtisadi islahatlar, kənd təsərrü- fatmda müxtəlif təsərrüfat formalarmda, torpaqlarm suvanlma- sından düzgün və səmərəli istifadə olunması ən vacib məsələlərdən biri kimi qarşıya qoyulmalıdır. 7. Təbii şəraitdən və iqtisadi-coğrafi mövqedən asıh olaraq, müvazinəti pozmadan və məcburi su axım saxlamaqla, su sərfinin ümumi həcmini nəzərə almaqla iqtisadi-coğrafi, ekoloji, su təminatı baxımmdan sərfəli olan yerlərdə çaylarm üstündə təsər- rüfatdaxili və təsərrüfatarası su anbarlarmm tikilməsi. Bu cür tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində yerli əhəmiyyətə malik göllərdə balıqçılığın inkişafına şərait yaranar ki, bu da ölkə iqtisadiyyatmm inkişafına müsbət təsir göstərər. 8. Respublikada torpaq və su təbii sərvətlərinə təsərrüfat münasibətlərinin proqram xarakterli məqsədi elm və texnikanm müasir inkişafı şəraitində ekoloji, təbiəti mühafizə tədbirləri də olmaqla, əhalinin ölkənin müvafiq məhsullara olan tələbatınm ödənilməsindən ibarətdir. Bu sahədə torpaq, su təbii sərvətlərinin kəmiyyət və ke)diyyət göstəriciləri baxımdan iqtisadi-coğrafi cəhətdən qiymətləndirilməsi tədqiqatm mühüm tərkib hissəsini təşkil edir. Bu istiqamətdə respublikamızm regionlannda torpaq, su təbii sərvətlərinin iqtisadi-coğrafi baxımdan əmək ehtiyyatlan ilə uzlaşdıniması qloballaşmadırma şəraitində zənıri şərt kimi qəbul edilmişdir. 9. Torpaq və su təbii sərvətlərinin yerləşdiyi ərazilərdə təbii coğrafi şəraiti və onun səmərəli istifadəçisi arasında mövcud olan qarşılıqlı əlaqələrin uzlaşdıniması onlara əsaslanan ərazi-istehsal komplekslərinin inkişafında mühüm amil kimi çıxış edir. Qeyd etməliyik ki, təbii ehtiyyatlarm formalaşması və onlann ərazi üzrə 151 paylanması müasir coğrafi relyefin quruluşu və inkişafı ilə əlaqədardır. 10. XXI əsrdə cəmiyyətin içməli suya olan tələbatı əsas problemlərdən biridir. Azərbaycanda mövcud olan su ehtiyat- lanmn əsas hissəsi çaylarda toplanır. Bu su hövzəsində toplanan şirin suyun nuqdan 39,9 kub kilometrdir. Onun yalmz 10,6 km^-i ölkə ərazisi daxilində toplanır. Məsələnin əsas məqsədi şirin suyun keyfiyyəti və onun ekoloji təmizliyi ilə əlaqədardır. Yaxşı olardı ki, respublikada təmiz içməli su problemləri ilə məşğul olan nazirliklər xalqın şirin suya olan tələbatım təmin etmək üçün müasir standartlara cavab verən su qurğulannm təmizlənməsini təmin etsin. 11. Azərbaycan Respublikası əsas içməli su ehtiyatlannı atmosferin çöküntüləri və eləcə də yüksək dağ çaylanndakı yataq sularının hesabına formalaşdırır. Odur ki, Azərbaycan qədimdən suvanlan əkinçiliklə məşğul olduğu üçün içməli suyun əsas hissəsi kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul alınması üçün suvanimada istifadə edilir. Bundan başqa, suyun xeyli hissəsi meliorasiya işlərinə sərf olunur. Düşünürük ki, bu qeyd edilən məqsədlər üçün başqa su ehtiyatlanndan istifadə etmək daha məqsədəuyğun olardı. 12. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvanimasına sərf olunan suyun ehtiyatını müəyyən etmiş olsaq, onda 1 hektar sahədə taxıl əkib becərmək üçün 600-2400 m^, pambıq üçün 3000-4500 m^, qara yonca üçün 2500-5000 m^ su tələb olunursa, çəltik əkin sahəsində subasma sistemi ilə suvanidıqda da 1 hektar sahədə çəltik yetişdirmək üçün 6000-30000 m^ su lazımdur. 5.5. Azərbaycan regionlarında tarazlı və rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyatın inkişafı biosferin ekoloji qorunması kontekstində Torpaq təkrar istehsal imkanlı olsa da, o ona xas olan ilk istehsal dəyərini bərpa etmək qabiliyyətinə malik deyildir. Kənd təsərrüfatı sahələri üə məşğul olmaq, xüsusilə, əkinə yararlı torpaqlardan yetərincə səmərəli istifadə etmək, onlann mühafizəsinin məhsuldarlığının, süni və təbii yollarla bərpası- 152 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|