Redaktor: Cahangir Məmmədli
Yüklə 2,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
89 səviyyəsindən, xalq yaradıcılığından dövlət statusuna qədər böyük inkiĢaf yolu keçmiĢdir. Müasir Azərbaycan dili ictimai həyatın, elm və texnikanın bütün sahələrində iĢlədilir, bu sahə- lərdə yaranan yeni terminləri öz lüğətinə daxil edərək yenilənir. Azərbaycan dili çoxsaylı elmi tədqiqatların obyekti olaraq qalmaqdadır. Onun qorunub saxlanılmasında, inkiĢaf etdiril- məsində bütün xalqımızla yanaĢı dilçi alimlərimizin də rolu danılmazdır. Lakin indiyədək görülən iĢlər Azərbaycan dilinin dünya filologiyasında yeri və statusunun təsbiti baxımından kifayət deyil. Bəzən dilimizin yerli əhəmiyyət daĢıdığı, baĢqaları üçün maraqlı olmadığı kimi yanlıĢ və ən baĢlıcası zərərli fikirlərə rast gəlirik. Biz bu fikirlərlə qətiyyən razı deyilik, çünki beynəlxalq elmi jurnalların monitorinqi bunun tam əksini sübut edir. Tomson Röyters Agentliyi tərəfindən indekslənən və A&HCI siyahısının “dil və dilçilik” bölməsinə daxil edilmiĢ jurnalların sayı 159-dur. Onların bir qismi müəyyən qrupa aid olan dillərin və ya hər-hansı bir dilin öyrənilməsinə həsr edilib. Təəssüf ki, türk xalqlarının dilləri sahəsində ixtisaslaĢan elmi jurnallar A&HCI siyahısına daxil edilməyib. Lakin buna baxmayaraq, beynəlxalq jurnallar digər dillərlə yanaĢı türk dilinə həsr edilmiĢ məqalələr də çap edir. Belə beynəlxalq nəĢrlər arasında dilçiliyin müxtəlif problemlərinə həsr olunmuĢ və təsir əmsalı olan jurnal kifayət qədərdir. Məsələn, “Wiley” nəĢriyyatının “Language Learning”(1.575), “Communication Theory”(1.422) kimi jurnalları dillərin öyrənilməsinə, onlar haqda araĢdırmalara, müasir dilçiliyin problemlərinə həsr edilmis elmi-tədqiqat iĢləri çap edir. Bu sıraya “Springer” nəĢriyyatının “Natural Language and Linguistic Theory”(0.667), “Linguistics and Philo- sophy”(0.537 jurnallarını əlavə edə bilərik. Hər iki nəĢriyyat dilçiliyin təkcə özünəməxsus problemlərini iĢıqlandırmaqla kifayətlənmir, onun sosioloji, fəlsəfi, psixoloji aspektlərini əha- tə edən sahələrarası tədqiqatlara da həssaslıqla yanaĢır. 90 “Elsevier” nəĢriyyatı da dilçiliyə aid beynəlxalq elmi jurnallar nəĢr edir. Biz bu elmi nəĢrlərin yalnız ikisi haqda ətraflı məlumat vermək istəyirik. Bunlardan birincisi-müxtəlif dillərin fonetikası sahəsində tədqiqatlara həsr edilmiĢ “Journal of Phonetics” (1.408) jurnalıdir. Jurnalda çap olunmuĢ məqa- lələr istifadə edilən metodların, öyrənilən dillərin rəngarəngliyi baxımından diqqəti cəlb edir. Onun internet Ģəbəkəsində yerləĢ- dirilmiĢ və bütün istifadəçilər üçün açıq olan nömrəsinə nəzər salaq. Bu nömrə tələffüz və məna müxtəlifliyindən asılı olaraq Koreya dilindəki səslərin doğma və xarici dinləyicilər tərəfindən qavranılmasına həsr edilmiĢ məqalə ilə açılır. Tədqiqatçılar təklikdə götürülmüĢ insanın və bir-neçə adamın danıĢığı (söh-bəti) əsnasında hecaların tələffüzü zamanı yaranan akustik dalğaları müvafiq avadanlıq vasitəsilə qeyd etmiĢ, sonra isə rəqəmsal təhlildən keçirmiĢlər. Əldə edilmiĢ nəticələr məqalədə qrafiklər, riyazi-statistik analizləri əks etdirən cədvəllər formasında təqdim olunub. Beləliklə də, səslərin identifikasiyasında doğma və xarici dinləyicilərdən ibarət iki qrup arasındakı fərqlər aĢkar edilmiĢ və araĢ- dırılmıĢdır. BaĢqa bir məqalədə Vyetnam dilinin cənub və Ģimal dialektlərinə xas olan səslərin anlaĢılmasındakı xüsusiyyətlər öyrənilib. Ġngilis dilində tələffüz zamanı hecaların strukturunun formalaĢmasının və burun səslərinə düĢən vurğunun zamandan asılılıq məsələləri isə digər bir tədqiqatın obyektidir. Maraqlıdır ki, bu tədqiqatda müəlliflər tələffüz zamanı insanın ağız boĢluğunun, dilinin formasının təsvirini almaq üçün maqnit rezonans üsulundan (!) istifadə etmiĢlər. AlınmıĢ təsvirlərdən biri və tədqiqatın digər nəticələri ilə məqalədə tanıĢ olmaq mümkündür. Jurnalda çap olunmuĢ baĢqa məqalələrdə ispan, fransız, ivrit, rus, çin, tay, çex, yunan, ərəb, norveç, eston, fin dillərinin, onların müxtəlif dialektlərinin foneti- kasındakı özəlliklərə dair tədqiqatlara rast gəlmək olar. Yeni- yetmələrin və yaĢlı insanların tələffüzündəki fərqlər çoxsaylı araĢdırmaların, təhlillərin obyektidir. Əsərlər arasında eyni dilin 91 böyük Ģəhərlərə xas olan tələffüz normaları haqqında, məsələn, yapon dilinin Tokio, Osaka və ya çin dilinin ġanxay ləhcələri haqda da məlumat əldə etmək mümkündür. Diqqəti yönəltmək istədiyimiz ikinci nəĢr dilçiliyin ümumi problemlərini əhatə edən “Lingua”(0.532) jurnalıdır. Jurnalın istifadəçiyə açıq sayında türk dilində söz ardıcıllığı, onların daĢıdığı informasiya və frazanın intonasiyasının bir-biri ilə əlaqəsi məsələləri araĢdırılır. Digər bir iĢdə fransız dilində inkarın formaları öyrənilir. Burada italyan, koreya dillərinin qramatikasına dair elmi məqalələr dərc edilib. “Lingua” jurnalının bir-neçə cildinin monitorinqi oxucuda dünyanın dil rəngarəngliyi haqda müəyyən təsəvvür yaradır. Belə ki, burada bantu qrupuna daxil olan çiçeua və ikolanqa (!) dillərində cümlə quruluĢuna, Ģərqi norveç dialektində tələffüzlə hərəkət- lərin koordinasiyası məsələlərinə, ingilis dilində bəzi fellərin iĢlənmə qaydalarına dair məqalələr çap edilib. Jurnalın 2007-ci ildə iĢıq üzü görmüĢ digər saylarında türk, nepal, sanskrit, ispan, fransız, 2008-ci ildəki saylarında türk, fransız, yapon, koreya, ivrit, yunan, bantu qrupundan olan kiitaraka, çin, island, rus, malay, indonezia, çex, polyak, italyan, 2009-cu ilə təsadüf edən 119-cu cildində gürcü, macar, alban, türk dillərində cümlə quruluĢu, fel və isimlərin iĢlədilməsi qaydaları, söz ardıcıllığının spesifik xüsusiyyətləri, bu dillərin baĢqa tərəfləri öyrənilib . Ümumiyyətlə. jurnal müxtəlif dillərin sintak- sisinə, morfologiyasına, semantikasına dair xeyli məqalə çap edir. Son illərdə “Lingua” jurnalı türk və gürcü dillərinin özəlliklərini iĢıqlandıran 20 məqalə nəĢr edib. Qeyd edək ki, türk dili haqqında 10 yazıdan 9-u məhz türkiyəli alimlər tərəfindən təqdim olunub. Təəssüf hissi ilə qeyd etməliyik ki, bu jurnalda Azərbaycan dilinə həsr edilmiĢ müstəqil araĢ- dırmalara rast gəlmədik: Azərbaycan dilinin adı Qafqaz xalq- Yüklə 2,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|