1-
CI DƏRS
TƏFƏKKÜR
Qurani-kərimdə təfəkkürlə bağlı buyurulur:
-
"Biz bu misalları insanlar üçün çəkirik ki, bəlkə, düşünə-
lər".ıo
-
"Məgər onlar öz-özlüklərində Allalnn göyləri, yeri və onların
arastndakılan ancaq haqq-ədalətlə və müəyyən bir müddət üçün
yaratdığını düşünmürlərmi?"^^
-
"De: "Kor görənlə bir olarını?Məgər düşünmürsünüz?"^^
-
"Yeri (insanların və başqa canlıların yaşaya bilməsi üçün)
döşəyən (uzadıb genəldən), orada möhkəm dağlar, çaylar yaradan,
bütün meyvələrdən (erkək-dişi, yaxud şirin-acı, turş- meyxoş və s.
olmaqla) cüt-cüt yetişdirən, gecəni gündüzlə (gündüzü də gecə ilə)
örtüb bürüyən Odur. Şübhəsiz ki, bunda (bütün bu deyilənlərdə)
düşünən insanlar üçün (Allahın qüdrətini və təkliyini sübut edən)
neçə-neçə dəlillər vardır!
-
"O kəslər ki, ayaq üstə olanda da, oturanda da, uzananda da
Allahı xatırlar, göylərin və yerin yaradılması haqqında dü-
şünər".^^
1» əl-Həşr, 21 “
ər-Rum, 8
^
əl-Ənam, 50 13
ər-Rəd, 3 11
Ali-İmran, 191
33
Məntiq.
İndi isə təfəkkürlə bağlı hədislərə nəzər yetirək:
-
"Təfəkkür, qəlbin bəsirət gözünə həyat verir" d®
-
"Bir saat təfəkkür yetmiş il ibadətdən xeyirlidir".ı^
-
"Allahm nemətləri barədə edüən təfəkkür ən gözəl təfək-
kürdür".^^
-
"Allahm nemətləri barədə təfəkkür edin,
çünki heç vaxt
Onun zatınm əzəmətini dərk edə bilməzsiniz".
-
"Allahm keyfiyyəti, necəliyi haqqmda fikirləşən yolunu
azar və məhv olar".ı^
-
"Allahm zatı haqqmda təfəkkürdən çəkinin,
çünki bu, in-
san üçün yalnız sapqınlıq gətirər"
20
Təfəkkürün əhəmiyyəti
Qurani-kərimdən təfəkkürlə bağlı seçdiyimiz yuxarıdakı ayə və
hədislərə birlikdə nəzər saldıq. Allah-taala Quranda təfəkkürlə
bağlı mövzulara dəfələrlə toxunmuşdur. O, insanları bəzi yerlərdə,
yuxarıdakı ayələrdə də göründü}^ kimi, bəzən məzəmmət, bəzən
da təşviq etməklə təfəkkürə, düşüncəyə və təhlil etməyə
səsləmişdir. Eyni zamanda, hədis kitablarımızda təfəkkürlə bağlı
saysız-hesabsız hədislər var. Həmçinin İslam alimləri əxlaqi
mövzularda təfəkkür bölümünə xüsusi yer ayırmış, onunla bağlı
dərin məzmunlu araşdırmalar aparmışlar. Bütün bunlardan aydm
olur ki, AUah dərgahmda və İslam
Ğürərül-hikəm, səh. 57
Gürərül-hikəm, səh. 56 - Bu hədisdən
"Eh isə elmlə məşğul olan insana ibadət lazım deyil" -
kimi
nəticə almaq tamamilə yanlışdır. Çünki elm və ibadətlə bağlı yüzlərlə ayə və hədis
mövcuddur. Bunların hər birini nəzərə aldıqda belə nəticə çıxır ki, bu hədisin mənası
insanlara elmin müqəddəsliyini, ucalığını və əzəmətini göstərməkdir. Çoxsaylı ayə və
hədislər bizə elmlə məşğul olarkən ibadəti unutmamağı, ibadətlə məşğul olduqda isə elmi
unutmamağı tövsiyə edir və insanın bu ikisinin əhatəsində kamilləşə biləcəyini bildirir.
Müstədrəkül-vəsail, c. 11, səh. 185
Biharul-ənvar, c. 68, səh. 322
Üsuli-kafi, c. 1, səh. 93; Biharul-ənvar, c. 3, səh. 264
2“ Tövhid, Səduq, səh. 457
34