Reja: Funksiya differensiali va uning funksiya hosilasi bilan bog’liqligi

Differensial formasining invariantligi

Aytaylik y=f(x) funksiya x nuqtada differensiallanuvchi bo‘lsin. Differensialning ta’rifiga ko‘ra dy=y_x’x, yoki erkli o‘zgaruvchining orttirmasini dx kabi yozishga kelishganimizni e’tiborga olsak, dy=y_x’dx edi.

Endi x erkli o‘zgaruvchi emas, balki t erkli o‘zgaruvchining differensiallanuvchi funksiyasi bo‘lsin: x=(t). U holda y=f((t))=g(t) funksiya t o‘zgaruvchining murakkab funksiyasi va dy=y_t’dt tenglik o‘rinli bo‘ladi. Lekin y_t’=y_x’x_t’dt va dx=x_t’dt larni e’tiborga olsak, dy=y_x’dx formulaga ega bo‘lamiz, ya’ni differensialning avvalgi ko‘rinishiga qaytamiz.
Shunday qilib, differensial formasi o‘zgarmadi, ya’ni funksiya differensialining formasi x erkli o‘zgaruvchi bo‘lganda ham, erksiz (oraliq) o‘zgaruvchi bo‘lganda ham bir xil ko‘rinishda bo‘ladi: differensial hosila va hosila qaysi o‘zgaruvchi bo‘yicha olinayotgan bo‘lsa o‘sha o‘zgaruvchi differensiali ko‘paytmasiga teng bo‘ladi. Bu xossa differensial ko‘rinishning invariantligi deyiladi. Shuni aytib o‘tish lozimki, bu xossada faqat differensial formasining saqlanishi haqida gap boradi. Agar x erkli o‘zgaruvchi bo‘lsa, u holda dx=x; x erksiz o‘zgaruvchi bo‘lsa, u holda, umuman olganda, dxx bo‘ladi.
Misol. berilgan. 1) erkli x erkli o‘zgaruvchi bo‘lganda va 2) x=t⁵+t²-3 bo‘lganda dy ni hisoblang.
Yechish. 1)
2) Differensial formasining invariantlik xossasidan foydalansak, bo‘lib, ga ega bo‘lamiz
Mavzu bo’yicha takrorlash savollari
1. Differensiallanuvchi funksiya qanday ta’riflanadi?
2. Funksiyaning nuqtada differensiallanuvchi bo‘lishining zaruriy va yyetarli sharti nimadan iborat?
3. Differensial nima?
4. Differensialning geometrik ma’nosi nimadan iborat?
5. Differensial va hosila qanday tenglik bilan bog‘langan?
6. Har qanday differensiallanuvchi funksiya uzluksiz bo‘ladimi?
7. Har qanday uzluksiz funksiya differensiallanuvchi bo‘ladimi?
8. «Differensial funksiya orttirmasining chiziqli qismi» degan iborani qanday tushuntirish mumkin?
9. Differensial yordamida taqribiy hisoblashda nima ishlar bajariladi?