Reja: Talab tushunchasi va uning miqdoriga ta‘sir etuvchi omillar. Talab qonuni. Taklif tushunchasi. Taklif miqdoriga ta‘sir etuvchi omillar. Taklif qonuni. Talab miqdori va taklif miqdori o’rtasidagi nisbatning o’zgarishi

Et =ΔQ / ΔD (2);
Iste‘molchi daromadning 1 foizga o’zgarishi talabning necha foizga o’zgarishini ifodaluvchi ko’rsatkich talabning daromad bo’yicha egiluvchanligi ko’rsatkichi deyiladi. 2 formulada Et – talabning egiluvchanligi; ΔQ – talab miqdorining foizli o’zgarishi; ΔD – daromadning foizli o’zgarishini bildiradi.
Taklif hajmiga ta‘sir qiluvchi boshqa omillar o’zgarmay qolgan sharoitda narxning bir foizga o’zgarishi taklifning necha foizga o’zgarishini ifodalovchi ko’rsatkich taklifning narx bo’yicha egiluvchanligi ko’rsatkichi deyiladi yoki buni taklifning egiluvchanligi deb ham ataladi. Taklifning narx bo’yicha egiluvchanligi:
Etf = ΔQ / ΔP(3);
Bu yerda: Etf – taklifning egiluvchanligi; ΔQ - taklif miqdorining foizli o’zgarishi; ΔP- narxlarning foizli o’zgarishi.
Taklif egiluvchanligiga ta‘sir ko’rsatuvchi muhim omil, mahsulotga narxning mavjud o’zgarishini hisobga olish uchun zarur bo’lgan vaqt oralig’i hisoblanadi.

4. Iste‘molchi hatti-harakati nazariyasi

Hozirgi kunda bozor talabini shakllanishi va namoyon bo’lishi iste‘molchining hatti-harakati orqali tushuntirilmoqda va G’arb adabiyotlarida mavjud bo’lib kelgan turli nazariyalardan foydalanib, iste‘molchi hatti-harakati nazariyasi alohida yo’nalish sifatida bayon etilmoqda.

Iste‘molchining bozordagi hatti-harakati so’nggi qo’shilgan naflilik nazariyasi hamda iste‘molchi tanlovi nazariyasi orqali izohlanadi. Agar naflilikka iste‘molchi o’lchami bilan qaralsa, u iste‘molchining biron-bir ne‘matni iste‘mol qilishdan olinadigan qoniqishni anglatadi.
Iste‘molchi tomonidan o’zi uchun turli tovarlarning naflilik darajasining baholanishi iste‘molchining afzal ko’rishi deyiladi.
Naflilik funktsiyasi ma‘lum miqdordagi tovarlarga boshqa bir miqdordagi tovarlarni taqqoslashni bildiradi.

So’nggi qo’shilgan naflilik muayyan ne‘matning navbatdagi birligini iste‘mol qilishdan olingan qo’shimcha naflilikdir. Iste‘molchi tovarlarning turli to’plamini xarid qilishda doimo naflilikni maksimallashtirish qoidasiga amal qiladi. Bu qoidaning mazmuni quyidagicha bayon etiladi: iste‘molchi o’zining daromadini shunday sarflashi kerakki, daromad to’liq sarflangan holda tovarni xarid qilishda olingan so’nggi qo’shilgan naflilikning tovar narxiga nisbatan barcha tovarlar uchun bir xil qiymatga ega bo’lishi lozim. Ya‘ni:
MVx / Px = MVy / Py (4);
Bu yerda: MVx va MVy – tovarlarning so’nggi qo’shilgan nafliligi; P – ularning narxini bildiradi.
Bu qoida iste‘molchining muvozanatli holatini ifodalaydi.